Ο Μάγος (Χαΐνηδες)

   Ο Μάγος είναι ένα τραγούδι του συγκροτήματος Χαΐνηδες στον διπλό δίσκο "Αγροκτηνοτροφικά και Μητροπολιτικά". Θα το χαρακτήριζα αφηγηματικό, καθώς διηγείται μια παράξενη ιστορία που λαμβάνει χώρα σ' ένα ανώνυμο χωριό. Γενικά το σκηνικό είναι αρκετά παραδοσιακό, σχεδόν παγανιστικό. Δε γνωρίζω πόσο βαθιά το έχουν σκεφτεί οι δημιουργοί, εγώ πάντως θεωρώ ότι μια επιδερμική ανάλυση δεν αρκεί. Οπότε στο παρόν άρθρο θα αναλύσω σχεδόν στίχο-στίχο το ποίημα (ή στιχούργημα, αν προτιμάτε) και θα βγάλω τα προσωπικά μου πορίσματα.
Στο χωριό μας κάποτε έφτασε ένας μάγος
ως τη μέση άνθρωπος κι από κάτω τράγος
   Στο πρώτο δίστιχο εδραιώνεται το σκηνικό. Το ποίημα αναφέρεται σ' ένα ανώνυμο χωριό και σ' έναν ανώνυμο μάγο που το επισκέπτεται. Κατά τη γνώμη μου, αυτή η διπλή ανωνυμία είναι ο ακρογωνιαίος λίθος του ποιήματος. Με αυτόν τον απλό και έξυπνο τρόπο, ο στιχουργός επιτρέπει στον αποδέκτη να φανταστεί τις μεταβλητές "χωριό" και "μάγος" με όποιον τρόπο θέλει. Σε γενικές γραμμές, το χωριό και οι χωρικοί στο τραγούδι περιγράφονται ως απλοϊκοί, άξεστοι, αγράμματοι κι απολίτιστοι, αν και αυτό γίνεται με τακτ και μαεστρία.
   Η εξωτερική εμφάνιση του μάγου είναι το πρώτο που μαθαίνουμε γι' αυτόν. Φαίνεται πως μοιάζει με τους χωρικούς, έχει δηλαδή ανθρώπινα στοιχεία, απτά και κοινά με τους άλλους. Όμως ο χιμαιρισμός αυτός, το τραγόμορφο κάτω μέρος του κορμιού του παραπέμπει σε σατυρικά πρότυπα: οι Σάτυροι, ακόλουθοι του Διονύσου, λέγεται πως είχαν παρόμοια χαρακτηριστικά. Κέρατα, πόδια και ουρά τράγου. Ο τράγος ως σύμβολο σχετίζεται με τη γονιμότητα, την έλλειψη μέτρου, τη σεξουαλική επιθυμία και την ακολασία. Γι' αυτό και λατρευόταν από τους αρχαίους παγανιστές, ενώ οι χριστιανοί, που εξυμνούν την εγκράτεια, θεωρούν το εν λόγω ζώο (και κατά συνέπεια τον αντίστοιχο συμβολισμό) πλάσμα του σατανά. Οπότε ο μάγος, εξαρχής κιόλας, παρουσιάζεται ως κάτι διαφορετικό, μυστηριακό, τρομακτικό ίσως και με ανώτερες δυνάμεις από τους απλούς χωρικούς.
Τότε μαζευτήκανε όλοι γύρω γύρω
κι είπαν την τραγίλα του άρωμα και μύρο.
   Οι πρώτες "επιθέσεις" ενάντια στην απλοϊκότητα και την ασχετοσύνη των χωρικών. Παρουσιάζονται ως ένας όχλος, μια άτακτη μάζα που θαυμάζει ό,τι διαφέρει από αυτήν, ό,τι δεν καταλαβαίνει. Η πρώτη αντίδραση, η οποία πηγάζει από τον φόβο προς το άγνωστο κι από την φυσική περιέργεια, είναι να προσπαθήσουν να κάνουν οικεία την παράξενη μορφή. Πώς γίνεται αυτό; Με τον παλιό και γνωστό τρόπο: καλοπιάνοντας. Ό,τι διαφέρει και ξενίζει τους χωρικούς εξυμνείται, έτσι ώστε ο μάγος να νιώσει οικεία με το λεφούσι αυτό και να τους δώσει, ως αντάλλαγμα, τις πληροφορίες που θέλουν.
Πες μας, βρε μάγε, αν μπορείς
αν έρθουν οι βροχές νωρίς
   Η ανάγκη για επιβίωση κάνει αυτούς τους ανθρώπους να ασχολούνται με τα απλά και τα γήινα προβλήματα, αν κι έχουν εμπρός τους μια υπερφυσική πηγή πληροφοριών. Δεν τους νοιάζουν τα υπαρξιακά ερωτήματα και οι φιλοσοφικές προεκτάσεις αυτών: αυτό δείχνει και μια έλλειψη σοφίας, φιλομάθειας και ευφυίας. Απλώς "κοιτάνε τη δουλειά τους", χωρίς να νοιάζονται για τα περαιτέρω.
και τη σοδειά σου να χαρείς
χωρίς τον πόνο της χωρίς.
   Εδώ παρατίθενται οι απλοϊκοί πάλι τρόποι κατευνασμού του πανίσχυρου μάγου. Πάνω στη φούρια τους, οι χωρικοί προσπαθούν να τον καλοπιάσουν με κάθε μέσο. Τι θα έκανε τους ίδιους ευτυχισμένους; Αυτό εύχονται και στον μάγο, ελπίζοντας να τον ευχαριστήσουν. Δεν καταλαβαίνει το μικρό μυαλό τους πως ένας πανίσχυρος μάγος δεν νοιάζεται για τέτοια πεζά θέματα, όπως η σοδειά.
Μ’ ένα του βλέμμα μαγικό
μ’ ένα χορό του τραγικό
   Σ' αυτό το σημείο, ο στιχουργός δίνει μια περιγραφή των "μαγικών" που μπορεί να χαρακτηριστεί με δύο αντίθετους τρόπους. Είτε ο μάγος όντως κάνει μαγικά, ακατανόητα από την ανθρώπινη φύση και πράγματι προηγμένης μαγείας είτε κάνει περίτεχνους πλην ανόητους τσαρλατανισμούς για να εντυπωσιάσει και να κοροϊδέψει τους άμυαλους χωρικούς. 
άκουσαν μιαν αλήθεια
που ράγισε τα στήθια.
