Μεσσίας

   Η ιδέα του μεσσία είναι αρχαιότατη. Πιθανότατα υπάρχει από τότε που δημιουργήθηκαν και οργανώθηκαν οι ανθρώπινες κοινωνίες, καθώς ο, αδύναμος σε σχέση με την φύση, άνθρωπος, έψαχνε τον σωτήρα του σε φυσικά και μεταφυσικά πρόσωπα. Ο μεσσίας δεν είναι τίποτα άλλο πέρα από μια δύναμη, αδιευκρίνιστη συνήθως, που έρχεται και δίνει μια μαγική λύση σε υπαρκτά προβλήματα. Οι άνθρωποι δεν θα μπορούσαν χωρίς αυτόν και τον λατρεύουν.
   Την έννοια αυτή αν δεν απατώμαι την συναντάμε πολύ σε εβραϊκά κείμενα, καθώς οι εν λόγω ζητούσαν ανέκαθεν κάποιον μεσσία εξ ουρανού για να τους γλιτώσει απ' τα δεινά τους. Άνθρωποι θαυμαστοί και θαυματουργοί έρχονταν κι έφευγαν, παίρνοντας μαζί τους οπαδούς που τους πίστεψαν για μεσσίες και δημιουργώντας σχίσματα στο "ορθόδοξο" δόγμα, κάτι όχι και τόσο διαφορετικό από ισχυρές φυσιογνωμίες στην λίθινη εποχή που αμφισβητούσαν τον φύλαρχο κι επεδίωκαν να πάρουν την θέση του. Μια τέτοια περίπτωση, αρκετά μεγαλύτερου μεγέθους, δημιούργησε και την θρησκεία του Χριστιανισμού, την ισχυρότερη που υπάρχει σήμερα.
   Όμως υπάρχουν αρκετά προβλήματα με την ιδέα του μεσσία. Πρώτον, η ίδια η ιδέα είναι αόριστη και δεν μπορεί κανείς να αποδείξει πως κάποιος είναι ή δεν είναι μεσσίας. Δεν έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, οπότε οποιοσδήποτε μπορεί να ετεροπροσδιοριστεί ή και να αυτοπροσδιοριστεί ως μεσσίας χωρίς δυνατότητα απόδειξης ή κατάρριψης του ισχυρισμού.
   Δεύτερον, η ιδέα του μεσσία προκαλεί κοινωνική χαύνωση και έλλειψη σκοπού, ιδανικών και αλλαγής. Όσο κάποιος περιμένει τον μεσσίας μένει άπρακτος: δεν εξελίσσεται, δεν παίρνει αποφάσεις, δεν παίρνει την κατάσταση στα χέρια του, δεν παράγει, δεν δημιουργεί, δεν εμπνέεται και μένει στάσιμος σ' έναν κόσμο που συνεχώς αλλάζει, καθηλωμένος σε μια ιδέα. Είναι μια περίπτωση σπάνια, όπου η ελπίδα βλάπτει. Αντίθετα, κάποιος που έχει αποτινάξει την ιδέα του μεσσία από μέσα του (ή την έχει απορρίψει εξαρχής) θα συνεχίσει να βασίζεται στον εαυτό του, να αυτοβελτιώνεται, να δρα, να παράγει, να έρχεται αντιμέτωπος με ηθικά διλήμματα, να τα λύνει και να εξελίσσεται.
   Παραδείγματα μεσσιανισμού υπάρχουν πολλά, όχι πάντα καθαρά θρησκευτικά. Υπάρχουν παραδείγματα πολιτικών που παρουσιάστηκαν ως μεσσίες-ελευθερωτές και κέρδισαν την λατρεία των λαών τους. Κατά την γνώμη μου αυτό είναι κάτι τρομερά επικίνδυνο, διότι, όταν ένας λαός ανάγει μια οντότητα σε θεϊκή, παύει να την κρίνει και δέχεται οτιδήποτε εκείνη επιτάσσει. Έτσι καταστρέφεται κάθε έννοια λογικής και ηθικής. Εξάλλου πόσοι άνθρωποι δεν περιμένουν μια "εθνοσωτήριο μέρα", έναν πολιτικό που θα αλλάξει τα πάντα χωρίς να αλλάξει τους ίδιους. Άνθρωποι που δεν έχουν ηθικούς φραγμούς προκειμένου να περισώσουν την βόλεψή τους.
