Υπάρχουν λέξεις που χρησιμοποιούμε (σχεδόν) καθημερινά αλλά το κάνουμε από συνήθεια. Χωρίς ίσως να καταλαβαίνουμε την πραγματικότητα πίσω από αυτές. Λένε πως, όποιος δεν καταλαβαίνει όσα λέει, χρησιμοποιεί περίπλοκες ορολογίες και πομπώδεις λέξεις για να καλύψει τη γύμνια των γνώσεών του. Στην περίπτωσή μας οι λέξεις που αναφέρω είναι φτιαγμένες έτσι ώστε να καλύπτουν έξυπνα το σημαντικό και να εξυπηρετούν τον σκοπό κάποιου, συνήθως του ομιλούντος.
Πρώτον, η λέξη "πρέπει". Ο βασιλιάς των απρόσωπων ρημάτων, το ρήμα που διατάζει χωρίς να αποκαλύπτει ποιος είναι αυτός που διατάζει. "Πρέπει" ίσον "είναι ανάγκη", "επείγει". Χωρίς όμως να ξέρουμε ποιος έκρινε το παρόν επείγον ή αναγκαίο. Βέβαια σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει ανάγκη να γίνει μια ενέργεια αλλά το ρήμα "πρέπει" ανακατεύει τις αληθινά επείγουσες περιπτώσεις με όλες τις υπόλοιπες, βαπτίζοντας και τις τελευταίες επείγουσες. Κι εκεί έγκειται η πονηριά του: όταν πλέον οι πάντες χρησιμοποιούμε αυτήν την, εύκολη να ειπωθεί, λέξη, είναι δύσκολο να σταματήσουμε. Σπάνιο να κοντοσταθούμε και να απορήσουμε "γιατί πρέπει", "πότε πρέπει και πότε όχι" ή "ποιος ορίζει τι πρέπει". Γνωστό είναι πως ένα λάθος που επαναλαμβάνεται από πολλούς εύκολα περνά σαν σωστό. Κάπως έτσι βλέπω την αθρόα και απερίσκεπτη χρήση του "πρέπει".
Η λύση που προτείνω; Να σκεφτούμε βαθιά τη χρήση του και να την περιορίσουμε στις αληθινά αναγκαίες περιπτώσεις. Για τις υπόλοιπες υπάρχουν πιο ακριβείς λέξεις ή φράσεις. Οκ, πρέπει να δοθεί αίμα και πρώτες βοήθειες σε έναν τραυματία, πρέπει να υπολογίζουμε τη ζωή μας και των άλλων, κτλ. (ακόμα κι εγώ αοριστολογώ αρκετά τώρα). Αλλά δεν "πρέπει" να πάω στην αγορά για ψώνια. "Θέλω" να πάω. Αν δε θέλω απλά δεν πάω. Η γη θα συνεχίσει να γυρίζει γύρω απ' τον ήλιο. Έπειτα, δεν "πρέπει" να πληρώσω το νοίκι μου. Πιο ωραία, εύσχημη και υπεύθυνη λέξη είναι το "οφείλω". Μου δημιουργεί ένα αίσθημα ευθύνης και τονίζει την προσωπική μου ενέργεια. Οφείλω, είναι δική μου υποχρέωση, όχι "πρέπει" γενικά κι αόριστα.
Ακόμα και σε περιπτώσεις που το "πρέπει" σχεδόν επιβάλλεται από τις περιστάσεις μου αρέσει να χρησιμοποιώ το "καλό θα ήταν". Όχι μόνο επειδή μαλακώνω την έκφραση αλλά κυρίως επειδή χρησιμοποιώ ένα επίθετο. Λέω "καλό θα ήταν" και εννοείται το "για κάποιον". Για εμένα, για εσένα, για την ανθρωπότητα, για κάποιον πάντως. Η αοριστία χάνει έδαφος, έστω και σε μικρό βαθμό. Η αοριστία που, μαζί με την διαταγή και το φόντο του κατεπείγοντος, δημιουργεί αυτή την αγχωτική, απρόσωπη και τόσο βολική για κάποιους λέξη.
