Μαλαματένια Λόγια

   Ένα εξαίσιο μουσικό κομμάτι σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου, γραμμένο την εποχή της χούντας. Κατά βάση αναφέρεται στην ιστορική πορεία της Ελλάδας. Έχει ακουστεί πως αναφέρεται συγκεκριμένα στο Εργατικό Κίνημα. Η ανάλυση γύρω απ' αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολη, λόγω του εξειδικευμένου λεξιλογίου και της αλληγορίας: το κείμενο ήταν αλληγορικό, κρύβοντας πολύ καλά από τη λογοκρισία το πραγματικό νόημα των στίχων.  Έχουν γίνει τουλάχιστον δύο παρεμβολές στο αρχικό κείμενο: "... κομπανία...", λέξη που αντικατέστησε τη λέξη "συμμορία", που παρέπεμπε στο τότε καθεστώς, όπως και "...μέρα κακή..." αντί "Παρασκευή", την ημέρα δηλαδή που έγινε το πραξικόπημα το '67. Κάθε ανάλυση, όπως κι αυτή που θα επιχειρήσω, έχει μεγάλη πιθανότητα να ξεφύγει από το νόημα ή να ξαστοχήσει σε κάποιες έννοιες.
   Η πρώτη στροφή πιθανώς να αναφέρεται στην ανάγνωση του έργου του Σεφέρη, το "αλφαβητάρι με τα μαλαματένια λόγια", όταν ο ποιητής το συνάντησε (ο τόπος και ο χρόνος που το βρήκε είναι διανθισμένα με ποιητικά στοιχεία). Όπως αναφέρεται παρακάτω, τα "μαλαματένια λόγια" είναι μια χρυσή επιτομή σοφίας, κάτι σαν κληροδότημα της προηγούμενης γενιάς και των εμπειριών της στην επόμενη. Υπονοείται πως αυτό το τραγούδι και τα ιστορικά του στοιχεία θα περάσουν στην επόμενη γενιά, η οποία θα μάθει από το ποίημα τις αλήθειες εκείνης της γενιάς. Το ποίημα δηλαδή κυνηγά την υστεροφημία, τη διαχρονικότητα και φιλοδοξεί να διδάξει. Η πρώτη στροφή κλείνει με την "αρπαγή" του ποιητή από τις κλωστές του χρόνου: εδώ μπορούμε να φανταστούμε το χρόνο να πηγαίνει τον ποιητή στις απαρχές της Ελλάδας, όπου θα μάθει και θα συγκρίνει το τότε με το τώρα. Η "στερνή πύλη" μπορεί να υπονοεί το θάνατο (μάλλον τον μεταφορικό θάνατο) του ποιητή, που περνά σε μια άλλη διάσταση, άχρονη. Από εκεί, βλέπει και μιλάει για τα λάθη του παρελθόντος. Τα πρώτα μαλαματένια λόγια, αυτά που διαβάζει και μαθαίνει ο ίδιος είναι του Σεφέρη ή του Ομήρου ή και τα δύο, καθώς κάθε γενιά έχει το δικό της δημιούργημα.
   Η δεύτερη στροφή διαδραματίζεται στην αρχαιότερη εποχή για την οποία έχουμε γραπτά στοιχεία στα ελληνικά, την Ηρωική Εποχή (11ος αιώνας). Ο ποιητής, αφορμώμενος από τον Τρωικό Πόλεμο, περιγράφει περιστατικά από τη ζωή της Ωραίας Ελένης και τα αποτελέσματα των αποφάσεών της. Τα "αηδόνια που σε χτικιάσανε στην Τροία" ίσως αναφέρονται στα 9 πουλιά που αποτέλεσαν οιωνό για την προφητεία του μάντη Κάλχα στην Αυλίδα πως η Τροία θα παρθεί σε 10 χρόνια: σε ένα δέντρο υπήρχε μια φωλιά με μία μάνα και 8 νεοσσούς. Ένα φίδι σκαρφάλωσε στο δέντρο και έφαγε τα 9 πουλιά, καθώς γινόταν η θυσία πριν την εκστρατεία. Μετά το φίδι πέτρωσε. Ο μάντης Κάλχας έδωσε την ερμηνεία πως 9 χρόνια θα καταπονηθούν οι Έλληνες στην Τροία πριν την πάρουν. Στη συνέχεια περιπαίζεται η Ελένη, η οποία θεωρείται υπεύθυνη που χάθηκαν αμέτρητοι άνθρωποι εκείνης της γενιάς κι από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές. Προτιμότερο θα ήταν να δούλευε στον αργαλειό (δουλειά υποτιμημένη τότε, που άρμοζε σε δούλες) παρά να είναι το σημείο όρκου των Ελλήνων βασιλιάδων (αυτός ο όρκος ανάγκαζε τους βασιλιάδες να εκδικηθούν την αρπαγή της από τον Πάρη). Το όνομα Μαρία δηλώνει το κοινό, μαζί με το επίθετο ράφτρα. "Ράφτρα μες στην Κοκκινιά": ο στίχος αναφέρεται στο μπλόκο της Κοκκινιάς, της Πέμπτη 17 Αυγούστου 1944. Στην Κοκκινιά εκείνη τη μέρα σφαγιάστηκαν άδικα άντρες, γυναικόπαιδα και ΕΛΑΣίτες από τους Γερμανούς και από δοσίλογους Έλληνες, ένα από τα χτυπητά περιστατικά της κατοχής. Το "άστρο του φονιά" μάλλον είναι η Αφροδίτη (Αποσπερίτης), γενικά επειδή ο Έρωτας πάντοτε φέρνει μίση και θανάτους και συγκεκριμένα επειδή ο Έρωτας έσπρωξε τον Πάρη να αρπάξει την Ελένη.