   Θα έλεγα πως ο μεσσίας εξ ορισμού λείπει από την επιστήμη, τουλάχιστον όσον αφορά πρόσωπα. Ο επιστήμονας είναι κάποιος που αναπτύσσει μια θεωρία που κρίνεται και αμφισβητείται από πολλούς άλλους επιστήμονες, ακόμα κι όταν εκείνος έχει φτάσει στην κορυφή. Επιπλέον, μιας και η επιστήμη είναι κάτι συνεχώς αναπτυσσόμενο, οι παλιές θεωρίες αναιρούνται και οι παλιοί επιστήμονες αρκετές φορές εκθρονίζονται. Υπάρχει θαυμασμός αλλά όχι λατρεία. Υπάρχει θαυμασμός αλλά πάντα μαζί με κριτική.
    Παρόλα αυτά, το ζήτημα στην επιστήμη γίνεται πιο περίπλοκο. Αυτό συμβαίνει διότι τα επιτεύγματά της συχνά παίρνουν μαγικές διαστάσεις στα μάτια του κόσμου, ο οποίος είναι συνήθως άσχετος με το θέμα, την έρευνα, τον πειραματισμό και γενικά με τις μεθόδους της επιστήμης. Ο απλός κόσμος θέλει απλές λύσεις. Τίποτα παραπάνω. Τίποτα που θα του δώσει ευθύνες. Τίποτα που θα τον αναγκάσει ν' αλλάξει ο ίδιος. Οπότε οι περίπλοκες και αέναα αμφισβητούμενες λύσεις τη επιστήμης δεν αρέσουν. Δεν χωράνε στον εγκέφαλο, ας πούμε. Η άσχετη με την επιστημονική κοινότητα κοινωνία κρατάει απλά συμπεράσματα. Κι έτσι γεννιούνται "μεσσίες", αυτήν την φορά απρόσωποι, άβιοι. Αντικείμενα ή ιδέες.
   Ας μην παραξενευόμαστε με την ιδέα των αλχημιστών που έχει επιζήσει έως σήμερα. Τι ήταν οι αλχημιστές; Επιστήμονες του καιρού (οι γνήσιοι τουλάχιστον) που έψαχναν διάφορες αλήθειες με βάση την μεταστοιχείωση ουσιών σε άλλες. Τι έχει επιζήσει από αυτούς σήμερα; Ότι οι αλχημιστές έψαχναν να δημιουργήσουν χρυσό και να βρουν την αιώνια ζωή. Όχι πως αυτό είναι ψευδές, όμως σίγουρα υπερπηδάει πολλά στάδια και είναι μια απλή διατύπωση, η μόνη που μπορούσε να καταλάβει ο απλός κόσμος.
   Σήμερα υπάρχουν κι άλλα τέτοια "μαγικά φίλτρα", τα οποία μοιάζουν με μεσσίες. Για παράδειγμα, το πολυθρύλητο "φάρμακο για τον καρκίνο". Κάθε τόσο ξεπετάγεται κάποιος που λέει πως το βρήκε, κάποιες φήμες πως υπάρχει αλλά το κρατάνε κρυφό κ.ά. Πολλοί επιστήμονες που πασχίζουν να βρουν λύση κάνουν εικασίες και δοκιμές, ενώ ο απλός λαός κρατάει ό,τι καταλαβαίνει: ή το φάρμακο υπάρχει ή δεν υπάρχει. Δοκιμές, περιπτώσεις και υποπεριπτώσεις δεν τον ενδιαφέρουν.