Δεύτερον, η λέξη "φυσιολογικός". Είναι μια λέξη για την οποία έχω αναφέρει πολλά και την μισώ. Την μισώ διότι είναι το προπύργιο του αμαθούς, του ημιμαθούς, του δεσποτικού, αυτού που πιστεύει ακράδαντα πως η άποψή του είναι γεγονός και πως ό,τι σκεφτεί ή κάνει ορίζεται από τη φύση. Το αστείο όμως είναι πως οι άνθρωποι που δεν αρκούνται στην ημιμάθεια, που δεν κουράζονται από την σκέψη, που δεν επιλέγουν να παραβλέψουν σημαντικούς παράγοντες και λεπτομέρειες αρνούνται να χρησιμοποιήσουν αυτή την λέξη. Γιατί; Διότι είναι αόριστη, βαρύγδουπη, τελεσίδικη και αυτός που την χρησιμοποιεί το κάνει για να ξεμπερδεύει. Για να βάλει ένα τείχος μπροστά στα λόγια του και να μην χρειάζεται να αντικρούσει επιχειρήματα ή να ξανασκεφτεί τα λεγόμενά του.
Το πρόβλημα όμως είναι πως στην κλίμακα της "φύσης", όπως και να την ορίσουμε, είμαστε απειροελάχιστες, αφελείς υπάρξεις. Στον ελάχιστο χρόνο που έχουμε για να ζήσουμε δεν προλαβαίνουμε να καλύψουμε τις βασικές μας ανάγκες, πόσο μάλλον να καθορίσουμε γιατί και πώς δημιουργήθηκε η φύση. Ποιοι είμαστε εμείς που θα κρίνουμε τη φυσική ανάγκη ή το πώς εξελίχθηκε μια ιδιομορφία; Η ομοφυλοφιλία είναι φυσική; Η βία είναι φυσική; Η οδήγηση είναι φυσική; Τι από όσα κάνουμε στο τραπέζι, στο κρεβάτι, στο δρόμο ή στην ύπαιθρο είναι "φυσιολογικό";
Επιπλέον, για να ορίσουμε τι είναι φυσιολογικό, οφείλουμε (και όχι πρέπει) να ορίσουμε και να κατανοήσουμε σε βάθος τι είναι φύση. Με τον κίνδυνο να φανώ μηδενιστής θα πω πως οι άνθρωποι δεν έχουμε τον τρόπο να το κάνουμε. Όσο κι αν κρυφοκοιτάξουμε τον κυτταρικό κόσμο, όσο κι αν ατενίσουμε τους αστερισμούς, παίρνουμε μια εικόνα μόνο από αυτό που είναι. Μια μικρή εικόνα, φιλτραρισμένη μέσα από τις αισθήσεις μας και την αντίληψή μας. Τα υπόλοιπα είναι υποθέσεις, εικασίες και ευσεβείς πόθοι.
Αφήστε που θυμάμαι μια πανέμορφη, τόσο γεμάτη βάθος, ρήση ενός πρωταγωνιστή της ταινίας "The Man from Earth", του Art. "Υπερφυσικός. Τι ηλίθια λέξη. Αφού όλα γίνονται μέσα στη φύση". Εδώ νομίζω πως βρίσκεται ο ακρογωνιαίος λίθος της ιδέας μου πως είμαστε πολύ μικροί για να ορίζουμε τη φύση. Πώς γίνεται να δεχόμαστε την έννοια "υπερφυσικός"; "Μεταφυσικός"; Δηλαδή έχουμε ξεψαχνίσει το 100% των νόμων της φύσης, έχουμε δει και μάθει τα πάντα και έπειτα ορίζουμε τι μένει εκτός; Πόσο καλά φαίνεται ότι οι αισθήσεις και η διάνοιά μας είναι μικροσκοπικές και αδυνατούν να δουν τη μεγάλη εικόνα!