   Οι 2 επόμενες στροφές αναφέρονται στην κατάσταση των 2 πλευρών μετά τον πόλεμο. Οι σημαδεμένοι που γύρισαν είναι οι Έλληνες βασιλιάδες, με το βάρος 10 χρόνων στην πλάτη τους. Ο Αίας αυτοκτόνησε, ο Αγαμέμνων βρήκε το θάνατο στο σπίτι του κι ο Οδυσσέας έκανε άλλα 10 χρόνια να νοστήσει. "Στο μεσοστράτι... στα μισά", στίχοι για τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του. Οι 4 άνεμοι ήταν υπηρέτες/παιδιά του Αιόλου, που αφέθηκαν ελεύθεροι από απερισκεψία των συντρόφων στη μέση του ταξιδιού, έφεραν καταιγίδες και απομάκρυναν τους Ιθακήσιους από τον προορισμό τους. "Η φλόγα που δεν τρέμει" είναι κάτι ανεξήγητο για μένα. Μπορεί να εννοείται η σταθερότητα του Οδυσσέα, η ακλόνητη δύναμη που ερχόταν απ' τη θέλησή του για νόστο ή ο ηρωισμός του. Ίσως πάλι να έχει αρνητική έννοια, καθώς στο ταξίδι του βρήκε πολλά υπερφυσικά και τρομακτικά τέρατα. Το "μαράζι δίχως αφορμή", ίσως είναι η απελπισία και ο θρήνος για τον χαμό των συντρόφων, οι οποίοι χάθηκαν για ένα τίποτα, μια μάταιη αιτία (την Ελένη, η οποία οικειοθελώς πήγε στην Τροία).
   "Σαν τους άλλους": οι άλλοι είναι όσοι χάθηκαν στην Τροία τα προηγούμενα χρόνια. Οι σύντροφοι βρήκαν, σε διάφορους σταθμούς του ταξιδιού, τραγικό θάνατο. Το "γάβγισμα" είναι αμφίσημο. Υπονοείται ο ατιμωτικός θάνατος, σαν σκυλί κι όχι με αξιοπρέπεια ανθρώπου. Ίσως υπάρχει μνεία για την μεταμόρφωση σε γουρούνια στο νησί της Κίρκης, κατά κάποιον τρόπο. Το γάβγισμα στα σκαλιά μας θυμίζει τη συνάντηση του νοστήσαντα Οδυσσέα με τον Άργο, το γέρο σκύλο του που πέθανε αφού αναγνώρισε με ένα γάβγισμα τον παλιό αφέντη του. "Το παλιό μαρτύριο" είναι ο δεκαετής πόλεμος και η ανάφλεξη της Τροίας. Αυτό που έμεινε είναι το σκυλί που διψά τη νύχτα (δηλαδή η Εκάβη, η σύζυγος του Πριάμου και βασίλισσα της Τροίας, η οποία μεταμορφώθηκε σε σκυλί μετά τον χαμό όλων των παιδιών της - με τελευταίο τον Πολύδωρο). Η Εκάβη, με τη μορφή σκυλιού, τριγύριζε τα βράδια αλυχτώντας θρηνητικά για την πόλη της και τα παιδιά της μέχρι που πέτρωσε. Οι "γυναίκες στη γωνιά μ' ασετιλίνη" είναι πιθανότατα οι φυγάδες Τρωαδίτισσες που θρηνούσαν στα παράλια το χαμό της Τροίας. Η ασετιλίνη είναι εύφλεκτη ουσία που χρησιμοποιείται για άναμμα και αναζωπύρωση της φλόγας, εννοεί προφανώς την πυρκαγιά στην πόλη.
