Ποτέ Μη Λες Ποτέ

   Η γλώσσα, ως μέσο επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων, είναι ένας βασικός τρόπος να ψυχολογήσουμε και να καταλάβουμε τον χαρακτήρα των γύρω μας. Πολλά στοιχεία της ομιλίας κάποιου, των εκφράσεών του καθώς και του λεξιλογίου που διαλέγει να χρησιμοποιήσει μας φανερώνουν κρυμμένα μυστικά του. Ένα από αυτά που μπορούμε να καταλάβουμε είναι το πόσο απόλυτος μπορεί να είναι κάποιος, ανάλογα με τα λεγόμενά του. Πώς όμως;
   Η απάντηση δεν είναι δύσκολη. Μπορώ να καταλάβω αυτό το στοιχείο πρώτα από τις ίδιες τις λέξεις που χρησιμοποιεί. Θα τον ακούσετε να μιλάει πολύ συχνά με λέξεις άτεγκτες, όπως: πάντα, ποτέ, όλοι, κανένας, αντί να διαλέξει λέξεις πιο μετριοπαθείς. Επίσης, χρησιμοποιεί πολύ τον υπερθετικό βαθμό αντί του συγκριτικού. Οι χειρονομίες του είναι κατά βάση κοφτές, με την παλάμη να "κοιτά" προς τα κάτω και να βάζει ένα "τείχος" μεταξύ του ίδιου και του συνομιλητή του.
   Αν είστε τέτοιος άνθρωπος, σας κρούω τον κώδωνα του κινδύνου: δεν είναι χαριτωμένο, δε δηλώνει αυτοπεποίθηση, δεν εδραιώνει καλύτερα την κυριαρχία σας. Κάθε άλλο. Κανείς δε συμπαθεί έναν άνθρωπο με απόλυτες ιδέες, ούτε καν ένας άλλος, παρόμοιας φύσης, άνθρωπος. "Συμπτώματα" τέτοιας συμπεριφοράς στην επικοινωνία μας, αν θέλουμε να κάνουμε αυτοέλεγχο, μπορούμε να βρούμε σε κάθε μας συζήτηση: ακούω στ' αλήθεια τι μου λέει ο απέναντι; Ζυγίζω τα λόγια του; Ή απλά περιμένω να μου αραδιάσει ό,τι θέλει και μετά περνάω αμέσως στην αντεπίθεση; Ας μην ξεχνάμε πως ο "απόλυτος" συνομιλητής συνηθίζει να περιφρονεί την άποψη του απέναντι (μεγάλο λάθος, διότι χάνει αυτόματα την εκτίμησή του) και δεν περιμένει αντίλογο. Ή μάλλον αδιαφορεί για τον οποιοδήποτε αντίλογο.
   Το αντίθετο, υγιές πρότυπο λεξιλογίου για μια καλή συζήτηση είναι μια ποικιλία λέξεων που αφήνουν πιθανότητα λάθους, αντιλόγου, εν τέλει ανοιχτής συζήτησης. Αναφέρομαι σε λέξεις/εκφράσεις όπως: μάλλον, πιθανότατα, μπορεί, αν δεν κάνω λάθος, η γνώμη μου είναι κτλ. Μπορεί κάποιοι να το θεωρούν λεπτομέρεια ασήμαντη αλλά η συνήθης χρήση τέτοιων λέξεων "γλυκαίνει" τους διαλόγους και φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά. Δίνοντας την ευκαιρία στον άλλον να μιλήσει, αυξάνουμε την πιθανότητα να μας ακούσει με ενδιαφέρον κι ο ίδιος.
   Τα παραπάνω στοιχεία που ανέλυσα δεν ανήκουν σε μια εποχή μακρινή, ούτε σε άγνωστους τόπους. Τύποι ανθρώπων που χρησιμοποιούν "αλύγιστο" λεξιλόγιο (και συνεπώς έχουν αλύγιστο χαρακτήρα), υπάρχουν παντού γύρω μας. Μπορεί να είμαι εγώ, εσύ, ο πατέρας, ο παππούς ή ο γείτονας ένας τέτοιος χαρακτήρας. Κι αν θέλετε να βελτιωθούν οι συζητήσεις σας, να ακούγεστε περισσότερο και να δίνεται βαρύτητα στα λόγια σας, προτείνω να σταματήσετε τις ενοχλητικές παραπάνω συνήθειες. Προσέξτε πρώτα στον εαυτό σας τη νοσηρή πεποίθηση πως πρέπει πρώτα να μιλάει και μετά να ακούει, κι έπειτα δείτε το και στους άλλους. Κατά τη γνώμη μου, αν τύχει να συνομιλήσετε (για οποιοδήποτε θέμα) με έναν τέτοιο άνθρωπο, πιθανότατα σπαταλάτε άδικα το χρόνο σας και κουράζεστε πνευματικά. Δε θα βγάλετε άκρη!

