Ο Μάγος (Χαΐνηδες)

   Ο Μάγος είναι ένα τραγούδι του συγκροτήματος Χαΐνηδες στον διπλό δίσκο "Αγροκτηνοτροφικά και Μητροπολιτικά". Θα το χαρακτήριζα αφηγηματικό, καθώς διηγείται μια παράξενη ιστορία που λαμβάνει χώρα σ' ένα ανώνυμο χωριό. Γενικά το σκηνικό είναι αρκετά παραδοσιακό, σχεδόν παγανιστικό. Δε γνωρίζω πόσο βαθιά το έχουν σκεφτεί οι δημιουργοί, εγώ πάντως θεωρώ ότι μια επιδερμική ανάλυση δεν αρκεί. Οπότε στο παρόν άρθρο θα αναλύσω σχεδόν στίχο-στίχο το ποίημα (ή στιχούργημα, αν προτιμάτε) και θα βγάλω τα προσωπικά μου πορίσματα.
Στο χωριό μας κάποτε έφτασε ένας μάγος
ως τη μέση άνθρωπος κι από κάτω τράγος
   Στο πρώτο δίστιχο εδραιώνεται το σκηνικό. Το ποίημα αναφέρεται σ' ένα ανώνυμο χωριό και σ' έναν ανώνυμο μάγο που το επισκέπτεται. Κατά τη γνώμη μου, αυτή η διπλή ανωνυμία είναι ο ακρογωνιαίος λίθος του ποιήματος. Με αυτόν τον απλό και έξυπνο τρόπο, ο στιχουργός επιτρέπει στον αποδέκτη να φανταστεί τις μεταβλητές "χωριό" και "μάγος" με όποιον τρόπο θέλει. Σε γενικές γραμμές, το χωριό και οι χωρικοί στο τραγούδι περιγράφονται ως απλοϊκοί, άξεστοι, αγράμματοι κι απολίτιστοι, αν και αυτό γίνεται με τακτ και μαεστρία.
   Η εξωτερική εμφάνιση του μάγου είναι το πρώτο που μαθαίνουμε γι' αυτόν. Φαίνεται πως μοιάζει με τους χωρικούς, έχει δηλαδή ανθρώπινα στοιχεία, απτά και κοινά με τους άλλους. Όμως ο χιμαιρισμός αυτός, το τραγόμορφο κάτω μέρος του κορμιού του παραπέμπει σε σατυρικά πρότυπα: οι Σάτυροι, ακόλουθοι του Διονύσου, λέγεται πως είχαν παρόμοια χαρακτηριστικά. Κέρατα, πόδια και ουρά τράγου. Ο τράγος ως σύμβολο σχετίζεται με τη γονιμότητα, την έλλειψη μέτρου, τη σεξουαλική επιθυμία και την ακολασία. Γι' αυτό και λατρευόταν από τους αρχαίους παγανιστές, ενώ οι χριστιανοί, που εξυμνούν την εγκράτεια, θεωρούν το εν λόγω ζώο (και κατά συνέπεια τον αντίστοιχο συμβολισμό) πλάσμα του σατανά. Οπότε ο μάγος, εξαρχής κιόλας, παρουσιάζεται ως κάτι διαφορετικό, μυστηριακό, τρομακτικό ίσως και με ανώτερες δυνάμεις από τους απλούς χωρικούς.
Τότε μαζευτήκανε όλοι γύρω γύρω
κι είπαν την τραγίλα του άρωμα και μύρο.
   Οι πρώτες "επιθέσεις" ενάντια στην απλοϊκότητα και την ασχετοσύνη των χωρικών. Παρουσιάζονται ως ένας όχλος, μια άτακτη μάζα που θαυμάζει ό,τι διαφέρει από αυτήν, ό,τι δεν καταλαβαίνει. Η πρώτη αντίδραση, η οποία πηγάζει από τον φόβο προς το άγνωστο κι από την φυσική περιέργεια, είναι να προσπαθήσουν να κάνουν οικεία την παράξενη μορφή. Πώς γίνεται αυτό; Με τον παλιό και γνωστό τρόπο: καλοπιάνοντας. Ό,τι διαφέρει και ξενίζει τους χωρικούς εξυμνείται, έτσι ώστε ο μάγος να νιώσει οικεία με το λεφούσι αυτό και να τους δώσει, ως αντάλλαγμα, τις πληροφορίες που θέλουν.