   Σ' αυτό το σημείο τελειώνει η αναδρομή στο παλιό παρελθόν. Ο αιώνας εκείνος ο αρχαίος δίδαξε στις γενιές του παρόντος το τι φέρνει ο πόλεμος: και για το νικητή και για τον ηττημένο. Οι συνέπειες βαριές για όλους, ο πόνος αβάστακτος κι αφόρητος. Υπάρχει η ελπίδα πως οι άνθρωποι θα μάθουν απ' τα λάθη τους και δε θα αναζητήσουν τη διαμάχη ξανά...
   Κι όμως. Στην 5η στροφή, το κομβικό σημείο του ποιήματος, που επαναφέρει στον αιώνα μας την ιστορία, ο ποιητής βρίσκεται απορημένος μπροστά στην πικρή αλήθεια: οι άνθρωποι ξεχάσαν τα δεινά του παρελθόντος. Κάνουν τα ίδια λάθη και ζητούν πόλεμο και βία για να λύσουν τις διαφορές τους. Εισαγόμαστε στην περίοδο της Κατοχής του '40, όπου στην Καισαριανή (και το Σκοπευτήριο) κατέβαζαν με καμιόνια τα εκτελεστικά αποσπάσματα και ανθρώπους εκτελεστέους. Η απορία και η έκπληξη του ποιητή εκφράζονται με ερωτήσεις: πώς έγινε στον αιώνα που εκείνος ζει να επιστρέψουμε στα παλιά λάθη, η Ιστορία να επαναληφθεί με τέτοιον τραγικό τρόπο; Η πάροδος των χρόνων φέρνει λήθη και ξεχάστηκε ο ποιητής Όμηρος και οι επικές ιστορίες του, που δείχνουν καθαρά το αιματοκύλισμα του πολέμου!
   Η 6η στροφή, μια από τις πιο αμφίσημες, αναζητά έναν ηγέτη, έναν σοφό, έναν υπερασπιστή. "Ποιος λύνει το κουβάρι του κόσμου;" Η πρώτη ερμηνεία είναι πως σε περιόδους πολέμου και φρίκης όλοι μας, μες στην απελπισία μας για όσα συμβαίνουν, αναρωτιόμαστε τι και ποιος είναι υπαίτιος, ποιος κρύβεται πίσω απ' όλα; "Ποιος είναι καπετάνιος στα βουνά;" Εδώ έρχεται η δεύτερη ερμηνεία, όπου το "ποιος" αναφέρεται στον άνθρωπο που θα ηγηθεί της Αντίστασης, αυτού που ως αντάρτης θα μείνει αλύγιστος στον κατακτητή. Οι επόμενοι στίχοι μπορεί να αναφέρονται (επιστρέφοντας στην πρώτη ερμηνεία) στο υπερφυσικό Ον που ελέγχει τη Μοίρα, τα γεγονότα και επωμίζεται όλες τις συμφορές των πολέμων. Είναι αυτός που δίνει αγάπη και χάρη, αυτός που ελέγχει το θάνατο και "σεργιανά", κάνει περίπατο δηλαδή, στον Κάτω Κόσμο ως αφέντης του. Το τελευταίο "ποιος" επιστρέφει στη δεύτερη ερμηνεία, όπου αναζητείται ο σοφός που θα γράψει το ακέραιο κληροδότημα για την επόμενη γενιά, τα "μαλαματένια λόγια του 20ού αιώνα". Ο ποιητής κρυφά φιλοδοξεί να είναι ο ίδιος (και το ποίημά του) ο εκλεκτός που θα περάσει μαλαματένια (χρυσά δηλαδή) λόγια στο μέλλον. Ζητά να εξισωθεί με τον Όμηρο, τα έπη του οποίου γράφτηκαν με χρυσά γράμματα (μαλαματένια!!) από τον Πεισίστρατο, τον τύραννο της Αθήνας.