   Ο μάγος τελικά δεν πείθεται από τα καλοπιάσματα και τις μαλαγανιές των χωρικών. Δεν έχει σκοπό να γίνει υποχείριό τους και να τους πει όσα τους συμφέρουν. Αντίθετα, τους λέει αυτό που δεν περίμεναν και φυσικά δεν τους αρέσει καθόλου... Είναι περίεργο που η αλήθεια "ράγισε τα στήθια" των χωρικών; Καθόλου. Το να δείξει ο μάγος στους χωρικούς ό,τι μπορεί να θεωρηθεί αλήθεια, το να τους χαρίσει σοφία που θα τους κάνει να καταλάβουν τη μιζέρια τους είναι κάτι που δύσκολα γίνεται αποδεκτό. Οι χωρικοί έχουν δύο επιλογές: πρώτον, να δεχτούν την "αλήθεια", να βρουν τα λάθη τους και να τα διορθώσουν ή, δεύτερον, να ακυρώσουν τα λόγια του μάγου και να πείσουν τον εαυτό τους πως εκείνος κάνει λάθος, ενώ οι ίδιοι είναι μια χαρά...
Μάγε τραγοπόδαρε, βρόμισε ο αέρας
κλείσε μέσα τα παιδιά να μη δουν το τέρας
   Φυσικά, άξεστοι καθώς είναι, οι χωρικοί αρνούνται την "αλήθεια". Αυτό φέρνει και μια ριζική αλλαγή στη συμπεριφορά τους. Ενώ πριν θαύμαζαν τον μάγο και εκθείαζαν καθετί πάνω του ως όμορφο και υπέροχο, με το που τους είπε λόγια που δεν τους αρέσαν τον μίσησαν. Η τραγίλα δεν είναι πλέον "άρωμα και μύρο". Κάθε άλλο: ο αέρας βρόμισε από τον μάγο και, ενώ πριν μαζεύτηκαν όλοι γύρω του για να τον δουν από κοντά, πλέον αποφάσισαν ότι εκείνος και η αλήθεια του είναι μιαρά και τρομερά πράγματα, από τα οποία πρέπει να προφυλαχτούν οι ίδιοι και, κυρίως, τα παιδιά τους.
Σαν αγρίμια χύμηξαν κι έκλεισαν το μάγο
σε κελί που χτίσανε με φωτιά και πάγο.
   Το μίσος, έπειτα, φέρνει επιθετικότητα. Οι αλήθειες που ξεπερνούν τη νόρμα, όσα έχουμε δεδομένα και το κατεστημένο θεωρούνται επικίνδυνες. Οπότε ο μάγος που τις φέρνει πρέπει να φυλακιστεί, ώστε να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη λειτουργία του χωριού. Η αλλαγή για τους χωρικούς είναι το ίδιο τρομακτική με την αλήθεια. Τη φοβούνται και τη μισούν διότι τους χαλάει τη βολή και τη συνήθεια. Όσο για τα δύο στοιχεία που παρατίθενται, εγώ τα καταλαβαίνω ως εξής: "φωτιά" είναι η οργή και το μίσος. "Πάγος" είναι η ψυχρότητα, η έλλειψη θετικών συναισθημάτων και η αναισθησία, στοιχεία απαραίτητα για κάποιον που θέλει να στερήσει την ελευθερία των άλλων, να μην παραδεχτεί τα λάθη του και να εγκληματίσει.
Κι ένα περίεργο παιδί
κρυφά γυρίζει το κλειδί
   Το παιδί, το ηθικό στοιχείο της υπόθεσης, φαίνεται πως σπάει τη νόρμα: παρά τις όποιες απαγορεύσεις, καταπατά τον νόμο διότι ενδιαφέρεται για την αλήθεια. Φυσικά το παιδί είναι ένα ανάμεσα σε πολλούς, καθώς στατιστικά ελάχιστοι ψάχνουν την αλήθεια. Οι περισσότεροι βολεύονται με τη συνήθεια και τα κάνουν πλακάκια με το οποιοδήποτε κατεστημένο. Το "κλειδί" είναι η περιέργειά του και η ανάγκη του να μάθει την αλήθεια.
για να το σκάσει δηλαδή
να πάει το μάγο για να δει.
   Οι ενέργειες του παιδιού διαφέρουν εκ διαμέτρου με αυτές των υπόλοιπων χωρικών. Με κάθε μέσο το παιδί θα προσπαθήσει να δει τον μάγο και όσα μυστικά κρύβονται κοντά του, διότι τα πρόχειρα ψέματα και οι χαλκευμένες κατηγορίες των χωρικών δεν το ικανοποιούν.
Κι είπε μ’ αλλόκοτη ματιά
γεμάτη πάγο και φωτιά
   Η ματιά του παιδιού είναι "αλλόκοτη", διότι πλέον δεν είναι αυτό που ήταν. Αυτό που έχει δει δεν μπορεί πια να το ξεχάσει. Τα στοιχεία που αναφέρονται εδώ είναι τα ίδια με εκείνα παραπάνω, έχω όμως τη γνώμη πως δεν συμβολίζουν το ίδιο πράγμα, γι' αυτό άλλωστε παρατίθενται με την αντίθετη σειρά: "Πάγος" είναι το μούδιασμα, το μεθυστικό και παράλληλα τρομακτικό αίσθημα (το οποίο φέρνει ίλιγγο και μας κάνει να χάνουμε τη γη κάτω απ' τα πόδια μας) που νιώθει το παιδί όταν ανατρέπεται ό,τι θεωρεί δεδομένο. Όταν οι αλήθειες που ήξερε μέχρι τότε αποδεικνύονται πλέον ψέματα, όταν περνά από την αθωότητα στην κατανόηση, από την άγνοια στη σοφία. "Φωτιά" είναι η ανίκητη ανάγκη του να μάθει την αλήθεια, η φλόγα της αιώνιας αναζήτησης. Αυτό το εξίσου μεθυστικό αίσθημα δρα σαν ένα πανίσχυρο ναρκωτικό, το οποίο επιζητά κι άλλες ανακαλύψεις. Η ζωή του παιδιού δεν είναι πια η ίδια: έχει δεχτεί την "αλήθεια", έχει αποστασιοποιηθεί από το υπόλοιπο χωριό και τίποτα δεν μπορεί να το φέρει στην προτεραία κατάσταση...