Πες μας, βρε μάγε, αν μπορείς
αν έρθουν οι βροχές νωρίς
   Η ανάγκη για επιβίωση κάνει αυτούς τους ανθρώπους να ασχολούνται με τα απλά και τα γήινα προβλήματα, αν κι έχουν εμπρός τους μια υπερφυσική πηγή πληροφοριών. Δεν τους νοιάζουν τα υπαρξιακά ερωτήματα και οι φιλοσοφικές προεκτάσεις αυτών: αυτό δείχνει και μια έλλειψη σοφίας, φιλομάθειας και ευφυίας. Απλώς "κοιτάνε τη δουλειά τους", χωρίς να νοιάζονται για τα περαιτέρω.
και τη σοδειά σου να χαρείς
χωρίς τον πόνο της χωρίς.
   Εδώ παρατίθενται οι απλοϊκοί πάλι τρόποι κατευνασμού του πανίσχυρου μάγου. Πάνω στη φούρια τους, οι χωρικοί προσπαθούν να τον καλοπιάσουν με κάθε μέσο. Τι θα έκανε τους ίδιους ευτυχισμένους; Αυτό εύχονται και στον μάγο, ελπίζοντας να τον ευχαριστήσουν. Δεν καταλαβαίνει το μικρό μυαλό τους πως ένας πανίσχυρος μάγος δεν νοιάζεται για τέτοια πεζά θέματα, όπως η σοδειά.
Μ’ ένα του βλέμμα μαγικό
μ’ ένα χορό του τραγικό
   Σ' αυτό το σημείο, ο στιχουργός δίνει μια περιγραφή των "μαγικών" που μπορεί να χαρακτηριστεί με δύο αντίθετους τρόπους. Είτε ο μάγος όντως κάνει μαγικά, ακατανόητα από την ανθρώπινη φύση και πράγματι προηγμένης μαγείας είτε κάνει περίτεχνους πλην ανόητους τσαρλατανισμούς για να εντυπωσιάσει και να κοροϊδέψει τους άμυαλους χωρικούς. 
άκουσαν μιαν αλήθεια
που ράγισε τα στήθια.
   Ο μάγος τελικά δεν πείθεται από τα καλοπιάσματα και τις μαλαγανιές των χωρικών. Δεν έχει σκοπό να γίνει υποχείριό τους και να τους πει όσα τους συμφέρουν. Αντίθετα, τους λέει αυτό που δεν περίμεναν και φυσικά δεν τους αρέσει καθόλου... Είναι περίεργο που η αλήθεια "ράγισε τα στήθια" των χωρικών; Καθόλου. Το να δείξει ο μάγος στους χωρικούς ό,τι μπορεί να θεωρηθεί αλήθεια, το να τους χαρίσει σοφία που θα τους κάνει να καταλάβουν τη μιζέρια τους είναι κάτι που δύσκολα γίνεται αποδεκτό. Οι χωρικοί έχουν δύο επιλογές: πρώτον, να δεχτούν την "αλήθεια", να βρουν τα λάθη τους και να τα διορθώσουν ή, δεύτερον, να ακυρώσουν τα λόγια του μάγου και να πείσουν τον εαυτό τους πως εκείνος κάνει λάθος, ενώ οι ίδιοι είναι μια χαρά...