   Η 7η στροφή περνάει στην επταετία της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Το πρώτο πρόσωπο είναι ίσως ο ίδιος ο ποιητής, που δέχτηκε λογοκρισία για τους στίχους του από τους χουντικούς. Μπορεί κάποιος σύγχρονός του αγωνιστής, του οποίου την ελευθερία στέρησε η χούντα. Ίσως να προσωποποιείται η ίδια η Ελλάδα και να παραπονιέται για τα παθήματά της. Η ελευθερία των Ελλήνων, ως λόγος, έκφραση και υπόσταση παραβιάστηκαν την επταετία εκείνη. Στη στροφή αυτή περιγράφεται η σύλληψη κι ο εγκλεισμός, το βίαιο και δεσποτικό πρόσωπο του καθεστώτος. Υπάρχει η επίμαχη φράση "ξημερώνοντας Παρασκευή" που αντικαταστάθηκε από το "ξημερώνοντας μέρα κακή". Η Παρασκευή σαν ημέρα συμβολίζει πιθανότατα την Παρασκευή 21 Απριλίου 1967, που έπεσε η δημοκρατία. Άλλες εκδοχές θέλουν να εννοείται η μέρα που χτυπήθηκε το πολυτεχνείο το '73, όπου η έφοδος όμως έγινε ξημερώματα Σαββάτου, ή να εννοείται η ημέρα που δολοφονήθηκε ο Γρηγόρης Λαμπράκης. Τα "υπόγεια ζάρια" μεταφορικά είναι οι κρυφές συνωμοσίες που έγιναν σε βάρος της Ελλάδας από τους "Μεγάλους" που ορίζουν τις Μοίρες των κρατών. Υπάρχει βέβαια κι ο θρύλος πως παίχτηκαν στα ζάρια οι αιώνες σκλαβιάς της Ελλάδας και ορίστηκαν 4 αιώνες, οι αιώνες της τουρκοκρατίας. Αυτή η εκδοχή υποστηρίζεται κι από τη σημαδιακή ημέρα Παρασκευή (ξημερώματα Παρασκευής θεωρείται πως έγινε η Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453).
   Η 8η και τελευταία στροφή έχει τη μορφή απολογίας και μετάνοιας για τα λάθη. Εδώ συνοψίζεται το νόημα του ποιήματος. Ο άνθρωπος που πολλά ζήτησε και, εξαιτίας της ατέλειάς του (δεν ήμουν μάγκας και νταής!), πέρασε δικαστήρια από τις θείες δυνάμεις και τη Μοίρα. Πιο συγκεκριμένα, τα "μεγάλα κυνήγια" μπορούν να αναφέρονται στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας, στην επεκτατική πολιτική των Ελλήνων στη Μικρά Ασία που οδήγησε στη Μικρασιατική καταστροφή. Ίσως ίσως να αναφέρεται και στην Αντίσταση κατά την περίοδο της Κατοχής, του Εμφυλίου και της χούντας, όπου έγιναν απερισκεψίες. Ίσως και στην έμφυτη αλαζονεία των Ελλήνων, που ζητάμε περισσότερα από όσα μας ωφελούν... Τα δικαστήρια είναι η τιμωρία για την αλαζονεία και την απερισκεψία, σε κάθε περίπτωση. Η ταυτότητα του β' προσώπου (τα δικά σου...) ποικίλλει ανάλογα με την περίπτωση. Ίσως  εννοείται αυτός ο κάποιος της 6ης στροφής, που έχει τέτοια απροσμέτρητη εξουσία στα πράγματα. Ο στίχος "και σαν κακούργο να με τιμωρείς" μας θυμίζει τον Παμφύλιο τον Αριδαίο του ποιήματος "Επί Ασπαλάθων" του Σεφέρη, τον τύραννο δηλαδή που πληρώνει με μαρτύρια στον Άδη τα αμαρτήματα που έκανε εν ζωή...
   Το ποίημα κλείνει με την αυτοϋπεράσπιση. Τα λάθη φέρνουν σιγουριά για την τιμωρία και τα μαρτύρια. Παρόλα αυτά ο ποιητής δηλώνει αθώος. Αυτό φαίνεται από το "σαν": μοιάζουν οι πράξεις του με πράξεις κακούργου αλλά ο τιμωρούμενος δεν είναι κακούργος. Απλά υπέπεσε στην ανθρώπινη αδυναμία. Η διαφορά του "σαν" με το "ως" είναι πως το "ως" αναφέρεται σε πραγματική ιδιότητα ενώ το "σαν" σε μη πραγματική. Άρα, να με τιμωρείς σαν κακούργο χωρίς να είμαι κακούργος!