ο μάγος πως τους μοιάζει
κι ο κόσμος πως αλλάζει.
   Ο μάγος, ο οποίος χαρακτηριζόταν τέρας από τους χωρικούς, τελικά τους μοιάζει. Αυτό σημαίνει πως είναι κι αυτός άνθρωπος; Ή ότι οι χωρικοί είναι τέρατα; Μάλλον και τα δύο. Το παιδί καταλαβαίνει την "αλήθεια": δεν έχει σημασία πως μοιάζει κανείς ή τι λένε οι άλλοι γι' αυτόν. Ο μάγος δεν είναι τέρας, μα άνθρωπος. Αντίθετα, οι άνθρωποι, οι οποίοι μέχρι τότε του φάνταζαν φυσιολογικοί, είναι τέρατα, καθώς φυλάκισαν τον μάγο, του στέρησαν την ελευθερία επειδή έκανε το έγκλημα να τους πει την αλήθεια και διέδωσαν τρομερές κι ανυπόστατες φήμες γι' αυτόν. Από τη στιγμή αυτής της υπέρτατης συνειδητοποίησης, το μυστικό έχει βγει στη φόρα: ο κόσμος δε θα είναι πια ο ίδιος, διότι το παιδί θα ψάξει κάθε κόκκο αλήθειας και θα την διαλαλήσει παντού.
Το παιδί που τρέλανε η θωριά του μάγου
σ’ άγνωστες το ξόρισαν στράτες του πελάγου
   Άλλη μια περιγραφή που χρήζει διττής ερμηνείας. Το παιδί πραγματικά τρελάθηκε από την αλλόκοτη θωριά του μάγου; Ή μήπως "τρελάθηκε" σημαίνει ότι έπαψε να είναι φυσιολογικό; Έπαψε να δέχεται την ασχετοσύνη ως κάτι δεδομένο, άλλαξε τρόπο ζωής και αποκήρυξε τις ανόητες προλήψεις των χωρικών. Αυτό εκείνοι φυσικά το εξέλαβαν σαν τρέλα και το εξόρισαν. Το έδιωξαν ώστε να συνεχίσουν να ζουν "φυσιολογικά", χωρίς παρεμβολές αλήθειας, που θα τους έκαναν να νιώθουν ενοχές και να αμφισβητούν τον τρόπο ζωής τους. Τι άλλη επιλογή είχαν;
Σε στεριές και θάλασσες χρόνια ταξιδεύω
το παιδί που χάθηκε να το βρω γυρεύω.
   Πλέον έχουμε φύγει απ' το σκηνικό του χωριού και κάνουμε τον γύρο του κόσμου, ψάχνοντας το παιδί. Η αφήγηση γίνεται σε α' ενικό πρόσωπο, με έναν τρόπο που δείχνει την ανάγκη του στιχουργού να ψάξει τη χαμένη αλήθεια. Μέχρι να τη βρει δεν μπορεί να ησυχάσει. Θα κάνει τον γύρο του κόσμου "σε στεριές και θάλασσες". Θα πάει όπου χρειαστεί και για όσο χρειαστεί προκειμένου να ξεφύγει από τη νόρμα του "χωριού" (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό) και να βρει την αλήθεια.
Μέσα σε ήλιους και βροχές
παλεύω με τις εποχές
   Εννοείται πως η αναζήτηση της αλήθειας δεν είναι απλό κατόρθωμα: είναι μια αέναη, ατέλειωτη αναζήτηση. Δεν περιορίζεται τοπικά και χρονικά και υπάρχει στο μυαλό είτε μέρα είτε νύχτα, είτε χειμώνα είτε καλοκαίρι. Είναι ένας αγώνας που διαρκεί για πάντα.
κι απ’ της καρδιάς τις αμυχές
πίνουνε αίμα οι ψυχές
   Εδώ δίνεται μια εικόνα που θυμίζει τη ραψωδία λ της Οδύσσειας, τη Νέκυια. Οι ψυχές, που έχουν έρθει από τον κάτω Κόσμο έχοντας προσελκυθεί από το αίμα, πρόκειται να δώσουν τη λύση, να πουν μια προφητεία. Είναι αρχέγονη η πίστη πως ο θάνατος φέρνει γνώση, πως οι πεθαμένοι αποκτούν υπέρτατη σοφία. Το αίμα είναι το αντάλλαγμα των ζωντανών για να πάρουν τις πληροφορίες που θέλουν απ' τις ψυχές. 
Για να μου πουν το μυστικό
το τραγικό το μαγικό
   Εδώ οι όροι "μυστικό" και "τραγικό μαγικό" μπορεί να δηλώνουν πραγματικά κάτι ανυπέρβλητο αλλά μπορεί και να είναι επιτηδευμένοι για να δηλώσουν ειρωνεία. Είναι όντως τόσο τραγικό το μυστικό; Είναι όντως μαγικό; Ή είναι μια απλή αλήθεια, την οποία καταλαβαίνει κάποιος μόνο μετά από χρόνια αναζήτησης; Κλίνω προς τη δεύτερη άποψη...
πως είν’ η αγάπη νόμος
και το παιδί ο δρόμος.
   Η αλήθεια που δίνεται τελικά ως επιστέγασμα της ιστορίας είναι εξαιρετικά απλή. Δεν υπάρχουν κρυφά μηνύματα, περίπλοκα μυστικά και συνωμοσιολογίες. Η αγάπη είναι ο νόμος του κόσμου και το παιδί, δηλαδή η προσωποποίηση της περιέργειας, της φιλομάθειας και της αναζήτησης, το κλειδί για να την βρούμε. Όσο προσκολλώμαστε σε όσα θεωρούμε δεδομένα και μισούμε το διαφορετικό, θα απομακρυνόμαστε απ' την αγάπη και την αλήθεια. Αν αποδεχτούμε όμως το διαφορετικό, αν αφήσουμε το παιδί μέσα μας, την αθωότητα που έχει χαθεί, να μας οδηγήσει, θα μπορέσουμε να κατακτήσουμε τη γνώση, την αλήθεια και την αγάπη.