Η Ελληνική Εξέλιξη

   Ζούμε σε έναν κόσμο που συνεχώς αλλάζει. Παγκοσμίως αλλά και σε κλίμακα μικρότερη, όπως αυτή της χώρας ή της κοινωνίας. Η ελληνική πραγματικότητα, λόγου χάρη, έχει αλλάξει πάρα πολλές φορές (θεωρώ λόγω της επιρροής της από εξωτερικούς παράγοντες, όπως ξένες νοοτροπίες). Θα έλεγα πως απέχουμε έτη φωτός από την λεγόμενη "αρχαία ελληνική" νοοτροπία και κάποια χιλιόμετρα από τις προηγούμενες δεκαετίες. Θα ήθελα να επεκταθώ περαιτέρω σε αυτές τις σταδιακές αλλαγές.
   Δεν ξέρουμε τα πάντα για το μακρινό παρελθόν μας. Απ' όσα έχουν αντλήσει γλωσσολόγοι  και αρχαιογνώστες επιστήμονες, τα πρώτα "ελληνικά βήματα" στη χερσόνησο είχαν γίνει χιλιετίες πριν, ερχόμενες να κατακτήσουν τον προελληνικό λαό των Πελασγών. Από αυτούς έχουμε κρατήσει στοιχεία, εθιμικά και γλωσσικά (λέξεις προελληνικές, όπως λαβύρινθος, άνθος κ.ά.). Αυτή είναι η πρώτη γνωστή αλλαγή στην ελληνική πραγματικότητα, μια αλλαγή που έγινε με το που πάτησαν οι "Έλληνες" το πόδι τους στο γνωστό μέχρι σήμερα ελληνικό χώρο.
   Το δεύτερο στάδιο είναι οι πολιτισμοί των Μινωιτών και Κυκλαδιτών, που χρονολογούνται πίσω από την 2η χιλιετία π.Χ. Παρουσίασαν μεγάλη οικονομική και πολιτισμική άνθηση, σπαράγματα των οποίων σώζονται μέχρι και σήμερα. Παρόλα αυτά, η διάλυση αυτών των πολιτισμών έρχεται, κατά πολλούς, από εξωτερική κατάκτηση, αυτή των Αχαιών, λαού που ήρθε από τη θάλασσα και κατέκτησε σχεδόν εξ ολοκλήρου τον ελλαδικό χώρο. Από τότε, το όνομα "Αχαιοί" (και ο μυκηναϊκός πολιτισμός) προσδίδεται στους προγόνους όλων ημών που θέλουμε να λεγόμαστε Νεοέλληνες. Μαζί με αυτούς, σε αδιευκρίνιστο χρόνο γίνεται και η "Κάθοδος των Δωριέων", οι οποίοι λέγεται πως, κατεβαίνοντας τα Βαλκάνια, κατέκτησαν τον ελλαδικό χώρο και έφεραν τις δικές τους παραδόσεις. Η ιστορία αυτών των πολιτισμών γίνεται γνωστή από τα Ομηρικά Έπη, τα πρώτα γραπτά στοιχεία της ελληνικής ιστορίας. Ήδη από τότε υπήρξαν πολλές αλλαγές στη νοοτροπία των γηγενών και πιθανώς εγκαθιδρύθηκαν έννοιες όπως "κλέος" και "φιλοξενία".
   Τα δύο ακόμα "ελληνικά φύλα", οι Ίωνες και οι Αιολείς, πιθανότατα λιγότερο πολεμικά από τα άλλα δύο, εξαπλώθηκαν κι αυτά και έφεραν τις δικές τους αλλαγές στην ελληνική παράδοση και μεγάλη ανάπτυξη στον πολιτισμό. Με λίγα λόγια, από 4 ρεύματα αποικισμών προέρχεται η αρχαία Ελλάδα, στο βαθμό που γνωρίζουμε γι' αυτήν.
   Μέχρι και τα χρόνια της κυριαρχίας των Μακεδόνων, που κατέκτησαν κι αυτοί με τη σειρά τους τον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο προς το Νότο, η κατάσταση και η ελληνική πραγματικότητα παρέμειναν στα χέρια των 4 προαναφερθέντων φύλων, με επιρροή του φοινικικού πολιτισμού (που μας προσέφερε το αλφάβητο που χρησιμοποιούμε μέχρι και σήμερα) και του μηδικού/περσικού, το οποίο με τις κατακτήσεις του στην Ελλάδα έφερε ανατολικά στοιχεία.
   Η επόμενη επιρροή στον ελλαδικό χώρο έγινε από τους Ρωμαίους, οι οποίοι κατέκτησαν ολοκληρωτικά την Ελλάδα τον 2ο αιώνα π.Χ. και ήταν η πρώτη "δυτική επιρροή". Πολιτιστικά στοιχεία τους διατηρήθηκαν για αιώνες και για πρώτη φορά υπήρξε η έννοια της επαρχίας, γεωγραφικό διαμέρισμα δηλαδή που διοικούνταν από τον έπαρχο.
   Η δεύτερη φορά που Ρωμαίοι έφεραν την αλλαγή στο ελληνικό προσκήνιο ήταν εκείνη που ο Κωνσταντίνος ο Μέγας μετέφερε την πρωτεύουσα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη τον 4ο μ.Χ. αιώνα και η Ελλάδα μπήκε στους "βυζαντινούς ρυθμούς". Από τότε η έννοια "Ρωμαίος πολίτης", μετονομάστηκε σε "Ρωμιός" και έγινε κτήμα του κάθε Έλληνα. Ο βυζαντινός πολιτισμός κρατήθηκε ως ο πρωτεύων για αιώνες, μέχρι και τον 15ο αιώνα, με πολλούς δευτερεύοντες να έρχονται στο προσκήνιο.
   Λαοί που πάτησαν το πόδι τους στα Βαλκάνια, όπως Σλάβοι, Βούλγαροι, Άβαροι και Ούννοι έφεραν ένα μικρό μόνο στίγμα στα ελληνικά πράγματα και έδρασαν υπό τη σκιά της μεγάλης τότε βυζαντινής πρωτοκαθεδρίας. Η μεγάλη αλλαγή έγινε με τις Σταυροφορίες και κυρίως από την 4η, όπου το 1204 κατέλυσε για πρώτη φορά την βυζαντινή αυτοκρατορία. Ήταν μια ακόμα εισβολή των Δυτικών στα ελληνικά πράγματα, η οποία επίσημα κράτησε μέχρι το 1261, όπου η βυζαντινή κυριαρχία ανασυστάθηκε. Η επιρροή των Σταυροφόρων πάντως κρατάει μέχρι και σήμερα σε ελληνικά νησιά όπως η Ρόδος.
   Οι δύο κατακτήσεις, τέλος, με τη μεγαλύτερη επιρροή στα βυζαντινά πράγματα ήταν οι εξής: η ενετική κατοχή των Επτανήσων, αρχομένη τον 14ο αιώνα μ.Χ., η οποία έφερε μια διαφορετική πολιτισμική πραγματικότητα σε αυτά, που διαρκεί μέχρι και σήμερα, όπως διαπιστώνεται σε γλωσσικά και εθιμικά στοιχεία. Μετά, αυτή των Οθωμανών Τούρκων, οι οποίοι κατέλυσαν ολοκληρωτικά τη βυζαντινή αυτοκρατορία με αποκορύφωμα την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Από τότε και για περίπου 4 αιώνες, ολόκληρος ο ελληνικός πολιτισμός ζυμώθηκε με ανατολικά στοιχεία από τους κατακτητές, αν και ουδέποτε χάθηκε η ελληνική ταυτότητα.
   Στα τέλη του 18ου και αρχές 19ου αιώνα, η παγκόσμια Ιστορία υποδέχτηκε μεγάλες επαναστάσεις, οι οποίες ανέτρεψαν τα μέχρι τότε δεδομένα. Πρώτη η αμερικανική (1775-1783), δεύτερη η γαλλική (1789) και το 1821 η ελληνική έγιναν αιτίες για μεγάλες αλλαγές. Η ελληνική επανάσταση κράτησε επίσημα μέχρι και το 1827, όπου ο Ιωάννης Καποδίστριας, υπό την αιγίδα των τριών μεγάλων δυνάμεων, Αγγλία-Γαλλία-Ρωσία, ανέλαβε κυβερνήτης της νεοσύστατης Ελλάδας. Από τότε όμως η Ελλάδα ανακατέλαβε εδάφη της σε αρκετές περιστάσεις, όπως το 1864 τα Επτάνησα, το 1881 τη Θεσσαλία και μέρος της Ηπείρου και, μετά το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων, το μεγαλύτερο κομμάτι της Μακεδονίας. Η Θράκη ανακτήθηκε το 1920, ενώ τα Δωδεκάνησα και η Κρήτη ανακτήθηκαν μόλις το 1947, με το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
   Επιπλέον, ως οι σημαντικότερες επιρροές στον ελλαδικό χώρο τον 20ό αιώνα θεωρούνται αυτές των δυνάμεων του Άξονα και συγκεκριμένα των Ιταλών, Γερμανών και Βουλγάρων κατά την κατοχή επί Β' Παγκοσμίου.
   Φτάνοντας στο σήμερα, βλέπω την ξεκάθαρη επιρροή του δυτικού πολιτισμού στην Ελλάδα με την έλευση της παγκοσμιοποίησης. "Αμερικανοποιούμαστε" (παγκοσμίως αλλά και σε επίπεδο χωρών) με την κάθε μέρα που περνάει. Το πώς, πόσο και γιατί είναι αδιευκρίνιστα, κατά την άποψή μου, θέματα.
   Το ερώτημά μου, μετά από αυτή την περιληπτική αναδρομή στην ιστορία του ελλαδικού χώρου είναι το εξής: τι θα πει Έλληνας; Ποιο χρονικό σημείο είναι αυτό που μας έφερε την ταυτότητα που κρατάμε μέχρι σήμερα και πότε αυτή παρέμεινε στατική; Ποιες επιρροές "έφεραν" αυτή την ταυτότητα και ποιες πήγαν να την "αλλοιώσουν";
   Συμπέρασμά μου είναι το εξής: Εφόσον ένας πολιτισμός δεν είναι παγωμένος στο χρόνο, εξελίσσεται με την κάθε στιγμή που περνάει. Τίποτα δε μένει στατικό και τίποτα δεν είναι αδιαπέραστο. Ειδικά ένας πολιτισμός όπως ο ελληνικός, με τις πολυάριθμες επιρροές του από ξένες κατακτήσεις, έχει αλλάξει, θέλοντας και μη, πολλά πρόσωπα. Είναι στο χέρι του καθενός να πιστέψει στην ελληνική Ιδέα και να της δώσει μια μορφή. Σε κάθε περίπτωση όμως εγώ είμαι σκεπτικός σε απόψεις όπως "είμαστε καθαροί απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων" ή "η Ελλάδα έμεινε ακέραια ανέκαθεν". Ο ελληνικός, όπως και κάθε ζωντανός πολιτισμός, υπάρχει για να εξελίσσεται, να δίνει και να αφομοιώνει στοιχεία. Εξάλλου, δεν υπάρχει διευκρίνιση για το "ποιοι ήταν οι αρχαίοι Έλληνες", εφόσον υπήρξαν τόσοι διαφορετικοί λαοί που έζησαν και έδρασαν για τόσους αιώνες! Αυτή είναι και η απάντησή μου στα εθνικιστικά κινήματα που έχουν γιγαντωθεί στην Ελλάδα και, βαδίζοντας στα τυφλά, χαράζουν τη δική τους πορεία...  