Υ.Γ. Η ερμηνεία του ποιήματος είναι σκοτεινή, η δυσκολότερη που έχω αντιμετωπίσει ως τώρα. Δεν περιμένω πως η ερμηνεία μου είναι τέλεια, σίγουρα πολλά κρύβονται μέσα στους στίχους. Αυτά τα νοήματα που δεν αλιεύτηκαν κρύβονται μέσα στις σκοτεινές λόχμες άγνωστων νερών και περιμένουν νέους ψαράδες, ίσως πιο επιτήδειους, που θα τα βγάλουν στην επιφάνεια.

Λεφτά: Μια Μονάδα Μέτρησης

   Λεφτά: ένα διαχρονικό φαινόμενο. Δεν αναφέρομαι στα "χρήματα" (χρήμα < χρήομαι-χρώμαι=μεταχειρίζομαι), που είναι καθετί απαραίτητο και χρειαζούμενο. Αναφέρομαι καθαρά στα λεφτά, στα "φράγκα". Από τότε που μπήκαν στο οικονομικό σύστημα και η ανταλλακτική αξία των αγαθών άρχισε να προσδιορίζεται από αυτά, έγινε μια καμπή στην οικονομία. Έγινε το αγαθό που κανέναν δεν ωφελεί αλλά όλοι το έχουν ανάγκη!
   Αυτό όμως από μόνο του δεν κάνει τα λεφτά μονάδα μέτρησης. Εξάλλου τα λεφτά δεν είναι κάτι σταθερό: είναι μια ανθρώπινη σύμβαση, που χαρακτηρίζει τα προϊόντα κατά περίσταση, όχι αντιπροσωπευτικά. Μονάδα μέτρησης όμως γίνεται κάθε μέρα. Μια μονάδα μέτρησης πανίσχυρη, που εισχωρεί στις συνειδήσεις μας. Μετράει το τι "έχει αξία". Ο μέσος άνθρωπος κάνει αυτήν τη σκέψη για κάθε τι γύρω του, χωρίς να το αντιλαμβάνεται! Κρίνει τα προϊόντα, τους ανθρώπους γύρω του, τις υπηρεσίες τους, τη φιλία, τον έρωτα, τα πάντα γύρω απ' το χρήμα! Πόσα δίνω, πόσα θες;
   Για του λόγου το αληθές θα φέρω κάποια παραδείγματα. Ένα παιχνίδι που κοστίζει 300 δολάρια εκτιμάται περισσότερο από ένα που κοστίζει 10 (σύμφωνα με το μυαλό του γονέα, αφού αυτός το αγοράζει). Το παιχνίδι δηλαδή κρίνεται καλύτερο εξαιτίας του ποσού που καταβάλλεις για να το πάρεις, όχι από τη χρηστική του αξία!
   Ένας φίλος/σύντροφος, που κερνάει συνεχώς, εξαγοράζει εύκολα τη φιλία ή τη σχέση του με τα λεφτά του: ίσως να μην έχει να δείξει τίποτα περισσότερο απ' αυτό αλλά η γενναιοδωρία του δεν περνά απαρατήρητη! Όσο για τη γενναιοδωρία κάποιου άλλου στα συναισθήματα, που είναι ουσιαστικά ανώτερη... ας πούμε πως περνάει σε δεύτερη μοίρα. Είναι το δεδομένο, το αμελητέο. Για άλλη μια φορά τα λεφτά μετράνε με αυστηρότητα τις ανθρώπινες σχέσεις.
   Βλέπω ανθρώπους γύρω μου να κρίνουν τους άλλους με βάση το αμάξι που έχουν, τα ρούχα που φοράνε, τα αξεσουάρ τους. Ένα κινητό τηλέφωνο θεωρείται "πολύ καλύτερο" αν κοστίζει 800 ευρώ και είναι το νέο μοντέλο, παρά αν κοστίζει 70. Κι ας το χρησιμοποιεί κάποιος με ίδιο ακριβώς τρόπο, χωρίς τις καινούριες και τόσο πολύτιμες εφαρμογές. Μα τι λογική είναι αυτή; Αυτός που ξοδεύει πιο αλόγιστα τα λεφτά του είναι και ο αξιοζήλευτος, ο ανώτερος;
   Ένα σαμπουάν ή ένα εντομοκτόνο θα κριθεί καλύτερο από έναν τυχαίο καταναλωτή ανάλογα με το πόσο ακριβό είναι. Ο καταναλωτής πιθανότατα έχει μηδενικές γνώσεις χημείας και βιολογίας: παρόλα αυτά έχει άποψη στο ποιο προϊόν είναι καλύτερο. Ένα βιβλίο ή εφημερίδα θα κριθούν καλύτερα από έναν αναγνώστη αν είναι ακριβά, έστω κι αν η εμπειρία του στην ανάγνωση περιλαμβάνει μόνο γραμματόσημα. Ε, για να είναι ακριβό, όλο και κάτι καλύτερο θα έχει => αυτός είναι ο τρόπος σκέψης.
   Ένα ακόμα σύνδρομο (στις γυναίκες σε μεγαλύτερο ίσως ποσοστό) είναι ο ρουχισμός. Σχολιάζονται τα ρούχα των περαστικών με μεγάλη λεπτομέρεια: "Δες την τι ακριβά ρούχα φοράει. Σίγουρα ξεζούμισε τον πατέρα της η τεμπέλα για να πάει για ψώνια". Ναι, ίσως να είναι έτσι. Αλλά και όσες σχολίασαν αυτό πρόσεξαν: τα ακριβά ρούχα. Όχι τον ίδιο τον άνθρωπο. Έχουν ήδη πέσει στην παγίδα να κρίνουν από τα λεφτά ένα προϊόν και τον αγοραστή του. Και, δίχως αμφιβολία, αν είχαν την ευκαιρία θα κυκλοφορούσαν με το ίδιο ακριβά ρούχα. Γιατί; Επειδή είναι μάρκας. Θα έδιναν λεφτά για να αποδείξουν παντού πως έχουν λεφτά. Φαύλος κύκλος;
   Για σκεφτείτε το. Τι είναι, σε τελική ανάλυση, τα λεφτά; Ένα μέσον. Ένα μέσον που ανοίγει χίλιες πόρτες. Και, χάρη σ' αυτό και μόνο αυτό, αποκτούν αξία. Μαγεύουν τον άνθρωπο και ψιθυρίζουν γλυκά λογάκια στην απληστία που κρύβεται μέσα σε όλους μας. Ως μονάδα μέτρησης... Ναι, έχει καταφέρει πολύ καλά να μετρήσει όλο τον κόσμο και τα περιεχόμενά του. Να τον ζυγίσει μ' αυτόν το νοσηρό τρόπο. Να βάλει στα πάντα ένα κόστος. Συνειδητοποιήστε όμως (έστω και για μια στιγμή) τι πραγματικά είναι τα λεφτά με την χρηστική τους αξία. Γιατί αυτό το ευτελές αντικείμενο να κερδίσει τον καθένα μας; Γιατί να μας υπαγορεύει τον τρόπο που σκεφτόμαστε;  

Αντιμέτωπος με την Ειρωνεία

   Στην αέναη διαμάχη του διαλόγου, στην ατέρμονη προσπάθεια να πείσουμε, διαφωνήσουμε, μειώσουμε έναν συνομιλητή μας που αντιπαθούμε ή είμαστε αντίθετοι, η ειρωνεία είναι η νούμερο 1 μέθοδος. Είναι μια τακτική που πολλοί χρησιμοποιούν, άλλοι μόνο όταν φορτίζονται συναισθηματικά, ενώ κάποιοι πάντοτε, ακόμα και με το καλημέρα. Πίστεψέ με, είναι άσχημος αντίπαλος η ειρωνεία. Πώς όμως αντιμετωπίζεται ένας ειρωνικός συνομιλητής; Υπάρχει αντίδοτο και τρόπος να νικηθεί;
   Η απάντηση είναι ναι. Όπως και κάθε άλλη μέθοδος στο λόγο, έτσι και η ειρωνεία έχει τα αδύνατά της σημεία. Για να τα εντοπίσουμε όμως, πρέπει πρώτα να ψυχολογήσουμε τον χρήστη της, τον είρωνα. Υπάρχουν λοιπόν αρκετοί τύποι ανθρώπων που ειρωνεύονται:
-1) ο κουτοπόνηρος: ξέρει πως είναι κατώτερος σε έναν διάλογο και με την ειρωνεία προσπαθεί να ταράξει τον απέναντι, να τον αναγκάσει να χάσει την αυτοπεποίθησή του. Επίσης, νιώθει σημαντικός έτσι, καλύπτει την έλλειψη οξυδέρκειας και ρητορικής δεινότητας με την ειρωνεία.
-2) ο άνθρωπος "ενσάρκωση-της-ειρωνείας": γι' αυτόν η ειρωνεία είναι η δεύτερη φύση. Θα το κάνει καθημερινά στο διάλογο, πολλές φορές ακόμα κι όταν συμφωνεί. Είναι ο ειδήμονας του είδους, οπότε κάθε λόγος του στάζει δηλητήριο: είναι δύσκολο να τον αγνοήσεις. Ο ίδιος ίσως να μη συνειδητοποιεί (λόγω εκτεταμένης χρήσης) το πόσο ενοχλητικός γίνεται. Μετά από ένα σημείο δε χρησιμοποιεί την ειρωνεία σαν όπλο, είναι πια η αναμενόμενη αντίδρασή του, η καθημερινότητά του.
-3) ο ρήτορας: η πιο επικίνδυνη μορφή είρωνα. Είναι πανέξυπνος, άψογος χρήστης του λόγου κι έτοιμος να χτυπήσει όπου πρέπει, όποτε πρέπει. Ξέρει να υποσκάψει τον συνομιλητή του. Ξέρει να χτυπήσει σε μια ευαίσθητη χορδή και να καταρρακώσει την ψυχολογία και τα νεύρα σου. Δεν το κάνει ποτέ καταλάθος. Προσέχει τη δόση ειρωνείας που θα βάλει (σαν μια επώδυνη ένεση!) και έχει συναίσθηση του πόσο δυνατό όπλο είναι. Συνήθως τέτοιοι άνθρωποι είναι περιφρονητικοί και σνομπ.
-4) ο προσωπικός εχθρός: είναι κάποιος που σε γνωρίζει, ξέρει να πατάει κάλους και έχει πολύ συχνά την ευκαιρία να το κάνει. Δεν ειρωνεύεται γενικά, ειρωνεύεται εσένα συγκεκριμένα και το κάνει με πολύ μεγάλη επιτυχία. Μπορεί να μην είναι ο καλύτερος του είδους, αλλά σε χτυπάει εκεί που πονάς.
-5) ο καλοπροαίρετος: Προσοχή: δεν είναι κάθε ειρωνεία κακή και εχθρική. Υπάρχει κι ο καλοπροαίρετος είρων, αυτός που ειρωνεύεται δηλαδή για να χαλαρώσει την ατμόσφαιρα, να κάνει πιο οικεία μια βαρύγδουπη δήλωσή σου ή να "χτυπήσει" κάποιον ξιπασμένο συνομιλητή. Αντιλαμβάνεται την ειρωνεία του σαν πείραγμα, όχι σαν όπλο για να κάνει ζημιά.
   Θεωρώντας πως αυτοί είναι οι βασικοί τύποι είρωνα, μπορεί να γίνει κάποιος διαχωρισμός στα άτομα που σ' ενοχλούν στην καθημερινότητά σου. Ξέροντας σε ποιον τύπο ανήκει, ξέρεις (πάνω-κάτω) το λόγο που σε ειρωνεύεται, καθώς και τις δυνατότητές του. Έχεις ψυχολογήσει, σε ένα μικρό βαθμό, το άτομο αυτό. Πού χρησιμεύει αυτό όμως;
   Η βασική ιδέα είναι να ξέρεις τι αντιμετωπίζεις. Να μάθεις να κρατάς την ψυχραιμία σου και να χαλιναγωγείς τα νεύρα σου. Έτσι έχεις το πάνω χέρι. Για να το πετύχεις, είναι ζωτικό να έχεις μια καλή εικόνα του "εχθρού". Οι περισσότεροι άνθρωποι παρομοιάζουν την ειρωνεία με μια άμεση επίθεση εναντίον τους και ταράζονται ή ενοχλούνται. Μεγάλη σημασία έχει να καταλάβεις πως κάθε επίθεση έχει και την ανάλογη άμυνα.
   Ο πρώτος και πιο σταθερός τρόπος, που ο καθένας μπορεί με την εξάσκηση να χρησιμοποιήσει, είναι η απάθεια και το χαμόγελο. Όταν ο άλλος σου επιτίθεται χαμογέλασέ του! Μη δείξεις πως σε ενόχλησε, κι ας το κατάφερε! Χρησιμοποίησε θετικά τις χειρονομίες σου, απλώσου, πάρε χώρο. Δείξτου πόσο κατώτερη των προσδοκιών ήταν η επίθεσή του! Δεν το καταλαβαίνεις αμέσως, αλλά η άμυνα αυτή είναι αποτελεσματική: αυτό, διότι ο είρωνας περιμένει πολλά από την επίθεσή του: είναι ο άσος του, το καλύτερό του χαρτί! Όταν τον αφοπλίζεις, του δημιουργείς αμέσως σύγχυση, αμφιβολία για τις ικανότητές του, αίσθηση αδυναμίας και αίσθημα ντροπής. Φοβάται πως "αστόχησε" και πως πληγώθηκε η περηφάνια του σε όλους.