Τι είναι φύση; Το "περιβάλλον"; Τα φυτά και τα ζώα; Μαζί με τα φυσικά (δηλαδή ποια είναι τα αφύσικα) φαινόμενα; Εμείς, οι παρατηρητές, είμαστε εντός ή εκτός φύσης; Όσα κάνουμε είναι επιταγές της φύσης; Η φύση περιορίζεται σε ό,τι γίνεται στη γη; Στο ηλιακό μας σύστημα; Στο γαλαξία μας ίσως; Είμαστε απολύτως βέβαιοι πως σε άλλα πλανητικά συστήματα όλα όσα ξέρουμε δεν είναι άκυρα;
Η απάντηση είναι όχι. Κι όσο πιο γρήγορα το δεχτούμε, τόσο το καλύτερο για εμάς. Τόσο πιο εύκολα θα πάψουμε να καθόμαστε στον "φυσικό" μας θρόνο κρίνοντας ό,τι δε μας αρέσει αφύσικο. Τόσο πιο γρήγορα θα νιώσουμε ελεύθεροι από την ανάγκη μας να πάμε με τη φύση. Εγώ θα προσθέσω πως, εφόσον μπορούμε να έχουμε μια μικρή εικόνα της φύσης, για την οποία δεν ξέρουμε τα πώς και τα γιατί, καλό θα ήταν να αφήσουμε την άγνοιά μας να μας διδάξει αντί να γεμίζουμε το μυαλό μας με κενές αντιλήψεις, τις οποίες ούτε ψάξαμε ούτε αντιλαμβανόμαστε. Προσωπικά δε νιώθω ότι "πρέπει να είμαι φυσιολογικός". Δε με τιμάει, δε μου αξίζει. Αν πρόκειται να γαντζωθώ σε ανουσιότητες τέτοιες με την ψευδαίσθηση της σταθερότητας, μοιάζω με το παιδάκι που δεν μπορεί να αφήσει το χέρι της μαμάς και να γνωρίσει τον κόσμο. Ευτυχώς όμως είμαι περίεργος. Περίεργος να δω, να μάθω και να ψάξω σε βάθος κι αυτή η περιέργεια είναι που με ωθεί να αφήσω τις "σταθερές", "φυσιολογικές" μου αντιλήψεις, όσα "πρέπει" να πιστεύω, που με ωθεί να αποδεχτώ την άγνοιά μου και να αρχίσω να σκέφτομαι αληθινά.
Πρώτον, η λέξη "πρέπει". Ο βασιλιάς των απρόσωπων ρημάτων, το ρήμα που διατάζει χωρίς να αποκαλύπτει ποιος είναι αυτός που διατάζει. "Πρέπει" ίσον "είναι ανάγκη", "επείγει". Χωρίς όμως να ξέρουμε ποιος έκρινε το παρόν επείγον ή αναγκαίο. Βέβαια σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει ανάγκη να γίνει μια ενέργεια αλλά το ρήμα "πρέπει" ανακατεύει τις αληθινά επείγουσες περιπτώσεις με όλες τις υπόλοιπες, βαπτίζοντας και τις τελευταίες επείγουσες. Κι εκεί έγκειται η πονηριά του: όταν πλέον οι πάντες χρησιμοποιούμε αυτήν την, εύκολη να ειπωθεί, λέξη, είναι δύσκολο να σταματήσουμε. Σπάνιο να κοντοσταθούμε και να απορήσουμε "γιατί πρέπει", "πότε πρέπει και πότε όχι" ή "ποιος ορίζει τι πρέπει". Γνωστό είναι πως ένα λάθος που επαναλαμβάνεται από πολλούς εύκολα περνά σαν σωστό. Κάπως έτσι βλέπω την αθρόα και απερίσκεπτη χρήση του "πρέπει".