Ο Βασιλιάς

   Ο Βασιλιάς. Ο απόλυτος άρχων και παράλληλα ο μεγαλύτερος υπηρέτης. Δε θα ήθελα να στραφώ σε πολιτικό επίπεδο με αυτή τη δήλωση. Αντίθετα, θέλω να παραλληλίσω το βασιλιά του σκακιού, το κομμάτι-κλειδί για το παιχνίδι, με τους "βασιλιάδες" της καθημερινότητας...
   Στο σκακιστικό επίπεδο, ο βασιλιάς είναι το πιόνι που χρειάζεται προστασία: ο αντίπαλος θα προσπαθήσει με κάθε τρόπο να τον αιχμαλωτίσει. Κάθε σκέψη του είναι στραμμένη γύρω απ' αυτό! Κάθε σχέδιο και κάθε τακτική ή στρατηγική γυρνάει γύρω από το κυνήγι του βασιλιά. Όλα τα υπόλοιπα πιόνια απλά υποστηρίζουν και προστατεύουν, προσπαθώντας να αποτρέψουν αυτή την απειλή. Τα 8 στρατιωτάκια, η πρώτη γραμμή άμυνας (και επίθεσης βέβαια!) είναι αυτά που θα κρύβουν, απ' την αρχή μέχρι το τέλος, τον πολύτιμο βασιλιά από τις εχθρικές διαθέσεις του αντιπάλου. Τα "ελαφρά" κομμάτια, αξιωματικοί και άλογα, έχουν αρκετή παραπάνω δύναμη και είναι τα όργανα που, με πονηριά και μανούβρες, θα προσπαθήσουν να ενισχύσουν την αμυντική γραμμή. Όσο για τα "βαριά", οι πύργοι και η βασίλισσα, αυτή είναι η εκλεκτή δύναμη του οπλοστασίου ενός σκακιστή: θα επιτεθούν συνήθως μετά την έλευση πιονιών και ελαφρών κομματιών και με τη δύναμη που έχουν θα προκαλέσουν ισχυρότατο πλήγμα στον εχθρό. Ή θα χρησιμοποιηθούν για την καλύτερη δυνατή άμυνα. Αμυντικά, όλα τα κομμάτια θα προστρέξουν στο κάλεσμα του βασιλιά.  
   Αν σκεφτεί κανείς τη ζωή του σε σχέση με το σκάκι, θα προσπαθήσει να βρει τη θέση του στο παιχνίδι. Οι πιο ματαιόδοξοι θα σκεφτούν πως είναι οι ισχυροί πύργοι. Οι πονηροί, αυτοί που λειτουργούν στην αφάνεια, θα παραλληλίσουν τον εαυτό τους με αξιωματικούς και άλογα... Μια μερίδα ανθρώπων, φιλοσοφημένοι μεν αλλά μηδενιστές  (είμαστε δεν είμαστε, τίποτα δεν είμαστε!), θα πουν πως είναι ένα από τα 8 στρατιωτάκια, αναλώσιμοι και με μικρή αξία. Μια φιλόδοξη γυναίκα, ξέροντας τη θέση της και την επιρροή της, ίσως φτάσει να πει πως είναι η βασίλισσα. Τέλος, ο καθένας μας θα κάνει τη σκέψη κάποτε πως είναι ο ίδιος ο βασιλιάς, το κέντρο γύρω από τον οποίο κινούνται όλα. Δεν είναι κάτι παράλογο: η οπτική μας γωνία μας παρακινεί να βλέπουμε τα πάντα γύρω από τον εαυτό μας!
   Παρόλα αυτά, η δική μου άποψη δεν ταιριάζει με καμία από αυτές. Θεωρώ πως η θέση μας (στο παιχνίδι της ζωής γενικότερα) είναι η θέση του παίκτη, αυτού που κινά τα πιόνια! Δική μας η επιλογή των κινήσεων, δική μας η αντίληψη για την αξία των πιονιών, δικά μας τα λάθη και το εκάστοτε αποτέλεσμα της παρτίδας. Ο καθένας μπορεί να βάλει στη θέση των πιονιών, ανάλογα με την αξία τους και τη θέση τους, κομμάτια της δικής του καθημερινότητας, έμψυχα ή άψυχα. Τα μικρότερα σε αξία στη ζωή μας, τα στρατιωτάκια, είναι ίσως οι άνθρωποι που μας άλλαξαν, μας βοήθησαν και μας στήριξαν χωρίς ποτέ να τους ρίξουμε μια ματιά, χωρίς να εκτιμήσουμε τα ευεργετήματά τους, χωρίς να καταλάβουμε ποτέ την αξία τους! Οι αξιωματικοί είναι οι σταθεροί συμπαραστάτες μας, οι πρώτοι που θα δούμε να τρέξουν σε βοήθειά μας αλλά και εκείνοι που θα μας απογοητεύσουν με τις αδυναμίες τους. Τα άλογα είναι οι περίεργες μορφές της καθημερινότητας, άνθρωποι που μας κάνουν να σαστίζουμε με τα λάθη και τα σωστά τους. Η έκπληξη που μας περιμένει κάθε μέρα, θα έλεγα! Όσο για τα βαριά κομμάτια...
   Οι πύργοι είναι οι πιο δυνατοί και αξιόπιστοι άνθρωποι γύρω μας. Αυτοί που θεωρούμε πως έχουν μια αξία και θέση στην κοινωνία και μπορούν κάθε φορά να μας ξελασπώσουν και να μας προστατέψουν κάτω απ' τη φτερούγα τους: πολύ ανώτεροι απ' τους αξιωματικούς, μας ανακουφίζουν με την αυτοπεποίθησή τους και τους θαυμάζουμε. Η βασίλισσα πάλι είναι ένας αμφιλεγόμενος ρόλος. Δεν είναι απαραίτητα έμψυχη. Αλλά είναι κάτι σημαντικό, στη δεύτερη θέση μετά το βασιλιά. Άλλοι θα ταιριάξουν κάποιο πρόσωπο στη θέση αυτή, άλλοι κάποιες αξίες, όπως πατρίδα, οικογένεια, εμπιστοσύνη, αλήθεια, αγάπη και ούτω καθ' εξής...
   Αλλά ο ρόλος-κλειδί είναι φυσικά ο βασιλιάς. Ο εκάστοτε "βασιλιάς" μας, ανάλογα με την αντίληψη του καθενός, είναι το σημαντικότερο κομμάτι της ζωής μας. Υπάρχουν άπειρες μεταβλητές που μπορούν να τον "ενσαρκώσουν". Για κάποιους, βασιλιάς είναι ένα πολύ σημαντικό γι' αυτούς πρόσωπο, ο/η σύζυγος ή τα παιδιά τους. Κάποιοι άλλοι θα βάλουν σ' αυτή την περίοπτη θέση κάτι άυλο, το οποίο διέπει τη ζωή τους: την αξιοπρέπεια, το χρήμα, τη δόξα, την αγάπη και οτιδήποτε είναι η πρώτη γραμμή πίσω από κάθε απόφασή τους και κάθε επιλογή τους. Σύμφωνα με το ποιος είναι ο βασιλιάς για τον καθένα μας, τα άλλα κομμάτια παίρνουν την ανάλογη μορφή. Αν το σκεφτεί κανείς, για όλους υπάρχει "κάτι", για χάρη του οποίου θα κινούσαν γη και ουρανό. Για χάρη του οποίου θα χρησιμοποιούσαν όλα τα άλλα "πιόνια" που υπάρχουν στη ζωή τους. Ποιος είναι ο βασιλιάς σας λοιπόν;  