   Δεύτερος τρόπος, που προϋποθέτει καλή χρήση του λόγου, είναι η ευγένεια-που-στάζει-δηλητήριο. Τον "εγκωμιάζεις", ουσιαστικά όμως εννοείς τα αντίθετα. Χρειάζεται τουλάχιστον μέτρια γνώση ψυχολογίας αλλά είναι αρκετά εύκολος τρόπος αν τον συνηθίσεις. Εκεί που ο άλλος ρίχνει μια συγκαλυμμένη ή απροκάλυπτη ειρωνεία, του απαντάς κυριολεκτικά, με τόνο απαθή (ή καλύτερα εγκάρδιο τόνο, αν είναι δυνατόν) ρίχνοντάς τον από το βάθρο του. Υπάρχουν δύο δυνατά θετικά αποτελέσματα: 1) θα δει την απάντησή σου σαν ένδειξη φιλίας. Αυτόματα ντρέπεται για την επίθεσή του εναντίον σου (είναι γνωστό πως η ευγένεια σκλαβώνει!) και αποφασίζει να αλλάξει πορεία. 2) ένας πιο ζόρικος συνομιλητής δεν πείθεται εύκολα. Βλέπει την επιτηδειότητα πίσω από τα μελιστάλακτα λόγια σου και το αντιμετωπίζει σαν πρόκληση. Έχει καταλάβει πως έχει να κάνει με έναν έξυπνο άνθρωπο, όχι με ένα εύκολο θύμα. Σε κάθε περίπτωση, νικάτε ήδη με σκορ 1-0.
   Τρίτος τρόπος, που προϋποθέτει καλό δείκτη ευφυίας και εγρήγορσης: η αντι-ειρωνεία. Όχι μόνο δε σε πείραξε η επίθεση αλλά αντεπιτέθηκες. Χτύπησες τη στιγμή που ο άλλος δεν το περίμενε! Αυτόματα θα δαγκωθεί και θα πάρει αμυντική στάση. Ξέρει με ποιον έχει να κάνει. Η μέθοδος αυτή όμως θέλει καλή γνώση του απέναντι ατόμου και των αδύνατων σημείων του: λειτουργεί εξειδικευμένα, όχι γενικά. Παίζεις στο δικό του γήπεδο, βρίσκεσαι εκτός έδρας. Να το θυμάσαι. Γι' αυτό να λειτουργείς έτσι όταν έχεις πραγματικά κάτι να πεις, μιας και κινδυνεύεις να κάνεις μια τρύπα στο νερό.

Παραδείγματα ανά περίπτωση:
1) -Εσύ: (λες κάτι που επιδέχεται ειρωνεία)
    -Είρων: Έχεις ταλέντο στις μπαρούφες, έτσι;
    -Εσύ: Πού και πού λέω καμία.../ Ε, συμβαίνει.../Οκ, την είπα πάλι. (με απάθεια ή ελαφρύ χαμόγελο, δείχνεις πως δε σε πείραξε, η επίθεσή του αστόχησε)

2) -Εσύ: (παρουσιάζεσαι με αμφιλεγόμενη ενδυμασία)
    -Είρων: Στις ομορφιές σου είσαι! (ξέρεις, και όλοι οι άλλοι γύρω σας ξέρουν, πως ειρωνεύεται άσχημα και σε θεωρεί ασχημότερο/η από τον Φρανκεστάιν)
    -Εσύ: Ευχαριστώ Γιάννη! Έχεις γούστο τελικά! (ταυτόχρονα του χαρίζεις ένα πλατύ χαμόγελο κοιτώντας τον στα μάτια και κάθεσαι με άνετες κινήσεις)

3) -Είρων: Άκουσα τι έκανες χτες στο ραντεβού με τη Μαρία. Μα καλά, δεν ντρέπεσαι να υπάρχεις ακόμα στον πλανήτη;
    -Εσύ: Αφού το έμαθες εσύ, η Τατιάνα νούμερο 2, είμαι πολύ μικρός για να απαντήσω... (κι όμως απάντησες, τρίζοντάς της τα δόντια και βάζοντάς της τον τίτλο "ανυπόφορη κουτσομπόλα". Well done!)

   Τελικά, η αναμενόμενη αντίδραση είναι να ταραχτείς, να νιώσεις άσχημα και να κοκκινίσεις, κοιτώντας το πάτωμα. Μην το κάνεις! Ανταπόδωσε θαρρετά το βλέμμα και χαμογέλα. Είπαμε, ήδη νικάς 1-0!