Όσον αφορά την πολύ βολική ανωνυμία του "χωριού" και του "μάγου" που ανέφερα στην αρχή, όντως μας επιτρέπουν να χρησιμοποιήσουμε τη φαντασία μας και να ψάξουμε πού μπορεί να αναφέρονται.
Α) Η επιφανειακή θεώρηση. Το χωριό όντως είναι ένα χωριό, ο μάγος ένας σοφός που έρχεται να διδάξει την αλήθεια, φυλακίζεται και αποκρύπτονται τα λόγια του, ενώ ένα παιδί τον βρίσκει, μαθαίνει την αλήθεια κι εξορίζεται απ' το χωριό.
Β) Η εθνική θεώρηση. Το χωριό είναι ένα κράτος, του οποίου οι υπήκοοι είναι υποανάπτυκτοι. Ο μάγος είναι ένας αναμορφωτής, ο οποίος πασχίζει να δείξει τον δρόμο της αλλαγής. Οι χωρικοί όμως, όταν μαθαίνουν ότι πρέπει να αλλάξουν οι ίδιοι, διώχνουν τον αναμορφωτή και τον λασπολογούν προκειμένου να μείνουν όπως είναι και να μην επηρεαστούν από τις ιδέες του. Ελάχιστοι πολίτες, που βρίσκουν παράλογο τον φόβο και λογικά τα λεγόμενα του αναμορφωτή, διώκονται ως αποστάτες, προδότες και επικίνδυνοι.
Γ) Η θρησκευτική θεώρηση. Το χωριό είναι η ίδια η ανθρωπότητα και οι χωρικοί οι αμάθητοι άνθρωποι, που δεν έχουν ιδέα από πνευματικότητα. Ο μάγος είναι ένας πνευματικός ηγέτης που σκοπεύει να τους οδηγήσει, να τους μάθει για την αγάπη και την αλήθεια, εκείνοι όμως τον απορρίπτουν και τον κυνηγούν. Ο λόγος είναι πως η καθεστηκυία τάξη αρνείται τις σαρωτικές αλλαγές που θέλει ο ηγέτης αυτός να φέρει και καταλήγουν να τον φυλακίσουν, να τον βασανίσουν ή να τον δολοφονήσουν με ψεύτικες κατηγορίες. Το παιδί συμβολίζει τους πιστούς ακόλουθους του ηγέτη αυτού.
Σε αυτές τις τρεις κατηγορίες μπορούμε να εντοπίσουμε αρκετές ηγετικές φυσιογνωμίες της ανθρωπότητας, όπως τον Μαχάτμα Γκάντι, τον Ιησού Χριστό, τον Σωκράτη, τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, καθώς και πολλούς, αμέτρητους άλλους που προσπάθησαν να φέρουν την αλλαγή στον κόσμο και να τον κάνουν κάπως καλύτερο.
Δ) Η εσωτερική θεώρηση. Το χωριό είναι ο ίδιος μας ο εαυτός. Οι άξεστοι κι απολίτιστοι χωρικοί είναι τα κατώτερα ένστικτά μας, ενώ ο μάγος είναι το μυαλό, το πνεύμα και η διανόηση. Το σώμα μας όμως αρνείται την προσπάθεια και την εξύψωση, καθώς θέλει απλά να ικανοποιεί τις σαρκικές του ανάγκες και πόθους και αρνείται να δει την αλήθεια κατάματα. Το παιδί είναι η ανάγκη μας να ξεφύγουμε απ' τον υλικό κόσμο και να φτάσουμε στον κόσμο του πνεύματος. Αυτή η θεώρηση θα μπορούσε να σχετίζεται με τον Κόσμο των Ιδεών του Πλάτωνα.

Με Απογοητεύεις...

   Καθώς γνωρίζουμε τους ανθρώπους γύρω μας, η επαφή μας μαζί τους μας δημιουργεί μια αίσθηση οικειότητας. Αυτή η αίσθηση είναι ενίοτε αποκαλυπτική αλλά εξίσου, αν όχι περισσότερο, μια ψευδαίσθηση. Όσο η οικειότητα μεγαλώνει, τόσο μπορούμε να προβλέπουμε τις κινήσεις, τη συμπεριφορά και τα λόγια του οικείου προσώπου, όμως πολύ περισσότερο χανόμαστε μέσα στην ψευδαίσθηση. Ποια είναι όμως αυτή;
   Είναι ακριβώς η εικασία μας ότι γνωρίζουμε σε βάθος τους ανθρώπους που συναναστρεφόμαστε. Χωρίς να το καταλαβαίνουμε, προβαίνουμε σε πολλά συμπεράσματα με βάση όσα ξέρουμε γι' αυτούς, ενώ δε μας περνάει απ' το μυαλό ίσως ότι υπάρχουν πολλά μυστικά, τα οποία μας κρύβουν. Και είναι επόμενο να μας τα κρύβουν, διότι ο καθένας θέλει τον προσωπικό του χώρο και κάποιες σκέψεις για τον εαυτό του. Όσο δεδομένο κι αν θεωρούμε κάποιον άνθρωπο, κρύβονται μέσα του πολλά περισσότερα απ' όσα μπορούμε να φανταστούμε.
   Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, αυτό συμβαίνει στον μέγιστο βαθμό απέναντι σε ανθρώπους που ξέρουμε για μεγαλύτερο διάστημα: πάνω απ' όλους, στους γονείς μας. Επειδή συνήθως η σχέση μας μαζί τους είναι άμεση και βαθιά, σπάνια υποπτευόμαστε πως υπάρχει ένας άλλος κόσμος που δε μας αποκαλύπτεται. Έπειτα έρχονται τα αδέρφια και οι καλύτεροι φίλοι μας. Από εκεί και πέρα όμως, όσον αφορά τους γνωστούς μας και τις περιστασιακές παρέες μας, πάντα έχουμε μια επιφύλαξη. Γνωρίζουμε πως υπάρχουν κομμάτια του εαυτού τους που δεν ξέρουμε και ίσως ποτέ δε θα γνωρίσουμε· με λίγα λόγια, όσο λιγότερο ξέρουμε κάποιον, τόσο ορθότερη είναι η εντύπωσή μας για εκείνον.
   Ας επιστρέψουμε όμως στους πολύ δικούς μας ανθρώπους, εκείνους που η καθημερινή τριβή μας κάνει να νιώθουμε πως δεν έχουν μυστικά από εμάς. Όσον αφορά αυτούς λοιπόν, πέφτουμε στην παγίδα να πιστέψουμε πως θα μπορούσαμε να προβλέψουμε τα πάντα. Μάλιστα απαιτούμε από εκείνους να είναι όπως τους φανταζόμαστε. Φυσικά θα πέσουμε πολλές φορές έξω και θα νιώσουμε έκπληξη. "Γιατί ο Γιώργος δε φέρθηκε έτσι;" ή "Γιατί η Μαρία μου είπε αυτό; Αφού είναι τόσο καλός άνθρωπος..."
   Η επόμενη λογική σκέψη θα ήταν να μάθουμε απ' το πάθημά μας. Να πούμε στον εαυτό μας ότι είναι λογικό να μην ξέρει τα πάντα για τον άλλον, ακόμα κι αν τον γνωρίζει εκ γενετής. Αλλά όχι. Η συνήθης αντίδραση είναι να τα βάλουμε με τον άλλον, διότι βαθιά μέσα μας δεν μπορούμε να ξεριζώσουμε όσα θεωρούμε δεδομένα. Είναι επίπονη και τρομακτική η διαδικασία. Οπότε του λέμε: "Με απογοητεύεις... Εγώ άλλα περίμενα από εσένα..."
   Πόσες φορές το έχετε ακούσει αυτό; Πόσες φορές νιώσατε ότι αυτά "τα άλλα" που περίμεναν από εσάς ήταν απαράδεκτα ή ανάρμοστα; Αυτό συμβαίνει επειδή έχετε κρυφές επιθυμίες, όνειρα και φιλοδοξίες που δε μοιραστήκατε με κανέναν. Και πολύ καλά κάνατε. Είναι λάθος των άλλων να προεξοφλούν τις ανάγκες σας χωρίς να σας ρωτήσουν. Φυσικά, είναι λογικό να συμβαίνει και αντίστροφα: εσείς να απογοητεύεστε από τις απρόβλεπτες και αταίριαστες (στο μυαλό σας) συμπεριφορές άλλων.
   Συμπερασματικά, θα έλεγα πως έχουμε στο μυαλό μας φαντάσματα ανθρώπων, τα οποία απέχουν πολύ απ' την πραγματικότητα. Όταν ερωτευόμαστε δημιουργούμε μια ιδανική εικόνα του ερωμένου προσώπου και ζούμε μέσα σ' ένα ονειρεμένο ψέμα. Τελικά, μας φέρνει έκπληξη που το πρόσωπο είναι ένας άνθρωπος σαν εμάς κι όχι μια αιθέρια, υπέροχη ύπαρξη. Μας απογοητεύει, θα έλεγα...
   Μας απογοητεύει που το παιδί μας αρνείται να ακολουθήσει τον δρόμο που στρώσαμε για εκείνο. "Μα τόσες φορές το συζητήσαμε και συμπεράναμε ότι είναι το καλύτερο για εκείνον..." Ή ίσως απλά να εκφράζαμε τις σκέψεις μας και το παιδί να κρατούσε τις δικές του για τον εαυτό του.
   Μας απογοητεύει που οι άλλοι συχνά δε μας σκέφτονται. Οι γονείς μας, οι σύντροφοί μας, οι φίλοι μας. Έχουμε την απαίτηση να είναι αφοσιωμένοι σ' εμάς, διότι αυτό γνωρίσαμε: την αλληλεπίδρασή τους μαζί μας. Τίποτα περισσότερο. Οπότε ο κόσμος, όπως τον έχουμε φανταστεί, είναι ένα προσωπικό παραμύθι, φτιαγμένο από εμάς για εμάς. Το υπόλοιπο σύμπαν -και οι υπόλοιποι άνθρωποι μέσα του- γυρνάνε γύρω από τη δική μας ζωή και τις δικές μας ανάγκες. Ίσως γι' αυτό φοβόμαστε τόσο τον θάνατο, επειδή καταστρέφεται αυτός ο προσωπικός μας κόσμος...
   Κλείνοντας, θα ήθελα να παραφράσω λίγο τη φράση του Σωκράτη: "Ένα γνωρίζω, ότι δε γνωρίζω κανέναν".

Η Ισότητα και τα Όριά της (Η περίπτωση MAck Beggs)

   Με αφορμή ένα αθλητικό γεγονός που συνέβη στις Η.Π.Α. πριν λίγες μέρες θα ήθελα να προβληματιστούμε μαζί ως προς τον κοινωνικό αντίκτυπό του. Το γεγονός είναι ότι για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά ο διεμφυλικός αθλητής Mack (Mackenzie) Beggs κέρδισε το πολιτειακό πρωτάθλημα πάλης του Τέξας στην κατηγορία των Νεανίδων κάτω των 50 κιλών. Ναι, διαβάσατε πολύ καλά. Ο Mack Beggs πήρε το πρωτάθλημα στις Νεάνιδες.
   Το βιογραφικό του αθλητή έχει σημασία γι' αυτό και θα ήθελα να το παραθέσω. Η Mackenzie Beggs γεννήθηκε στο Τέξας το 1999. Το 2015, προτού ξεκινήσει οποιαδήποτε διαδικασία αλλαγής φύλου, η Mackenzie είχε ήδη προκριθεί στα τελικά του πολιτειακού πρωταθλήματος δις. Εκείνη τη χρονιά δήλωσε ότι νιώθει άντρας και θα ήθελε να αλλάξει φύλο. Ξεκίνησε λοιπόν (όπως είναι το πρωτόκολλο σε αυτές τις περιπτώσεις) θεραπεία τεστοστερόνης ενώ στο εγγύς μέλλον θα ξεκινήσει και χειρουργικές επεμβάσεις ώστε να ολοκληρωθεί η αλλαγή φύλου. Ταυτόχρονα έκανε το όνομά της Mack Beggs κι από εδώ και μπρος θα αναφέρομαι σε αυτόν με αρσενικό άρθρο (όπως ο ίδιος επιθυμεί). Παρ’ όλο που ο Mack ήθελε να αγωνιστεί στην κατηγορία των Νέων στην πάλη από το 2016 και μετά, με απόφαση της πολιτειακής επιτροπής θα αγωνιζόταν σε αυτήν των Νεανίδων, ενώ επειδή η τεστοστερόνη δινόταν για ιατρικούς λόγους δεν εθεωρείτο ντοπάρισμα. Ο Beggs κέρδισε το πρωτάθλημα Νεανίδων το 2017 και επανέλαβε την επιτυχία του το 2018. Στα έτη 2017-2018 έχει ένα ρεκόρ 89 νίκες 0 ήττες στην κατηγορία Νεανίδων (πηγή Wikipedia).

   Η ιστορία του Mack ξεκινάει μία μεγάλη κουβέντα ως προς τα δικαιώματα και την ίση μεταχείριση των αθλητών, των διεμφυλικών και γενικά των ανθρώπων. Ο αθλητισμός και τα (πραγματικά) παραδείγματα που θα ακολουθήσουν είναι απλώς μία αφορμή για προβληματισμό όσον αφορά ένα μείζον κοινωνικό ζήτημα. Τα τελευταία χρόνια η κοινότητα LGBTQ+ έρχεται ολοένα και περισσότερο στο προσκήνιο, φέρνει στο φως ολοένα και περισσότερα θέματα και προβλήματα που αντιμετωπίζει, ενώ με τους αγώνες της τα μέλη της κερδίζουν συνεχώς περισσότερα νομικά και κοινωνικά δικαιώματα. Δε μπορώ να ξέρω εάν οι ίδιοι θεωρούν τη στάση της κοινωνίας απέναντί τους καλή· σίγουρα όμως είναι καλύτερη από ότι 30 χρόνια πριν, πράγμα που κατέκτησαν οι ίδιοι με τους αγώνες τους. Το πρόβλημά όπως το αντιλαμβάνομαι εδώ όμως ξεπερνάει τα όρια της ισότητας και καταλήγει σε μία ευνοϊκή μεταχείριση του διεμφυλικού και μάλιστα όχι ε την ευθύνη του ιδίου αλλά της κοινωνίας.

   Αυτό που έχω καταλάβει μετά από πολλά χρόνια συνομιλιών με μέλη της LGBTQ+ κοινότητας είναι ότι πρεσβεύουν ίσα δικαιώματα προς όλους, ξεκινώντας από την “θέση” ότι έχουν κοινωνικό ντεζαβαντάζ λόγω της σεξουαλικής ή/και φυλετικής τους ταυτότητας. Πρεσβεύουν ακόμη ίσα δικαιώματα των γυναικών απέναντι στους άντρες ξεκινώντας και πάλι από τη “θέση” ότι ζούμε σε μια ανδροκρατούμενη, συχνά φαλλοκρατική, κοινωνία όπου οι ευκαιρίες για τις γυναίκες είναι πενιχρές, όσες δίνονται είναι συχνότατα λόγω σεξουαλικής αντικειμενοποίησης και σπανιότατα λόγω οποιασδήποτε άλλης ικανότητας αυτές έχουν. Δεν είναι πρόθεσή μου να αναλύσω περαιτέρω τις θέσεις και τα επιχειρήματά τους γιατί πρώτον δεν είναι ο σκοπός του άρθρου και δεύτερον κινδυνεύω να πω/γράψω κάτι λάθος, που θα ήταν άδικο για τις παραπάνω θέσεις.

   Ας ξεκινήσουμε από τα προφανή λοιπόν. Προφανώς και συμφωνώ να έχουν ίσες ευκαιρίες όλοι ανεξαρτήτως φύλου, χρώματος, εθνικότητας, φυλής ή σεξουαλικής προτίμησης ενώ θα το πάω ένα βήμα παραπέρα και θα ισχυριστώ ότι θεωρώ δίκαιο να έχουν ΠΑΡΑΠΑΝΩ ευκαιρίες κάποιοι άνθρωποι με αναπηρία ώστε να μπορούν να ζήσουν μια ανεξάρτητη, αξιοπρεπή ζωή. Προφανώς επίσης θεωρώ ότι ο καθένας έχει δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού τόσο σεξουαλικά όσο φυλετικά όσο θρησκευτικά και ίσως παραλείπω άλλους τομείς.  Επιπλέον, και τελειώνω με τα “πολιτικώς ορθά”, δε έχω κανέναν απολύτως λόγο να θεωρώ οποιονδήποτε κατώτερο μου. Ούτε χρώμα, ούτε φυλή, ούτε τι κάνει στο κρεβάτι του ούτε πώς επιλέγει να ζήσει τη ζωή του.

   Ας περάσουμε στα πολιτικώς ΜΗ ορθά λοιπόν (θα παρακαλούσα προκαταβολικά τους διαφωνούντες με τα παρακάτω επιχειρήματα να εκτιμήσουν ότι αυτά ΔΕΝ αντιπαραβάλλονται με τα παραπάνω προφανή που παραδέχτηκα). Ισότητα είναι μια πολύ όμορφη αφηρημένη έννοια. Σε καμία περίπτωση όμως, όπως το βλέπω, δε σημαίνει ισοπέδωση των πάντων και σε καμία περίπτωση “είμαστε ίσοι” δε σημαίνει “είμαστε ίδιοι”. Άλλωστε το δικαίωμα στην διαφορετικότητα είναι αυτό που πρεσβεύει και η LGBTQ+ κοινότητα, σωστά; Έτσι θα πρέπει να αποδεχτούμε την διαφορετικότητα ενός άνδρα και μίας γυναίκας. Το σωματικό σκέλος, που μας ενδιαφέρει στην περίπτωση του Mack Beggs, είναι και το πιο εύκολο να αναλυθεί. Είναι κοινώς γνωστό (αν ανοίξετε οποιοδήποτε εγχειρίδιο ανθρώπινης φυσιολογίας θα βρείτε ότι αναφέρω, προτείνω πανεπιστημιακά εγχειρίδια ιατρικής) πως οι άντρες έχουν περίπου 10% υψηλότερο μεταβολισμό, 10% μεγαλύτερη μυική κάλυψη, υψηλότερη συγκέντρωση ασβεστίου στα οστά και συνήθως κάπως υψηλότερο αιματοκρίτη. Είναι γεγονός άλλωστε ότι τα παγκόσμια ρεκόρ στα κλασικά αθλήματα είναι πιο ψηλά στα αγωνίσματα των αντρών παρά των γυναικών. Αυτό σε καμία περίπτωση δεν καθιστά τις γυναίκες κατώτερες από τους άντρες σαν όντα αλλά σίγουρα τις φέρνει σε μειονεκτική θέση όταν έχουμε να κάνουμε με αθλήματα που απαιτούν μυική δύναμη, πόσο μάλλον μαχητικά αθλήματα! Ως εκ τούτου είναι άδικο για τις συναθλήτριες του Mack να αγωνίζονται εναντίον του. Η τεστοστερόνη που παίρνει (νόμιμα) τον καθιστά ανίκητο από κορίτσια! Προς τιμήν του ο ίδιος ο αθλητής φωνάζει εδώ και χρόνια πως θέλει να μεταπηδήσει στην κατηγορία Αντρών (ή Νέων όπως ήταν μέχρι πέρσι που ήταν έφηβος), ακόμη κι αν χάνει! Το πρόβλημα δεν είναι ο ίδιος, ο Mack είναι πάνω από όλα ένας αθλητής που αγαπά το άθλημά του κι έχει φάει τη ζωή του στην προπόνηση. Το πρόβλημα είναι κοινωνικό. Ο Mack πήρε υποτροφία σε κολλέγιο λόγο της επίδοσής του στην πάλη επειδή η κοινωνία τον ευνόησε. Η κοινωνία αδίκησε κάποιο άλλο κορίτσι που θα έπαιρνε την υποτροφία. Σκεφτείτε το εξής σενάριο. Ξυπνάει αύριο ο Mack και αποφασίζει ότι για κάποιους λόγους (ακόμη και τον πιο ανθρώπινο από όλους, ότι τελικά φοβάται τα πολλά και τρομερά απαιτητικά κι επικίνδυνα χειρουργεία) ότι τελικά δεν θέλει να περάσει την χειρουργική διαδικασία να γίνει άντρας και μπορεί να ζήσει μία ζωή όπως την επιθυμεί ως ομοφυλόφιλη γυναίκα (ή ως στρέιτ γυναίκα δεν είναι το θέμα αυτό). Τότε ο άνθρωπος αυτός θα έχει κλέψει πραγματικά. Ουσιαστικά θα έχει νομιμοποιήσει το ντοπάρισμα για “ψυχολογικούς λόγους”. Νιώθω ακράδαντα ότι αυτή η στιγμή, η στιγμή που περνάμε τα όρια της ισότητας και φτάνουμε στην εύνοια της μειονότητας απέναντι στην πλειοψηφία είναι η στιγμή που πολλά επιχειρήματα της LGBTQ+ κοινότητας γυρνάν και την χτυπάνε στο κεφάλι.

   Θα φέρω ένα ακόμη πιο τραβηγμένο παράδειγμα (πραγματικό πάλι). Η κυρία Fallon Fox γεννήθηκε άντρας, παντρεύτηκε, έκανε ένα παιδί και σε ηλικία πάνω-κάτω 30 ετών αποφάσισε να αλλάξει φύλο και να γίνει γυναίκα. Όλα καλά μέχρι εδώ. Σε ηλικία 36 ετών η κυρία Fox ξεκίνησε να αγωνίζεται επαγγελματικά σε αγώνες MMA (μικτές πολεμικές τέχνες, αγώνες σε κλουβί, όπως θέλετε πείτε το) φυσικά στην κατηγορία γυναικών! Η κυρία Fox έβγαλε αρκετά λεφτά κερδίζοντας  6 αγώνες (4 στον πρώτο γύρο με νοκ άουτ) ενώ έχασε μόνο 1 φορά (και μάλιστα από αθλήτρια που αργότερα πιάστηκε ντοπέ). Αργότερα εισήχθη στο  National Gay and Lesbian Sports Hall of Fame ! Σας προτρέπω να δείτε τους αγώνες της στο ίντερνετ, είναι πολύ εύκολο να τους βρείτε.

   Κατά τη γνώμη μου η περίπτωση Fox αποτελεί μεγάλη αδικία απέναντι στις υπόλοιπες αθλήτριες, κάποιες από τις οποίες είναι ανοιχτά λεσβίες, και μάλιστα σε ένα τρομερά απαιτητικό σπορ. Το ειρωνικό είναι ότι η αδικία έρχεται με την μορφή ενός μέλους της LGBTQ+ απέναντι σε άλλα μέλη της LGBTQ+ τα οποία κορίτσια έχουν ρίξει τόνους ιδρώτα και χιλιάδες ώρες προπονήσεων για να γίνουν επαγγελματίες αθλήτριες ακολουθώντας όλους τους κανόνες. Αυτό είναι και το πρόβλημα αυτών που εκπροσωπούν την τρομερά ετερογενή αυτή κοινότητα. Δεν μπορείς να τα έχεις καλά μονίμως με όλους. Κάποια στιγμή πρέπει να “σπάσεις μερικά αυγά” και να αποδεχθείς ότι κάποια πράγματα είναι δίκαια έστω κι εάν δε σε βολεύουν. Ποιος είπε στο κάτω κάτω ότι η ισονομία και η δικαιοσύνη βολεύουν. Το να βάλεις για τα δικαιώματα ισονομίας ενός transgender απέναντι σε έναν άνδρα είναι εύκολο, το να βάλλονται όμως τα δικαιώματα μίας λεσβίας από έναν transgender αρχίζει και περιπλέκει την κατάσταση. Στο μυαλό μου το σενάριο ενός άντρα με αθλητικό background να κερδίζει λεφτά δέρνοντας γυναίκες και η κοινότητα LGBTQ+ να τον επιβραβεύει εισάγοντας στον στο hall of fame είναι από αστείο έως θλιβερό. Σύντομα θα πρέπει να θεσπιστούν συγκεκριμένοι και πιθανόν σκληροί πλην δίκαιοι κανόνες γύρω από το ζήτημα των διεμφυλικών αθλητών ακόμη κι αν αυτό στεναχωρεί, εκνευρίζει ή ακόμη και πανικοβάλλει τα μέλη της LGBTQ+ .  Μονά-ζυγά δικά μας πάντα δε γίνεται και η ισότητα προϋποθέτει υποχωρήσεις από όλες τις πλευρές.

   Ας ξεκινήσω εγώ από μία πρόταση-υποχώρηση. Παρατηρήστε ότι οι αδικίες συμβαίνουν πάντα στις γυναικείες κατηγορίες. Δε μπορώ να φανταστώ εύκολα κάποιον διεμφυλικό αθλητή να διαπρέπει στην αντρική πάλη, πυγμαχία, άλμα εις ύψος κλπ όχι επειδή είμαι ρατσιστής αλλά για τους λόγους φυσιολογίας που ανέφερα παραπάνω. Αυτό με ωθεί στο να τολμήσω μία πρόταση που θεωρώ πως τουλάχιστο στον αθλητισμό θα λύσει το πρόβλημα. Η ύπαρξη δύο κατηγοριών, όπως και σήμερα, της γυναικείας και της “ανοιχτής”, όπου θα μπορούν να συμμετέχουν και διεμφυλικοί και γυναίκες εάν το θελήσουν όμως οι άντρες θα υποχρεούνται να συμμετέχουν εκεί και μόνον εκεί. Έτσι θα κρατήσουμε όλα τα υπάρχοντα φορμάτ αγωνισμάτων απλά αντί να αναφέρουμε πχ. “Τένις ανδρών” και “τένις γυναικών” θα είναι “Τένις open category” και “Τένις γυναικών” κ.ο.κ.

Θεωρώ δεν θίγω το δικαίωμα κανενός στην ισονομία προτείνοντας το παραπάνω.

   Τέλος θα ήθελα να παραθέσω την περίπτωση της Caster Semenya, χρυσής ολυμπιονίκη στο Ρίο το 2016 στα 800μ. Η κυρία Semenya είναι ακόμη πιο δύσκολη περίπτωση. Γεννήθηκε, είναι και αγωνίζεται στην κατηγορία γυναικών. Τίποτα μεμπτό μέχρι στιγμής. Άλλωστε όπως προείπα είναι χρυσή ολυμπιονίκης. Το θέμα είναι ότι η κυρία Semenya γεννήθηκε με ένα ζεύγος εσωτερικούς όρχεις, είναι δηλαδή ερμαφρόδιτη! Το πρόβλημα όπως είναι εύκολα αντιληπτό είναι ότι η παραπάνω ποσότητα τεστοστερόνης που κυκλοφορεί στο αίμα της την κάνει ανίκητη! Αν θέλετε να εντρυφήσετε πάνω στην ιστορία της σας το συνιστώ ανεπιφύλακτα, έχει πολύ ενδιαφέρον και πολλές δικαστικές διαμάχες. Το δικό μου πρόβλημα είναι ηθικό. Η ύπαρξη αυτών των εξτρά αδένων και μάλιστα εσωτερικά είναι πολύ κακά μαντάτα για τον οργανισμό. Εν ολίγοις οι έκτοποι αυτοί αδένες είναι τρομερά πιθανό να προκαλέσουν καρκίνο. Θα μπορούσα να σας αναλύσω το θέμα πολύ παραπάνω, δεν είναι όμως επί του παρόντος. Η κυρία Semenya σίγουρα το γνωρίζει και σίγουρα την παρακολουθούν οι καλύτεροι γιατροί της χώρας της. Επιλέγει να μην χειρουργείται ώστε να τους αφαιρέσει για να μην χάσει το αγωνιστικό της πλεονέκτημα. Σκεφτείτε λίγο πόσο δίκαιο είναι αυτό ως προς τις άλλες κοπέλες; Η κυρία Semenya έχει κατοχυρώσει νομικά το δικαίωμά της να αγωνίζεται στην κατηγορία των γυναικών όποτε δεν υπάρχει θέμα παρανομίας, κλεψιάς ή οτιδήποτε. Το ηθικό κομμάτι όμως είναι ανοιχτό και πολύ ενδιαφέρον προς συζήτηση.

   Κάτι μικρό ως επίλογο επειδή θεωρώ ότι ήδη κούρασα τους περισσότερους από εσάς. Όποιος θεωρεί ότι το να είσαι λευκός ετεροφυλόφιλος άντρας σημαίνει πως δεν έχεις προβλήματα και πως όλη σου η ζωή είναι στρωμένη με ροδοπέταλα πλανάται πλάνην οικτράν. Οι ευκαιρίες για όλους εμάς τους κοινούς θνητούς είναι λίγες και θα πρέπει όλοι να σεβόμαστε τις ευκαιρίες του συνανθρώπου μας και να μην τις κανιβαλίζουμε. Πόσο μάλλον τις ευκαιρίες μίας μαύρης γυναίκας από τα γκέτο της Αμερικής ή από τα βάθη της Κένυας που η ευκαιρία της για μια αξιοπρεπή ζωή είναι να διαπρέψει στο άθλημά της. Και θα επαναλάβω τον προβληματισμό μου. Πότε ξεπερνάμε τα όρια της ισότητας και φτάνουμε να ευνοούμε την μειοψηφία; Δεν καταστρατηγεί αυτό την όλη ουσία του σεβασμού προς τον πλησίον και των ίσων δικαιωμάτων; Δεν είναι ειρωνικό ότι οι εκπρόσωποι των ανθρώπων που θεωρητικά παλεύουν για ίσα δικαιώματα είναι αυτοί που πανηγυρίζουν γι’ αυτές τις αδικίες; Μην κοροϊδευόμαστε. Η πραγματική ισότητα δε βολεύει κανέναν επειδή απαιτεί υποχωρήσεις από όλους. Είναι δύσκολη και απαιτεί προσπάθεια και συμβιβασμούς από όλες τις πλευρές.

Ο Σκεπτικός.