Η λύση που προτείνω; Να σκεφτούμε βαθιά τη χρήση του και να την περιορίσουμε στις αληθινά αναγκαίες περιπτώσεις. Για τις υπόλοιπες υπάρχουν πιο ακριβείς λέξεις ή φράσεις. Οκ, πρέπει να δοθεί αίμα και πρώτες βοήθειες σε έναν τραυματία, πρέπει να υπολογίζουμε τη ζωή μας και των άλλων, κτλ. (ακόμα κι εγώ αοριστολογώ αρκετά τώρα). Αλλά δεν "πρέπει" να πάω στην αγορά για ψώνια. "Θέλω" να πάω. Αν δε θέλω απλά δεν πάω. Η γη θα συνεχίσει να γυρίζει γύρω απ' τον ήλιο. Έπειτα, δεν "πρέπει" να πληρώσω το νοίκι μου. Πιο ωραία, εύσχημη και υπεύθυνη λέξη είναι το "οφείλω". Μου δημιουργεί ένα αίσθημα ευθύνης και τονίζει την προσωπική μου ενέργεια. Οφείλω, είναι δική μου υποχρέωση, όχι "πρέπει" γενικά κι αόριστα.
Ακόμα και σε περιπτώσεις που το "πρέπει" σχεδόν επιβάλλεται από τις περιστάσεις μου αρέσει να χρησιμοποιώ το "καλό θα ήταν". Όχι μόνο επειδή μαλακώνω την έκφραση αλλά κυρίως επειδή χρησιμοποιώ ένα επίθετο. Λέω "καλό θα ήταν" και εννοείται το "για κάποιον". Για εμένα, για εσένα, για την ανθρωπότητα, για κάποιον πάντως. Η αοριστία χάνει έδαφος, έστω και σε μικρό βαθμό. Η αοριστία που, μαζί με την διαταγή και το φόντο του κατεπείγοντος, δημιουργεί αυτή την αγχωτική, απρόσωπη και τόσο βολική για κάποιους λέξη.
Δεύτερον, η λέξη "φυσιολογικός". Είναι μια λέξη για την οποία έχω αναφέρει πολλά και την μισώ. Την μισώ διότι είναι το προπύργιο του αμαθούς, του ημιμαθούς, του δεσποτικού, αυτού που πιστεύει ακράδαντα πως η άποψή του είναι γεγονός και πως ό,τι σκεφτεί ή κάνει ορίζεται από τη φύση. Το αστείο όμως είναι πως οι άνθρωποι που δεν αρκούνται στην ημιμάθεια, που δεν κουράζονται από την σκέψη, που δεν επιλέγουν να παραβλέψουν σημαντικούς παράγοντες και λεπτομέρειες αρνούνται να χρησιμοποιήσουν αυτή την λέξη. Γιατί; Διότι είναι αόριστη, βαρύγδουπη, τελεσίδικη και αυτός που την χρησιμοποιεί το κάνει για να ξεμπερδεύει. Για να βάλει ένα τείχος μπροστά στα λόγια του και να μην χρειάζεται να αντικρούσει επιχειρήματα ή να ξανασκεφτεί τα λεγόμενά του.
Το πρόβλημα όμως είναι πως στην κλίμακα της "φύσης", όπως και να την ορίσουμε, είμαστε απειροελάχιστες, αφελείς υπάρξεις. Στον ελάχιστο χρόνο που έχουμε για να ζήσουμε δεν προλαβαίνουμε να καλύψουμε τις βασικές μας ανάγκες, πόσο μάλλον να καθορίσουμε γιατί και πώς δημιουργήθηκε η φύση. Ποιοι είμαστε εμείς που θα κρίνουμε τη φυσική ανάγκη ή το πώς εξελίχθηκε μια ιδιομορφία; Η ομοφυλοφιλία είναι φυσική; Η βία είναι φυσική; Η οδήγηση είναι φυσική; Τι από όσα κάνουμε στο τραπέζι, στο κρεβάτι, στο δρόμο ή στην ύπαιθρο είναι "φυσιολογικό";
Επιπλέον, για να ορίσουμε τι είναι φυσιολογικό, οφείλουμε (και όχι πρέπει) να ορίσουμε και να κατανοήσουμε σε βάθος τι είναι φύση. Με τον κίνδυνο να φανώ μηδενιστής θα πω πως οι άνθρωποι δεν έχουμε τον τρόπο να το κάνουμε. Όσο κι αν κρυφοκοιτάξουμε τον κυτταρικό κόσμο, όσο κι αν ατενίσουμε τους αστερισμούς, παίρνουμε μια εικόνα μόνο από αυτό που είναι. Μια μικρή εικόνα, φιλτραρισμένη μέσα από τις αισθήσεις μας και την αντίληψή μας. Τα υπόλοιπα είναι υποθέσεις, εικασίες και ευσεβείς πόθοι.