Καταγωγή

   Ακούμε καθημερινά τους γύρω μας να καυχιούνται για την καταγωγή τους. Την καταγωγή τους από μια σπουδαία οικογένεια (τους λεγόμενους γαλαζοαίματους), την φυλετική και γενετική τους καταγωγή. Μήπως όμως αυτό είναι μια κακή γενίκευση, μια σύγκριση της οκάς; Αυτό με προβληματίζει και αυτό θέλω να ερευνήσω.
   Φυσικά δεν κατακρίνω το να είναι κανείς περήφανος γι' αυτό που είναι. Η καταγωγή μας είναι μια σταθερά στο χώρο και στο χρόνο, ένας τρόπος να αυτοπροσδιοριζόμαστε, τρόπον τινα, μέσα στον αχανή παγκόσμιο πληθυσμό. Το να είμαι Έλληνας μπορεί να μου δώσει ώθηση να μυηθώ στην φιλοσοφία, τη νοοτροπία ή την αξιοπρέπεια και πολιτισμό που μετέδωσαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι. Υπάρχει μια προδιάθεση. Τίποτα παραπάνω όμως! Αυτή είναι μια παγίδα στην οποία πέφτουν πολλοί. Υμνώντας τους προγόνους τους παίρνουν κι οι ίδιοι, χωρίς να έχουν αποδείξει τίποτα, μέρος της δόξας. Θέλουν να πιστεύουν πως, απλά επειδή γεννήθηκαν με κάποια χαρακτηριστικά, είναι αυτόματα άξιοι συνεχιστές της γενιάς τους. Άγγλοι που νιώθουν τζέντλεμεν χωρίς λόγο, Αμερικάνοι που νιώθουν παντοκράτορες όταν επισκέπτονται ξένες χώρες, Γερμανοί που θεωρούν κατώτερους τους υπόλοιπους Ευρωπαίους. Και κυρίως: Έλληνες που θεωρούν τον εαυτό τους εκ γενετής ένα σύγχρονο Λεωνίδα, Σωκράτη, Περικλή και Μέγα Αλέξανδρο.
   Σ' αυτή την κατηγορία Ελλήνων θα ήθελα να αναφερθώ, διότι τη συναντώ καθημερινά. Έχω ένα ερώτημα να θέσω: πιστεύουν στ' αλήθεια πως, μετά από τόσους αιώνες, φέρουν το γνήσιο αίμα των αρχαίων Ελλήνων; Και (ακόμα κι αν αυτό είναι αληθινό) έχει σημασία το ίδιο το αίμα και η καταγωγή; Όταν δεν είναι κανείς πρόθυμος να αγωνιστεί, να γίνει καλύτερος ως άνθρωπος και να ψαχτεί με πάσης φύσεως ζητήματα, νομίζω πως όχι. Δεν έχει καμία σημασία. Κι ακόμα χειρότερα, η καταγωγή από σπουδαίους προγόνους ενέχει τον κίνδυνο να επαναπαυτεί κανείς και να ζει στον κόσμο του, αντί να πασχίζει συνεχώς για την προσωπική του εξέλιξη...
   Η καταγωγή είναι δίκοπο μαχαίρι λοιπόν. Μπορείς να έχεις ινδάλματα και να ελίσσεσαι προς τα πάνω ή μπορείς να ξεπέσεις, ζώντας με μια ιδέα και ένα ψεύτικο γόητρο. Η νοοτροπία αυτού του είδους μου θυμίζει ξεπεσμένους οίκους του Μεσαίωνα και άφραγκους λόρδους και βαρόνους, δήθεν αριστοκράτες, που ζούνε σε παρηκμασμένους πύργους... Μπορεί κανείς να αποφύγει αυτή την παγίδα αν, εγκωμιάζοντας τους προγόνους του ως άξιους, διαχωρίσει τον εαυτό του από αυτούς. Αν καταλάβει τη θέση του και θελήσει να χαράξει το δικό του δρόμο, σταματώντας να ζει στη σκιά των προγενέστερων. Ποιος μου εγγυάται τελικά πως θα γίνω μεγάλος και τρανός απλά επειδή γεννήθηκα Έλληνας;
   Έπειτα, όταν προσδιορίζει κανείς τον εαυτό του ανάλογα με την καταγωγή του, μπαίνει στο ίδιο καλούπι με χιλιάδες ή και εκατομμύρια άλλους ανθρώπους, καλούς και κακούς, άξιους και ανάξιους. Αξίζει τον κόπο; Είναι κάτι αντιπροσωπευτικό; Τι κερδίζω όταν βάζω τον εαυτό μου μέσα σε ένα σύνολο, το οποίο είναι ετερόκλητο και ανομοιογενές; Είτε θα αναδείξω, ακόμα κι έτσι, τις διαφορές μου με αυτό το σύνολο (οπότε μηδενικό το κέρδος) είτε θα γίνω μέρος μιας σύγκρισης ανόμοιων όρων.
   Η συμβουλή μου είναι η εξής: ας μάθουμε τον εαυτό μας χωρίς να προσδιοριζόμαστε από άλλους. Ας μην παίρνουμε τίποτα από τα περασμένα για δεδομένο: πρώτον, επειδή δεν το ξέρουμε αρκετά καλά και δεύτερον, επειδή δεν μας χαρίζει καμία ιδιότητα. Πρέπει πρώτα να κατακτήσουμε οι ίδιοι την πρέπουσα γνώση, αξία και αίγλη και μετά να παρομοιάσουμε τους εαυτούς μας με τους προγόνους...
   Το δώρο που μπορεί να δώσει η καλή καταγωγή πάντως είναι βάσεις. Η προδιάθεση, όπως ανέφερα πριν, του να γίνουμε καλύτεροι, να πάρουμε κάποια καλά στοιχεία και να τα εξελίξουμε. Να έχουμε αξίες και ιδανικά, χωρίς να σταματήσουμε την αναζήτηση και την τάση για άνοδο. Ακόμα κι αν πάλεψαν κάποιοι κάποτε γι' αυτά, υπάρχει ανάγκη να συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε για να τα διατηρήσουμε: αλλιώς οι παλιοί αγώνες είναι μάταιοι και συνεπώς η καταγωγή μας μια ματαιότητα.
   Θα παραθέσω τέλος τις ρήσεις δυο παλαιών ανδρών, σχετικές με το θέμα. Ο Σενέκας είχε αναφέρει: "όποιος καυχιέται για την καταγωγή του επαινεί κάτι, το οποίο ανήκει σε άλλον". Όποιος συνειδητοποιήσει πως όσα έκαναν οι πρόγονοί του είναι τόσο ξένα σ' αυτόν, όσο και τα έργα των μη προγόνων του, θα καταλάβει κάποια ψέμματα για το ζήτημα της καταγωγής. Υπάρχει η επιλογή να γίνουμε καλύτεροι από τους παλαιότερους, όπως και ο κίνδυνος να γίνουμε χειρότεροι. Λέει ο Οράτιος Μαν: "Μου φαίνεται ότι μεγαλύτερη τιμή προς τους προγόνους μας είναι να τους εγκωμιάζουμε λιγότερο μέσα από λόγια και να τους μοιάζουμε περισσότερο μέσα από έργα". Και ο νοών νοείτω...             

Χάριν Δημοκρατίας

   Δημοκρατία. Ένα πολίτευμα. Ένας θεσμός. Μα, πάνω απ' όλα, ένας τρόπος ζωής. Καθιερωμένη εδώ και χιλιάδες χρόνια, επανεγκαθιδρύθηκε στην Ελλάδα σχεδόν 2 αιώνες πριν. Αφού όμως έγιναν αρκετές απόπειρες στα νεότερα χρόνια για την κατάλυσή της, στέκει ακόμα: στέκει ως ένα αγαθό ανεκτίμητης αξίας. Αυτό το αγαθό πολλοί το θεωρούν δεδομένο και βαρυγκομούν... Μα πόσο έξω πέφτουν! Είναι κάτι που κατακτήθηκε μετά από πολλούς και καθόλου αναίμακτους αγώνες.
   Τι είναι όμως η δημοκρατία; Είναι η μορφή πολιτεύματος που ο λαός έχει στα χέρια του την εξουσία, άμεσα ή έμμεσα. Έχει δικαίωμα ψήφου, ελευθερία λόγου, ελευθερία κινήσεων και έκφρασης με κάθε μέσο. Είναι τόσο αυτονόητα όλα αυτά; Θα έλεγα όχι. Το δικαίωμα στην ψήφο, το δικαίωμα δηλαδή να επιλέγεις ποιος θα κυβερνήσει και θα πάρει τα ηνία του κράτους, δίνει μεγάλη βαρύτητα (και μεγάλη δύναμη φυσικά) στο χέρι του ψηφοφόρου. Εξάλλου με τόσα που γίνονται για να κερδηθεί μια ψήφος μπορούμε να κατανοήσουμε το πόση ισχύ φέρει το χέρι μας όταν πηγαίνει προς την κάλπη. Ίσως να μην είναι η ιδανική μορφή της άσκησης του δικαιώματος που έχει ο λαός στην εξουσία αλλά σίγουρα είναι κάτι. Μπορεί κανείς να φανταστεί πώς είναι να τον εξουσιάζουν άνθρωποι, τους οποίους μήτε επέλεξε μήτε έχει οποιαδήποτε επιλογή να διώξει; Οι γυναίκες για παράδειγμα απέκτησαν δικαίωμα ψήφου μετά από αγώνα. Πριν από αυτό απλά έσκυβαν το κεφάλι στις αποφάσεις όποιου ψηφιζόταν από τον ανδρικό πληθυσμό...
   Η ελευθερία του λόγου. Η βασικότερη, κατά τη γνώμη μου, μορφή ελευθερίας. Η κριτική που θα ακολουθήσει τον, σωστό ή λανθασμένο, λόγο δεν έχει τόση σημασία. "Πάταξον μεν, άκουσον δε" είπε ο Θεμιστοκλής. "Διαφωνώ με αυτό που λες, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες" είπε ο Βολταίρος. Πόσο εξωπραγματικά φαίνονται στα κακομαθημένα τέκνα της σύγχρονης εποχής ο προπηλακισμός, η εξορία και τα βασανιστήρια εξαιτίας ενός λόγου που ειπώθηκε; Κι όμως, δεν πέρασε πολύς καιρός από τότε που οι άνθρωποι κλείνονταν στο καβούκι τους και κρατούσαν την άποψή τους τόσο κρυφή, ώστε την ξεχνούσαν κι οι ίδιοι! Ο λόγος που αυτό το δικαίωμα έχει χάσει κάπως την αίγλη του είναι επειδή οι αγνώμονες άνθρωποι πέρασαν τα όρια κι έφτασαν στην ασυδοσία. Αντί να λένε όσα πρέπει, λένε όσα τους έρχονται στο μυαλό: αυτό αηδιάζει τους σκεπτικιστές και τους δημιουργεί αμφιβολίες για το κατά πόσο πρέπει να επιτρέπονται τα πάντα στο λόγο.
   Η ελευθερία κινήσεων και έκφρασης. Ακόμα κι αν είναι λάθος σε κάποιες περιπτώσεις, ακόμα κι αν κάποτε είναι κατακριτέο ηθικά και κοινωνικά, ο καθένας μπορεί κατά βούληση να πάει όπου θέλει κι όποτε θέλει. Δεν υπάρχει απαγόρευση κυκλοφορίας. Υπάρχει δικαίωμα στην απεργία, στη διαδήλωση και σε κάθε είδους συγκέντρωση. Κάτι που φυσικά δεν υπήρχε πάντα. Πόσο άσχημη είναι η ζωή μέσα σε κλουβί; Ή πόσο άθλιο το να παρακολουθούν κάθε σου βήμα, με σκοπό να σε πιάσουν αν παρεκτραπείς;
   Έπειτα, η ελευθερία στην έκφραση. Είναι παρεμφερές ζήτημα με την ελευθερία του λόγου αλλά με περισσότερες προεκτάσεις. Αναφέρομαι κυρίως στην τέχνη, όπου ο καθένας μπορεί να εκφραστεί με όποιον τρόπο θέλει: ένας πίνακας ζωγραφικής μπορεί να αναπαριστά μια σφαγή, ένα ποίημα μπορεί να μιλά για ακολασίες, ένα τραγούδι για παράνομη ζωή. Όπως και να 'χει, υπάρχει ελευθερία στην τέχνη. Υπήρχε πάντα; Όχι. Η λογοκρισία κάποτε υπήρχε πίσω από κάθε λέξη, κάθε πινελιά. Υπήρχαν εξουσιοδοτημένοι υπάλληλοι που κατέστρεφαν ό,τι δεν ήταν αρεστό...
   Μετά την ανάλυση κάποιων σημαντικών χαρακτηριστικών της δημοκρατίας μπορεί ο καθένας να βγάλει τα συμπεράσματά του. Έχουμε μάθει να ζούμε με ελευθερίες. Σε τέτοιο βαθμό μάλιστα, ώστε λειτουργούμε ελεύθερα χωρίς να το σκεφτόμαστε πόση αξία έχει η ελευθερία μας. Νομίζουμε πως κανείς και τίποτε δεν μπορεί να μας αφαιρέσει αυτές τις ανέσεις. Για ποιο λόγο όμως είμαστε τόσο αχάριστοι;
   Είναι θέμα παιδείας. Τα πάντα είναι θέμα παιδείας. Όταν κάποιος δεν έχει διαβάσει Ιστορία, πώς να ξέρει ότι επί χιλιετίες άνθρωποι θανατώνονταν επειδή ζητούσαν τα αυτονόητα; Πώς να ξέρει ότι στην αρχαία Ελλάδα και Ρώμη ο πληθυσμός των δούλων ήταν αμέτρητος; Τι σημαίνει γι' αυτόν η καταναγκαστική εργασία, αμισθί και με το μαστίγιο, για τους σκλάβους, καθώς και η πεποίθηση πως οι δούλοι είναι κατώτερο είδος; Τι σημαίνει γι' αυτόν η Ιερά Εξέταση;
   "Η παιδεία είναι δεύτερος ήλιος για τους ανθρώπους" σύμφωνα με τον Πλάτωνα. ΄Όταν κάποιος έχει την ανάλογη παιδεία μπορεί μάλλον να καταλάβει τι είναι αναφαίρετο και τι κρεμάμενο επί ξύλου. Τι είναι βασικό και τι υπερβολικό. Μπορεί να νιώσει το πόσο εύθραυστες είναι οι ανέσεις στον τρόπο ζωής του, εφόσον υπάρχουν κάποιοι που σκοπεύουν να τις τσακίσουν. Κι αν στη σύγχρονη εποχή υπάρχει έλλειψη δημοκρατίας σύμφωνα με κάποιους, είναι επειδή δεν παλεύουν καθημερινά για το αγαθό αυτό. Δεν μπορείς όμως να παλέψεις για κάτι που δεν εκτιμάς, για κάτι που δεν κοίταξες ποτέ με σοβαρότητα και για κάτι που επιτρέπεις να σου κλέβουν καθημερινά με κάθε λογής τεχνάσματα. Ο πολίτης που δε σκέφτεται, δε νοιάζεται και μένει αδρανής και άβουλος σε κάθε θηριωδία είναι απειλή για καθετί όμορφο στον κόσμο μας. "Πολιτεία η οποία δεν έχει βάση την παιδεία, είναι οικοδομή πάνω στην άμμο", είχε πει ο Αδαμάντιος Κοραής. Κάτι ήξερε.

Κρίνοντας Σκληρά

   Η κρίση είναι το παν. Η κρίση υπάρχει παντού, πάντα κι εξ απ' ανέκαθεν. Από τη στιγμή που γεννιόμαστε κρίνουμε. Κρίνουμε, ως βρέφη, πότε δεν έχουμε την ανάλογη προσοχή και κλαίμε, κρίνουμε ποιανού τη συμπάθεια θέλουμε να κερδίσουμε και γελάμε! Και η κρίση μας αναπτύσσεται μαζί με τις εμπειρίες μας και εμπλουτίζεται από τις αισθήσεις μας ενώ αργότερα, κατά τα πρώτα εφηβικά μας χρόνια κι έπειτα, μέσω της λογικής που αποκτάμε. Και αλήθεια πόσο απαραίτητη είναι η κρίση στη ζωή! Στη διατροφή μας, στις παρέες μας, στις σχέσεις μας, μέχρι και στις εκάστοτε διαδρομές που ακολουθούμε, ώστε να προσέχουμε τους κινδύνους και να μην ξεστρατίζουμε.
   Τι είναι η κρίση όμως; Είναι κόρη της λογικής μας και παράλληλα μητέρα της. Είναι η δυνατότητα να υπολογίζουμε τα κάθε λογής δεδομένα, τις συνθήκες και συγκυρίες και να διαλέγουμε την καλύτερη επιλογή. Χωρίς την κρίση δε θα είχαμε τρόπο να ξέρουμε τι είναι καλύτερο για μας ούτε θα βάζαμε στόχους. Θα ήμασταν άβουλα όντα, από κάθε άποψη. Υπάρχουν, σε μικρό ή σε μεγάλο (αρρωστημένο ίσως) βαθμό, άτομα με απώλεια κρίσης: θα κάνουν συνήθως τις χειρότερες επιλογές, αυτές που κάνουν έναν λογικό άνθρωπο να φρίττει. Και φυσικά δεν θα έχουν καμία αιτιολόγηση ή σκοπό σ' αυτό που κάνουν.
   Δε θα αναφερθώ παραπάνω στην έλλειψη κρίσης. Κάθε άλλο. Θέλω να επεκταθώ σε δύο κατηγορίες ανθρώπων που χρησιμοποιούν την κρίση υπερβολικά, με εντελώς αντίθετο μεταξύ τους τρόπο. Σ' αυτούς που κρίνουν σκληρά τον εαυτό τους κι εκείνους που κρίνουν σκληρά τους άλλους. Είναι σπάνιο έως απίθανο να συνυπάρχουν αυτά τα δύο. Οι "σκληροί κριτές του εαυτού τους" (α' κατηγορία) συνήθως είναι άτομα με χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση. Υπερτονίζουν τα λάθη τους και τους βασανίζουν οι συνέπειές τους, ενώ παράλληλα δεν θυμώνουν πολύ με τα λάθη των άλλων. Συγχωρούν πολύ εύκολα τους άλλους, πολύ δύσκολα τον εαυτό τους. Το πακέτο συνοδεύεται από μεγάλη έλλειψη εγωισμού και μεγάλη δόση αλτρουισμού, συμπόνοιας δηλαδή για τους άλλους.
   Η άλλη κατηγορία, οι "σκληροί κριτές των άλλων" (β' κατηγορία) είναι εκ διαμέτρου αντίθετοι. Εγωιστές έως εγωπαθείς: πώς αλλιώς άλλωστε μπορείς να παραβλέπεις τόσο τα λάθη σου αλλά να κατακρίνεις τα λάθη των άλλων; Σπάνια έχουν ευαίσθητη και τσουχτερή συνείδηση: συνήθως ξεχνούν και συγχωρούν τα δικά τους λάθη, ή μειώνουν τη σημασία τους. Είναι οι πρώτοι που θα βρίσουν, θα φωνάξουν και θα κάνουν σκηνή για τα λάθη των άλλων, (υπερ)τονίζοντας τη ζημιά που οι ίδιοι υφίστανται, χωρίς να δείξουν κατανόηση για την προσωπικότητα των άλλων ούτε δίνοντας ελαφρυντικά.
   Γενικά αντιπαθώ αυτή τη β' κατηγορία ανθρώπων: την αντιπαθώ όσο μπορεί να αντιπαθεί κάποιος αυτούς που κοιτάζουν μόνο την πάρτη τους. Δυστυχώς αυτοί οι άνθρωποι είναι έτοιμοι να υπερασπιστούν τα δικαιώματά τους ανά πάσα στιγμή και δε δέχονται πως είναι εγωιστές: κοιτούν τόσο κοντόφθαλμα που δεν καταλαβαίνουν τη διαπίστωση, την εκλαμβάνουν ως προσβολή. Από αυτή την κατηγορία δύσκολων ανθρώπων σπάνια να περιμένετε αληθινή κατανόηση ή προσοχή στα δικά σας θέματα. Σπάνια να περιμένετε επίσης συστολή ή ντροπή: ο κρυψίνους και ντροπαλός άνθρωπος δεν έχει τα χαρακτηριστικά αυτής της κατηγορίας.
   Όσον αφορά τους ανθρώπους της α' κατηγορίας, σε λογικά πλαίσια είναι άνθρωποι που μπορείς να στηριχτείς πάνω τους: κρίνουν τόσο σκληρά τον εαυτό τους που θα κάνουν τα πάντα για να δώσουν ικανοποιητική βοήθεια. Αν δεν το καταφέρουν θα τα βάλουν με τον εαυτό τους. Είναι επίσης τα κατάλληλα άτομα για να ακούσουν τα προβλήματά των άλλων, διότι νοιάζονται ν' ακούσουν, κατανοούν και ψάχνουν λύσεις. Παρόλα αυτά, μπορούν να γίνουν αφόρητοι με τη συστολή τους, τις ανασφάλειες και τη ντροπή τους. Η αναποφασιστικότητα και η αμφιβολία που έχουν για τις ικανότητές τους πολλές φορές τους χαλάνε ευκαιρίες που θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν.
   Και οι δύο περιπτώσεις είναι ακραίες. Είναι η υπερβολική χρήση της κρίσης και, ως γνωστόν, η υπερβολή δεν οδηγεί στο καλό. Οπότε, είτε το εσωτερικό μάτι της συνείδησης είναι πάντοτε γουρλωμένο είτε τα εξωτερικά καρφωμένα στις ατέλειες των άλλων, θα έλεγα να τα κλείνουμε πότε-πότε. Ακόμα κι η ίδια μας η κρίση πρέπει να κρίνεται όταν παρεκτρέπεται... 

Ελεύθερες Επιλογές

   Ελευθερία. Ελευθερία σε όλα, ή τουλάχιστον σε όσα περισσότερα μπορούμε. Αλλά ελευθερία και στις επιλογές μας; Πού ματακούστηκε τέτοια καταγέλαστη και κατάπτυστη είδηση;
   Πώς να είμαστε ελεύθεροι, ενώ από τις απαρχές του ανθρώπινου γένους υπάρχει η προσπάθεια να λατρέψουμε έναν αόρατο, νοητό δυνάστη; Μιλάω φυσικά για τη Μοίρα (το μερίδιο δηλαδή της ζωής που μας αναλογεί). Της έχουμε δώσει το όνομα Πεπρωμένο (δηλαδή αυτό που προσφέρεται, από το σύνολο προφανώς της ζωής). Αυτή η παντοδύναμη "οντότητα", η οποία είχε θεοποιηθεί στην αρχαιότητα και εθεωρείτο ανώτερη από τους θεούς, είναι ο μεγαλύτερος εχθρός της ελευθερίας. Γιατί;
   Διότι καθορίζει τη ροή της ζωής μας και τα σημαντικότερα σημεία της. Η αστρολογία δε, η επιστήμη που βασίζεται κατά κύριο λόγο στη Μοίρα, θεωρεί ότι ακόμα και τα μικρότερα κομματάκια της ζωής μας έχουν προβλεφτεί. Ποια η επιλογή σου όταν έχουν προαποφασιστεί τα πάντα για σένα; Ποια η ευθύνη σου για όλες σου τις αμαρτίες όταν είσαι αναγκασμένος από μια ανώτερη δύναμη να πράξεις έτσι;
   Ευτυχώς, στη σημερινή εποχή η μοιρολατρία έχει ξεπεραστεί, τουλάχιστον από ένα μεγάλο και νοήμον ποσοστό του πληθυσμού. Οι άνθρωποι έχουν κάπως απαγκιστρωθεί από την πεπαλαιωμένη άποψη πως "το πεπρωμένο φυγείν αδύνατον". Οι λόγοι που η ελευθερία χάνεται έχουν αλλάξει τώρα, ποικίλλουν και έχουν κυρίως να κάνουν με τον τρόπο ζωής που προσπαθούν να περάσουν τα ΜΜΕ.
   Λόγου χάρη, τα πρότυπα που κυκλοφορούν και αναδεικνύονται με κάθε δυνατή ευκαιρία. Ο λεφτάς, χαμογελαστός και επιδεικτικός, με μια κουστωδία θαυμαστών και υποχείριών του, είναι αυτό που ο καθένας σήμερα ίσως θα ήθελε να είναι. Ο νέος, γραμμωμένος, με ακριβή μηχανή και πλαισιωμένος από αιθέριες υπάρξεις. Η κοπέλα, φτιασιδωμένη ως το μεδούλι και με ύφος 40 καρδιναλίων. Και πολλά άλλα τέτοια παραδείγματα. Πέρα απ' τον "σωστό" τρόπο ζωής, διαφημίζεται και η σωστή συνταγή υλικών αγαθών που φέρνουν την ευτυχία, όλα με την ακριβοπληρωμένη τους μάρκα. Ένας ακόμα τρόπος να χειραγωγήσουν τις επιλογές...
   Τι έχει αλλάξει λοιπόν; Μάλλον ήρθε η τάση να ελεγχθεί ο ανθρώπινος νους, να ακολουθήσει τα πρότυπα, να ξέρει πως η ατομικότητα είναι σφάλμα ενώ η άκριτη προσκόλληση στη μάζα φέρνει την ευτυχία. Ένας πονηρός δηλαδή τρόπος να χαράξουν τον δρόμο σου, να σε βάλουν στο καλούπι που θέλουν και να σε περιγελάσουν αν διαφέρεις. Η δύναμη της μάζας είναι η δύναμη που πάντα θα περιορίζει την ελευθερία. Η διαφορά είναι η πηγή του ψέμματος. Παλιά ήταν μια ανώτερη οντότητα, τώρα ένα καθ' όλα ανθρώπινο, μα καθόλου ανθρωπιστικό, μοντέλο τρόπου ζωής....
   Εγώ πιστεύω σε κάτι άλλο. Η Ελευθερία, με όλη την έννοια της λέξης, δεν περιορίζεται. Δεν πρέπει να περιορίζεται! Η μοναδικότητα του καθενός μας είναι και η ταυτότητά του. Το άτομο, αποφεύγοντας την καθημερινή πλύση εγκεφάλου, καλό είναι να ακολουθεί τη ροή της δικής του σκέψης, τα πρότυπα που το ίδιο καθορίζει για τον εαυτό του.
   Και οι επιλογές μας; Ας σκεφτούμε ελεύθερα. Κανείς δεν είναι προδιαγεγραμμένο ότι θα αποτύχει. Δεν όρισε καμία μοίρα πως θα γίνεις σπουδαίος ή άσημος. Καμία μόδα δεν αξίζει, εφόσον σε βγάζει από τα όρια του εαυτού σου. Οι επιλογές σου μόνο, ακόμα και οι μικρότερες, ανοίγουν την αυλαία του μέλλοντος. Και οι επιλογές σου δημιουργούν άπειρες πιθανές συνέχειες στον τρόπο ζωής σου. Υπάρχει ένα πιθανό σενάριο για κάθε αποτυχία σου ή επιτυχία σου, ένας δρόμος που σε οδηγεί αλλού. Μπορείς να γίνεις πρωθυπουργός ή ψαράς, παλαιοπώλης ή ταξιτζής. Μπορείς να είσαι μορφωμένος, να δοκιμάσεις κάθε γεύση που μπορείς να βρεις, να ταξιδέψεις, να γνωρίσεις και να συναναστραφείς με κάθε λογής ανθρώπους. Κοντολογίς, αν έχεις την πρόθεση να επιλέξεις τα θέλω σου, οι δρόμοι είναι ανοιχτοί. Ο μόνος που θα σε εμποδίσει πραγματικά είναι ο φόβος για το αύριο, για το άγνωστο, οι ανασφάλειες και οι αμφιβολίες που έχεις. Αφού τα συμψηφίσεις όλα αυτά, φίλε μου, σκέψου: κάνεις αυτά που πραγματικά θέλεις; Είσαι ο εαυτός σου; Είσαι Ελεύθερος;

Μοιραίος Έρωτας

   "Μοιραίος έρωτας". Μια φράση που αποτελείται από δύο λέξεις, μα για τους περισσότερους ανθρώπους σημαίνει πάρα πολλά. Μοιραίος είναι επειδή στάλθηκε από κάποια ανώτερη δύναμη, με σκοπό να είναι σημαντικότερος από όλους; Ίσως. Ίσως επειδή, αφού περάσει η γλυκιά του φάση, καθορίζει τη μοίρα σε κάθε της μορφή. Μπορεί πάλι να μη σημαίνει τίποτα απ' όλα αυτά. Να είναι μια δικαιολογία για να δώσουμε έναν επικό τόνο στην εμμονή μας, να την βάλουμε σε ένα ξεχωριστό βάθρο. Ή για να δικαιολογήσουμε τις λανθασμένες επιλογές μας. Διότι, όταν κάτι είναι μοιραίο, πώς να το ελέγξεις; Δε φταις ποτέ εσύ...
   Αν θέλεις στ' αλήθεια όμως να καταλάβεις τι σημαίνει αυτή η έκφραση, τότε πρέπει να πάρεις το σημαντικότερο συστατικό της φράσης: αφήνοντας δηλαδή το "μοιραίος", που είναι μια βαρύγδουπη λέξη (πιο πολλή σύγχυση προκαλεί, παρά δίνει νόημα), να ασχοληθείς με το "έρωτας". Διότι, αν ποτέ δε γνώρισες τον έρωτα, πώς να αποφασίσεις ότι αυτό που έζησες ήταν μοιραίο; Το να γνωρίσεις λοιπόν τον έρωτα έχει κάποια απαραίτητα στάδια, απ' όσο έχω ψάξει το θέμα.
   Πρέπει οπωσδήποτε να αγαπάς τον εαυτό σου. Να έχεις βρει τις ισορροπίες σου. Να ξέρεις τι θέλεις. Αλλιώς δε ζεις τον έρωτα. Ζεις κάτι μετριότατο, όπου κάποιος/α απλά εκμεταλλεύεται τις αδυναμίες σου, απομυζώντας την ενέργειά σου και τη θέλησή σου να αγαπήσεις. Αν δεν αγαπάς πρώτα τον εαυτό σου και δεν τον έχεις γνωρίσει, τότε γίνεσαι αυτομάτως θύμα σε κάθε σχέση σου. Κι αυτό δεν είναι χαριτωμένο ούτε λόγος να νιώθεις αδικημένος/η απ' τη ζωή. Απλά πρέπει να τα βάλεις με τον εαυτό σου, να τον γνωρίσεις και μετά να γνωρίσεις τον έρωτα (τον πραγματικό τουλάχιστον!).
   Εφόσον αγαπάς και γνωρίζεις τον εαυτό σου, μπορείς να κάνεις και επιλογές σωστές, που τις εγκρίνεις και τις σέβεσαι (δεν είναι δηλαδή παρορμήσεις ούτε ανώριμες). Τότε θα έχεις και την ωριμότητα να δεχτείς τα λάθη σου ως δικά σου. Δε θα τα βάλεις με τον άλλο, δε θα κατηγορήσεις τα πάντα χωρίς λόγο, δε θα αρχίσεις τις παιδαριώδεις κι απαράδεκτες γενικεύσεις. Κι αυτό είναι σημαντικό. Να ξέρεις τι έζησες, να παίρνεις την ευθύνη και να ζεις μ΄ αυτήν. Γιατί; Επειδή είναι θράσος να τολμάς να μιλάς για έρωτα όταν φοβάσαι να αντιμετωπίσεις τα λάθη που έκανες γι' αυτόν.
   Για να ξεπεράσεις όμως τον πήχυ και να δώσεις επικό τόνο σ' αυτό που νιώθεις, χρειάζεται να ξεπεράσεις τον έρωτα, να τον κάνεις αγάπη. Τι σημαίνει αυτό; Να ξεπεράσεις το εγωιστικό κομμάτι (θέλω δικό/ή μου τον άνθρωπό μου, για μένα μόνο) και να καταλάβεις πως θες να του δώσεις, όχι να του πάρεις πράγματα. Να μην ψάξεις τη δική σου ευτυχία, να παλέψεις και για τη δική του. Αυτή είναι η βασική διαφορά μεταξύ του εγωιστικού έρωτα και της αλτρουιστικής αγάπης. Παρόλα αυτά, οι περισσότεροι άνθρωποι αγνοούν τέτοιες "λεπτομέρειες". Όταν λένε "σ' αγαπώ", αγαπάνε τον εαυτό τους και ΜΟΝΟ αυτόν. Πώς το καταλαβαίνουμε; Διότι όταν χωρίσει αυτός ο άνθρωπος, θα αποζητήσει τη δυστυχία του άλλου, όχι την ευτυχία του...
   Αν αφήσουμε πίσω μας τη μερίδα ανθρώπων που θα πουν: "Χειρότερη να είναι η κάθε σου ημέρα" αφού σε χωρίσουν, και συνειδητοποιήσουμε ότι απέχουν έτη φωτός απ' τον πραγματικό έρωτα, μπορούμε να γνωρίσουμε τον έρωτα οι ίδιοι. Να είμαστε έτοιμοι να πούμε: "Εγώ φεύγω απ΄ τα όνειρά σου και καλή τύχη όπου κι αν πας", αν χρειαστεί. ΜΟΝΟ αν χρειαστεί βέβαια...
   Αυτό, διότι ένα ακόμα στοιχείο του δυνατού έρωτα είναι πως δεν φεύγει εύκολα. Κάποιοι λένε πως δε φεύγει ποτέ. Ακόμα και να γιατρευτεί, οι ουλές φαίνονται. Μένει πίσω, κρύβεται στις γωνίες του σπιτιού σου κρυφογελώντας και είναι έτοιμος να πεταχτεί ανά πάσα στιγμή με κάθε δικαιολογία, μόνο και μόνο για να σου θυμίσει πως υπάρχει. Αν ένας έρωτας έχει τέτοια συμπτώματα, τότε πιθανόν να φτάνει τα όρια του "μοιραίου". Δεν είναι ένα παιχνίδι ούτε κάτι παροδικό. Και, προς Θεού, δεν περνάει αυτόματα μόλις έρθει στη ζωή σου ένα νέο πρόσωπο. Μένει για να τσιμπάει, σαν ενοχλητικό κουνούπι, όταν δε χρειάζεται. Το σημαντικότερο δηλαδή. Δεν ξεπερνιέται. Είναι χρόνιο νόσημα. Με το παραμικρό ερέθισμα είναι εκεί, έτοιμος να γελάσει πάλι μαζί σου. Να σου θυμίσει πόσο ευάλωτος/η είσαι.
   Αλλά και πάλι, όλα μια ιδέα είναι. Υπάρχουν άνθρωποι έτοιμοι να πέσουν με τα μούτρα στον επόμενο/η, ενώ άλλοι που μένουν για πάντα κολλημένοι, με τιτάνια συνοχή. Κι υπάρχουν πολλοί οι οποίοι μοιραία δε θα γνωρίσουν το "μοιραίο έρωτα". Δεν αφήνει χώρο ο εγωισμός τους...
   Το συμπέρασμά μου είναι: μάθε τον εαυτό σου, ζήσε τις επιλογές σου και πάρε την ευθύνη τους. Όσο αφορά τον άλλο/η, μπες στη θέση του, πάσχισε για την ευτυχία του και μη ζητήσεις να είναι υποχείριό σου. Διότι μόνο με ελεύθερη βούληση, δική σου και δική του, πάτε μπροστά...
               
                                                                                                 Κάποιος που ίσως έζησε κάποτε
                                                                                                        δυο-τρεις καταστάσεις,                                                                                                                                                                            
                                                                                                   μεταξύ ονείρου και αλήθειας