   Κι έτσι γεννιέται ο μεσσίας "φάρμακο για τον καρκίνο". Η μαγική λύση για ένα υπαρκτό πρόβλημα. Μπορεί να υπάρξει στο μέλλον; Θα υπάρξει; Θα θεραπεύει κάθε είδος καρκίνου; Σε κάθε στάδιο; Και τις μεταστάσεις; Δεν μπορούμε να απαντήσουμε σε τέτοια ερωτήματα. Τουλάχιστον εγώ σίγουρα δεν μπορώ. Όμως η ιδέα αυτού του φαρμάκου είναι επιζήμια κι επικίνδυνη. Διότι τείνει να ακυρώσει κάθε έρευνα και κάθε προειδοποίηση της επιστημονικής κοινότητας. Οι επιστήμονες βγάζουν ανακοινώσεις πως "η τάδε τροφή είναι καρκινογόνα", "η τάδε ακτινοβολία είναι κακινογόνα", "η τάδε δραστηριότητα/συνήθεια/κατάσταση προκαλεί ή επιταχύνει την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων" κτλ. Όλες αυτές οι ανακοινώσεις έχουν γίνει μετά από αναρίθμητα παραδείγματα, έρευνα και πειραματισμούς, προκειμένου να μας βοηθήσουν να προλαμβάνουμε οι ίδιοι την νόσο με ραγδαία αλλαγή του τρόπου ζωής μας.
   Ο απλός κόσμος όμως θέλει απλές λύσεις. Από άλλους φυσικά. Χωρίς να χρειαστεί να αλλάξει ο ίδιος. Οπότε αγνοεί πολλές προειδοποιήσεις, αγνοεί τους επιστήμονες και περιμένει αγωνιωδώς πότε θα έρθει το φάρμακο για τον καρκίνο, ενώ ο ίδιος θα αράζει νωχελικά καπνίζοντας. Αυτή η ελπίδα στον μεσσία τούτο μόνο κακό φέρνει: κάνει τους ανθρώπους μοιρολάτρες, μη δεκτικούς στην αλλαγή και αδιάφορους ως προς τον τρόπο ζωής τους.
   Υποπτεύομαι πως, αν στο μέλλον υπάρξει μια μορφή θεραπείας, θα βοηθάει κάποιες συγκεκριμένες περιπτώσεις. Δεν θα είναι πανάκεια για κάθε είδος και κάθε στάδιο του καρκίνου. Ακόμα και τότε η πρόληψη θα είναι το σημαντικότερο κομμάτι της απαλλαγής απ' την νόσο. Ίσως, αν δεν υπήρχε ο συγκεκριμένος απρόσωπος μεσσίας, οι απλοί άνθρωποι να έκαναν απόπειρες να αλλάξουν τον τρόπο ζωής τους προς το καλύτερο. Ίσως να έπαιρναν την απειλή πιο σοβαρά. Αλλά και πάλι, ο απλός λαός σε κάθε μεγάλο πρόβλημα έχει ανάγκη από έναν φανταστικό σωτήρα, προκειμένου να μην χρειαστεί να κουνήσει το δαχτυλάκι του. Ο μεσσιανισμός ίσως είναι μια μάστιγα της ανθρωπότητας που απλά μας κρατάει πίσω, σαν σιδερένια μπάλα δεμένη στο πόδι του φυγά, ο οποίος τρέχει για ν' ανασάνει τον αέρα της ελευθερίας.
   

Ειλικρινείς Ευχές

   Είμαστε περήφανοι που είμαστε άνθρωποι. Το είδος που εξελίσσεται, που ξεπερνάει τα δεδομένα, τα ήδη υπάρχοντα, το είδος που ατενίζει το μέλλον. Το ότι στην συνομοταξία μας υπήρξε και υπάρχει μια μειοψηφία λαμπρών μυαλών μας κάνει και νιώθουμε ξεχωριστοί. Περήφανοι ίσως. Περήφανοι για κάτι που είναι άλλοι, όχι εμείς. Εμείς απλώς περιμένουμε να μας έρθουν τα πάντα δεδομένα, δουλεμένες σκέψεις από άλλους, ώστε να μην χρειαστεί να αλλάξουμε. Όταν έρθει η αλλαγή, θα έρθει με το ζόρι και θα την αποδεχτούμε μόνο διότι δεν θα έχουμε άλλη επιλογή. Και μετά θα νιώσουμε εκ νέου περήφανοι που είμαστε άνθρωποι.
   Ένας μηχανισμός που έχει το πλήθος των ανθρώπων (και φυσικά μας εξομοιώνει με τα υπόλοιπα ζωντανά) είναι πως ακολουθεί τις αποφάσεις της αγέλης. Τις περισσότερες φορές αυτό γίνεται χωρίς σκέψη. "Αφού το κάνουν κι οι άλλοι, σωστό θα είναι", "Πάντα έτσι το κάναμε", "Έθιμα είναι αυτά", "Έτσι επιτάσσει η παράδοση" κι άλλα τέτοια όμορφα. Δικαιολογίες για να μην σκεφτόμαστε. Για να μην αλλάζουμε. Για να μένουμε πεισματικά ίδιοι σ' έναν κόσμο αεικίνητο.
   Αυτό το άρθρο θ' ασχοληθεί με ένα συγκεκριμένο παράδειγμα της παράδοσης: τις ευχές. Έχετε σκεφτεί πότε ακριβώς ευχόμαστε κάτι καλό; Κάθισα και μέτρησα και δεν μου άρεσε καθόλου το αποτέλεσμα. Ευχόμαστε σε κάποιον να ζήσει πολλά χρόνια (αποκλειστικά και μόνο, φοβάμαι να πω) όταν το επιτάσσει η παράδοση. Στις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές, στις εθνικές επετείους, στα γενέθλια και στις ονομαστικές γιορτές. Αυτά. Αυτές οι μέρες χαρακτηρίζονται "ιερές" (λες και διαφέρουν απ' τις υπόλοιπες) και οι υπόλοιπες όχι ιερές. Στις ιερές μέρες λοιπόν ευχόμαστε. Ευχόμαστε διότι έτσι πρέπει, έτσι λέει το έθιμο, έτσι κάναμε πάντα...
   Πόσο ειλικρινής όμως είναι μια τέτοια ευχή; Εδώ θα κάνω μια εικασία. Πιστεύω πως η αρχική έννοια της ευχής, από τα αρχαιότατα χρόνια, είναι να εκφράσουμε μια προσδοκία μεγαλόφωνα και να μεταφέρουμε θετική ενέργεια στο άτομο που δέχεται την ευχή. Ακριβώς το αντίθετο είναι η κατάρα, όπου κάποιος προσπαθεί να μεταφέρει αρνητική ενέργεια. Ενώ όμως κατάρες ρίχνονται καθημερινά και χωρίς πολύ δισταγμό, οι ευχές περιορίζονται σε συγκεκριμένες μέρες. Και μάλιστα δίνονται συνήθως χωρίς την θετική ενέργεια που αναμένεται. Απλά μουρμουρίζουμε (ή πληκτρολογούμε) τα λόγια για να φύγουμε από την υποχρέωση. Κι έτσι τελειώνει το έθιμο κι όλοι είμαστε ευτυχισμένοι!
   Κατά την γνώμη μου δεν υπάρχει "ιερή μέρα". Όλες οι μέρες είναι ίδιες. Μάλιστα θα χαρώ αν ακούσω κάποιον καλό λόγο μια τυχαία μέρα, διότι θα νιώσω ξεχωριστός από κάποιον άνθρωπο χωρίς να υπάρχει κάποιο έθιμο που να τον διατάζει να μου μουρμουρίσει κάποια τυπικά λόγια. Επίσης, δεν θα χαρώ περισσότερο αν ξεπορτίσω στα γενέθλιά μου ή στην ονομαστική μου γιορτή με φίλους. Θα είναι το ίδιο ευχάριστη συγκυρία με μια ωραία έξοδο οποιαδήποτε άλλη μέρα. Υποπτεύομαι πως κάποια παλιότερα χρόνια, όταν οι Έλληνες ζούσαν στην ανέχεια, όντως είχε νόημα αυτή η έξοδος ή η μάζωξη σε συγκεκριμένες μέρες, μιας και τις υπόλοιπες μέρες δεν υπήρχε η πολυτέλεια του πλουσιοπάροχου γεύματος ή της ξεγνοιασιάς. Ήταν ένα διάλειμμα από μια δύσκολη καθημερινότητα. Τώρα πια όμως;