Αφήστε που θυμάμαι μια πανέμορφη, τόσο γεμάτη βάθος, ρήση ενός πρωταγωνιστή της ταινίας "The Man from Earth", του Art. "Υπερφυσικός. Τι ηλίθια λέξη. Αφού όλα γίνονται μέσα στη φύση". Εδώ νομίζω πως βρίσκεται ο ακρογωνιαίος λίθος της ιδέας μου πως είμαστε πολύ μικροί για να ορίζουμε τη φύση. Πώς γίνεται να δεχόμαστε την έννοια "υπερφυσικός"; "Μεταφυσικός"; Δηλαδή έχουμε ξεψαχνίσει το 100% των νόμων της φύσης, έχουμε δει και μάθει τα πάντα και έπειτα ορίζουμε τι μένει εκτός; Πόσο καλά φαίνεται ότι οι αισθήσεις και η διάνοιά μας είναι μικροσκοπικές και αδυνατούν να δουν τη μεγάλη εικόνα!
Τι είναι φύση; Το "περιβάλλον"; Τα φυτά και τα ζώα; Μαζί με τα φυσικά (δηλαδή ποια είναι τα αφύσικα) φαινόμενα; Εμείς, οι παρατηρητές, είμαστε εντός ή εκτός φύσης; Όσα κάνουμε είναι επιταγές της φύσης; Η φύση περιορίζεται σε ό,τι γίνεται στη γη; Στο ηλιακό μας σύστημα; Στο γαλαξία μας ίσως; Είμαστε απολύτως βέβαιοι πως σε άλλα πλανητικά συστήματα όλα όσα ξέρουμε δεν είναι άκυρα;
Η απάντηση είναι όχι. Κι όσο πιο γρήγορα το δεχτούμε, τόσο το καλύτερο για εμάς. Τόσο πιο εύκολα θα πάψουμε να καθόμαστε στον "φυσικό" μας θρόνο κρίνοντας ό,τι δε μας αρέσει αφύσικο. Τόσο πιο γρήγορα θα νιώσουμε ελεύθεροι από την ανάγκη μας να πάμε με τη φύση. Εγώ θα προσθέσω πως, εφόσον μπορούμε να έχουμε μια μικρή εικόνα της φύσης, για την οποία δεν ξέρουμε τα πώς και τα γιατί, καλό θα ήταν να αφήσουμε την άγνοιά μας να μας διδάξει αντί να γεμίζουμε το μυαλό μας με κενές αντιλήψεις, τις οποίες ούτε ψάξαμε ούτε αντιλαμβανόμαστε. Προσωπικά δε νιώθω ότι "πρέπει να είμαι φυσιολογικός". Δε με τιμάει, δε μου αξίζει. Αν πρόκειται να γαντζωθώ σε ανουσιότητες τέτοιες με την ψευδαίσθηση της σταθερότητας, μοιάζω με το παιδάκι που δεν μπορεί να αφήσει το χέρι της μαμάς και να γνωρίσει τον κόσμο. Ευτυχώς όμως είμαι περίεργος. Περίεργος να δω, να μάθω και να ψάξω σε βάθος κι αυτή η περιέργεια είναι που με ωθεί να αφήσω τις "σταθερές", "φυσιολογικές" μου αντιλήψεις, όσα "πρέπει" να πιστεύω, που με ωθεί να αποδεχτώ την άγνοιά μου και να αρχίσω να σκέφτομαι αληθινά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου