Συνέντευξη - Μιχάλης Κατράκης

 Οι συνεντεύξεις αυτές στο blog μου έχουν ένα βασικό καλό. Μπορώ να αναζητήσω έναν λογοτέχνη που εκτιμώ και να εξωτερικεύσω τη φυσική μου περιέργεια, χωρίς να γίνω αδιάκριτος. Με τον Μιχάλη Κατράκη, του οποίου το προφίλ είναι μυστηριακό αλλά και ταραγμένο, όπως ένας ωκεανός, ήθελα κάτι να ταράξει τα νερά. Εφόσον τελείωσα και το νέο του βιβλίο "Ωκεανός", η ώρα της πολυπόθητης συνέντευξης έφτασε. Του έστειλα πολλές ερωτήσεις, μου έστειλε για αρχή δέκα απαντήσεις. Δε θα φανώ άπληστος. Μου αρκούν.

"Δε ρώτησα γιατί. Τότε δεν είχε σημασία. Έπρεπε να περάσουν χρόνια για να αντιληφθώ τις φίνες διαβαθμίσεις στην αξία της ανθρώπινης ζωής"

Μέρος πρώτο: Ο ίδιος ο συγγραφέας

1: Ποιος είστε και γιατί θέλατε να γίνετε συγγραφέας;

                Η ερώτηση είναι σχεδόν υπαρξιακού χαρακτήρα! Στην πραγματικότητα δεν θέλω να γίνω συγγραφέας αλλά φοβάμαι πως δεν μπορώ να κάνω αλλιώς. Η συγγραφή προκύπτει αυτοβούλως. Δεν ζητά κανενός τη συγκατάθεση, ούτε καν του εργαλείου της. Λογοτέχνης δεν επιδιώκω να γίνω, τουλάχιστον όχι «αναγνωρισμένος». Κάτι τέτοιο προϋποθέτει πολιτικά προσόντα που δεν διαθέτω και που δεν σκοπεύω να αποκτήσω. Οπότε μου αρκεί να κάνω τον γραφιά. Όσο για το ποιος είμαι, δηλώνω άγνοια! Στέκομαι πολύ επιφυλακτικά απέναντι σε όσους δηλώνουν πως ξέρουν ποιοι είναι κι ακόμα πιο επιφυλακτικά σε εκείνον που ρωτά να μάθει «ρε, ξέρεις ποιος είμαι εγώ;» .

2: Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;

                Στα προσεχή, μέχρι περίπου το καλοκαίρι και αν το επιτρέψουν οι ρευστές συνθήκες, θα κυκλοφορήσει στα βιβλιοπωλεία η συλλογή διηγημάτων «υλικό καθαρισμού». Πρόκειται για εννέα διηγήματα σκληρά στη γραφή, χωρίς κρυψώνες, που αντλούν θεματολογία από πραγματικά περιστατικά ή συνθήκες και προσφέρουν ανησυχητικά αληθοφανή μυθοπλασία για καυτά ζητήματα όπως το human trafficking, η γενοκτονία της Σρεμπρένιτσα και η εθιμική κλειτοριδεκτομή στην Αφρική . Τα διηγήματα γράφτηκαν το ’17 και το ’18, πριν τον «ωκεανό», και δημοσιεύτηκαν στον ιστολόγιο 1000mgapousias.com με τον γενικότερο τίτλο «homo nocturnus».

3: Τι θα συμβουλεύατε έναν νέο που θέλει να ασχοληθεί με τον χώρο;

                Στους νέους θα πω να είναι υπομονετικοί, να είναι πρόθυμοι για κάθε καλό τους κείμενο να καταστρέψουν δέκα μέτρια, να δεχθούν την απόρριψη (που θα τη γευτούν σίγουρα) περήφανα και στωικά και μετά από κάθε αρνητική απάντηση που θα λάβουν από έναν εκδότη, να γράφουν ακόμα πιο δυνατά. Να είναι προσεκτικοί με τα κείμενα που στέλνουν. Αν δεν λάμπουν σαν χρυσός, να μην τα δείξουν σε κανέναν, πόσο μάλλον σε εκδότη που εκτιμούν για το έργο του. Να διαβάζουν ασταμάτητα, αν δεν γνωρίζεις το αντικείμενό σου, τη δουλειά σου, αν δεν τη σπουδάζεις συνεχώς, δεν μπορείς να την υπηρετήσεις. Και τέλος, να γράφουν χωρίς να δίνουν δεκάρα για το τι θεωρούν οι άλλοι. Να γράφουν με την ψυχή τους και μόνο για αυτή.

"Με κάθε σφυριά που κατεβαίνει πάνω στην λαμαρίνα ο τεχνίτης αφήνει λίγα από τα κύτταρα του μέσα στο κράμα"

Μέρος δεύτερο: Τα έργα του

4: Γράψατε το κάθε έργο για άλλους λόγους;

                Το μόνο σίγουρο είναι αυτό. Το «Ό-ντέι» το έγραψα όταν ήμουν 25 χρονών, βασισμένος σε ένα διήγημα που είχα γράψει όταν ήμουν 17 και το οποίο είχα χάσει (το είχα γράψει σε μία δανεική γραφομηχανή), σε μία εποχή που διάβαζα μανιωδώς King, κρατούσα τις κουρτίνες τραβηγμένες σε όλη την υπόλοιπη λογοτεχνία, η ζωή ήταν περίπου ευγενική μαζί μου κι εγώ ακαλλιέργητος. Το έγραψα για να πω μία ιστορία, για τίποτα άλλο. Το «Resort» το έγραψα αμέσως μετά, το 2007 για να απομυθοποιήσω μέσα μου την έννοια της επαγγελματικής επιτυχίας σε έναν τεχνοκρατικό, ανταγωνιστικό κόσμο, ξανά χωρίς λογοτεχνικά εφόδια. Το «χίλια μιλιγκράμ απουσίας» ήρθε περισσότερο από μία δεκαετία αργότερα. Ξέρεις τι μπορούν να κάνουν σε έναν συγγραφέα δέκα χρόνια ζωής; Μπορούν να του δώσουν τη φωνή του. Το έγραψα για να βρω ακριβώς ποια είναι αυτή. Ήταν μία λογοτεχνική άσκηση και ένα φυτώριο ιδεών, μία παρακαταθήκη θεματολογίας και ερωτημάτων για μελλοντική χρήση. Ο «ωκεανός» είναι μία σπουδή θαλάσσης που ένοιωθα πως τόσο λόγο προσωπικών βιωμάτων όσο και ως συγγραφέας όφειλα να αποπειραθώ, αλλά αν θέλω να είμαι απόλυτα ειλικρινής είναι -ακόμα περισσότερο από αυτό-, η τακτοποίηση των ανοιχτών λογαριασμών μου.

5: Ποιο έργο σας δείχνει να προτιμάει ο κόσμος; Τι έχετε αποκομίσει από τις κριτικές;

                Το «χίλια μιλιγκράμ απουσίας» και ο «ωκεανός» είναι αυτά που άγγιξαν βαθύτερα το λογοτεχνικό κοινό. Κι αυτό δεν είναι τυχαίο. Είπαμε. 10 χρόνια ζωής είναι ικανά να χαρίσουν σε έναν συγγραφέα αληθινή φωνή.

"Δεν είναι πράγμα απλό το πλοίο. Δεν είναι εύκολη η λαμαρίνα. Μία φυλακή είναι για όποιον τον τυλίξει. Μα το ίδιο είναι και οι έρωτες και ο φόβος του θανάτου."

Μέρος τρίτο: Ωκεανός

6: Γιατί τα κεφάλαια ονομάζονται μέτρα; Τι σας έκανε να το σκεφτείτε;

                Ο «Ωκεανός» ήταν ένα πολύ αληθινό πλοίο, ένα όμορφο κρουαζιερόπλοιο, ένα «βασιλοβάπορο» όπως το αποκαλούσαν στον Πειραιά, που με είχε ταξιδέψει σε όλο το Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο αρκετές φορές, ως παιδί, όποτε ο πατέρας μου μας έπαιρνε οικογενειακώς μαζί στα ταξίδια του. Ήταν σπίτι μας για πολλά χρόνια. Χάθηκε το 1991 στην Νότιο Αφρική και από τότε βρίσκεται σε βάθος 87 μέτρων. Κάθε κεφάλαιο του βιβλίου είναι ένα μέτρο προς τον βυθό, προς τον τελικό προορισμό. Επιχειρώ μία κατάδυση στον χρόνο, στη μνήμη, στο πλοίο και τελικά στην πατρική φιγούρα. Μου φάνηκε αυτονόητο πως αυτή θα έπρεπε να είναι η δομή του βιβλίου. Καθώς ο αναγνώστης προχωράει την ανάγνωση, το κείμενο γίνεται βαρύ, ασφυκτικό. Μα έτσι γίνεται με κάθε κατάδυση.

7: Ένα μυθιστόρημα είναι πολλά διηγήματα μπλεγμένα μαζί, λένε. Αυτό μου έβγαλε κι ο ωκεανός. Μικρά κεφάλαια, συνεχής αλλαγή οπτικής γωνίας. Συμφωνείτε ή διαφωνείτε;

                Ναι, ο «ωκεανός» είναι ένα διηγηματικό –σχεδόν- έργο και υπάρχει λόγος. Στην πραγματικότητα, είναι τέσσερα «βιβλία», σπασμένα σε 87 κεφάλαια και πλεγμένα σαν κάβος μεταξύ τους. Το πρώτο είναι τα γεγονότα του ναυαγίου, το δεύτερο η ιστορία του ίδιου του πλοίου από το ναυπηγείο μέχρι τον βυθό, το τρίτο η ζωή του κεντρικού ήρωα (του Έλληνα ναυτικού) και το τέταρτο η ζωή μίας ναυτικής οικογένειας, από τη δημιουργία έως τη διάλυσή της. Έγραψα το καθένα ξεχωριστά και μετά έπρεπε να βρω τρόπο το κάθε κεφάλαιο να στέκεται μόνο του μέσα στο σύνολο και παράλληλα να αντλεί από το προηγούμενο και να δίνει βήμα στο επόμενο που όμως, δεν ανήκε στην ίδια θεματική. Η εναλλαγή των κεφαλαίων είναι και εναλλαγή των «βιβλίων». Δεν ξέρω αν όλα τα μυθιστορήματα είναι πολλά διηγήματα μπλεγμένα μαζί. Ο «ωκεανός» όμως είναι. Έπρεπε να είναι ακριβώς σαν τον ωκεανό, τον άγριο, αχανή ωκεανό που δεν έχει αρχή, μέση, τέλος, πάνω ή κάτω, που αν σταθείς μέσα του νοιώθεις χαμένος αλλά αν τον κοιτάξεις από ψηλά ή όταν τελικά τον διασχίσεις, βγάζει απόλυτο νόημα.

8: Ο νεαρός Μιχάλης της ιστορίας υπάρχει ακόμα κάπου;

                Αλίμονο αν δεν υπήρχε. Τότε όχι απλά δεν θα ήξερα ποιος είμαι, αλλά δεν θα ήξερα και από που να ξεκινήσω να ψάχνω για να μάθω.

9: Ο Ωκεανός είναι ένα βιβλίο ελληνικής λογοτεχνίας σχετικό με τη θάλασσα και τους ναυτικούς. Ποια άλλα έργα σας παρακίνησαν/βοήθησαν να το γράψετε;

                Είχα αρκετό υλικό για να δουλέψω, σχεδόν όλο από κείμενα έως τη δεκαετία του ’70. Φυσικά, η σπουδή στο έργο του Νίκου Καββαδία ήταν ένα εφόδιο. Έπειτα ήταν το «Συνάντηση με τη Θάλασσα» του Βρεττάκου, το σύγχρονο «Βουβό Κύμα» του Λάρσον, ο «Ωκεανός» του Βενέζη, η «Μεγάλη Χίμαιρα» του Καραγάτση, ανθολογίες με ποιήματα για τη θάλασσα, το «Ουίσκι Μπλε» της Μπάιλα, η «Μάκινα» του Νικολακόπουλου για ζητήματα καταγραφής των στεριανών τρόπων στην Πελοπόννησο αλλά και μελέτες όπως η «Ιστορία της Ελληνόκτητης Ναυτιλίας: 19^ος- 20^ος αιώνας» της Χαρλαύτη, η μαρτυρία «The Oceanos Tragedy» της Ντεβίνα Αβρανά (σύζυγος του πλοιάρχου Γιάννη Αβρανά, κυβερνήτη του «Ωκεανός» στο μοιραίο ταξίδι) και η πρόσφατη έκδοση του «Against all odds» από τον Andrew Pike που εξιστορεί τα γεγονότα της επιχείρησης διάσωσης από τις Νοτιοαφρικανικές αρχές. Επιπλέον, πολύ υλικό (αν και όχι λογοτεχνικό) βρήκα διαθέσιμο στο ψηφιοποιημένο αρχείο του εκδοτικού Λαμπράκη από έντυπα της εποχής και τέλος, είχα στη διάθεση μου εκατοντάδες γράμματα, χιλιάδες σελίδες προσωπικής αλληλογραφίας των γονιών μου που μπορεί να μην είναι λογοτεχνία, αλλά γίνεται η λεπτομερής καταγραφή της ναυτικής ζωής των δεκαετιών του ’80 και του ’90.

10: Σε τι ποσοστό αναγράφονται με ακρίβεια τα γεγονότα που οδήγησαν τον Ωκεανό σε ναυάγιο;

                Σύμφωνα με τις αναφορές, τις δημοσιεύσεις της εποχής, τις μελέτες που ακολούθησαν, το βιντεοσκοπημένο υλικό, τις εκδόσεις και (κυρίως) τις συνεντεύξεις που μου παραχώρησαν αρκετοί από τους ναυαγούς εκείνης της νύχτας, τα γεγονότα είναι αρκετά ακριβή, διανθισμένα με στοιχεία μυθοπλασίας. Η διαδοχικότητα των γεγονότων είναι περίπου αυτή, η πρόζα σίγουρα όχι. Κανείς δεν μπορεί να ξέρει για τι πράγμα συζητούσαν οι μηχανικοί που είδαν πρώτοι το τσίλερ της μηχανής να σπάει και το νερό να εισβάλει στο μηχανοστάσιο.

"όλοι αυτοί οι άνθρωποι που έζησαν πάνω του τι άφησαν μέσα στους αρμούς του βαποριού και πόση σκουριά τους πότισε κι εκείνο μέσα στην ψυχή τους;"

Τα τέσσερα αποσπάσματα ανάμεσα στις ερωτήσεις αντλήθηκαν από τον βυθό του "Ωκεανός". Το βιβλίο "Ωκεανός", όπως τα υπόλοιπα έργα του Μιχάλη Κατράκη, μπορείτε να τα βρείτε στο e-shop των εκδόσεων Ελκυστής.

https://elkistis.gr/writer-2/katrakis/