Μάγε τραγοπόδαρε, βρόμισε ο αέρας
κλείσε μέσα τα παιδιά να μη δουν το τέρας
   Φυσικά, άξεστοι καθώς είναι, οι χωρικοί αρνούνται την "αλήθεια". Αυτό φέρνει και μια ριζική αλλαγή στη συμπεριφορά τους. Ενώ πριν θαύμαζαν τον μάγο και εκθείαζαν καθετί πάνω του ως όμορφο και υπέροχο, με το που τους είπε λόγια που δεν τους αρέσαν τον μίσησαν. Η τραγίλα δεν είναι πλέον "άρωμα και μύρο". Κάθε άλλο: ο αέρας βρόμισε από τον μάγο και, ενώ πριν μαζεύτηκαν όλοι γύρω του για να τον δουν από κοντά, πλέον αποφάσισαν ότι εκείνος και η αλήθεια του είναι μιαρά και τρομερά πράγματα, από τα οποία πρέπει να προφυλαχτούν οι ίδιοι και, κυρίως, τα παιδιά τους.
Σαν αγρίμια χύμηξαν κι έκλεισαν το μάγο
σε κελί που χτίσανε με φωτιά και πάγο.
   Το μίσος, έπειτα, φέρνει επιθετικότητα. Οι αλήθειες που ξεπερνούν τη νόρμα, όσα έχουμε δεδομένα και το κατεστημένο θεωρούνται επικίνδυνες. Οπότε ο μάγος που τις φέρνει πρέπει να φυλακιστεί, ώστε να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη λειτουργία του χωριού. Η αλλαγή για τους χωρικούς είναι το ίδιο τρομακτική με την αλήθεια. Τη φοβούνται και τη μισούν διότι τους χαλάει τη βολή και τη συνήθεια. Όσο για τα δύο στοιχεία που παρατίθενται, εγώ τα καταλαβαίνω ως εξής: "φωτιά" είναι η οργή και το μίσος. "Πάγος" είναι η ψυχρότητα, η έλλειψη θετικών συναισθημάτων και η αναισθησία, στοιχεία απαραίτητα για κάποιον που θέλει να στερήσει την ελευθερία των άλλων, να μην παραδεχτεί τα λάθη του και να εγκληματίσει.
Κι ένα περίεργο παιδί
κρυφά γυρίζει το κλειδί
   Το παιδί, το ηθικό στοιχείο της υπόθεσης, φαίνεται πως σπάει τη νόρμα: παρά τις όποιες απαγορεύσεις, καταπατά τον νόμο διότι ενδιαφέρεται για την αλήθεια. Φυσικά το παιδί είναι ένα ανάμεσα σε πολλούς, καθώς στατιστικά ελάχιστοι ψάχνουν την αλήθεια. Οι περισσότεροι βολεύονται με τη συνήθεια και τα κάνουν πλακάκια με το οποιοδήποτε κατεστημένο. Το "κλειδί" είναι η περιέργειά του και η ανάγκη του να μάθει την αλήθεια.
για να το σκάσει δηλαδή
να πάει το μάγο για να δει.
   Οι ενέργειες του παιδιού διαφέρουν εκ διαμέτρου με αυτές των υπόλοιπων χωρικών. Με κάθε μέσο το παιδί θα προσπαθήσει να δει τον μάγο και όσα μυστικά κρύβονται κοντά του, διότι τα πρόχειρα ψέματα και οι χαλκευμένες κατηγορίες των χωρικών δεν το ικανοποιούν.
Κι είπε μ’ αλλόκοτη ματιά
γεμάτη πάγο και φωτιά
   Η ματιά του παιδιού είναι "αλλόκοτη", διότι πλέον δεν είναι αυτό που ήταν. Αυτό που έχει δει δεν μπορεί πια να το ξεχάσει. Τα στοιχεία που αναφέρονται εδώ είναι τα ίδια με εκείνα παραπάνω, έχω όμως τη γνώμη πως δεν συμβολίζουν το ίδιο πράγμα, γι' αυτό άλλωστε παρατίθενται με την αντίθετη σειρά: "Πάγος" είναι το μούδιασμα, το μεθυστικό και παράλληλα τρομακτικό αίσθημα (το οποίο φέρνει ίλιγγο και μας κάνει να χάνουμε τη γη κάτω απ' τα πόδια μας) που νιώθει το παιδί όταν ανατρέπεται ό,τι θεωρεί δεδομένο. Όταν οι αλήθειες που ήξερε μέχρι τότε αποδεικνύονται πλέον ψέματα, όταν περνά από την αθωότητα στην κατανόηση, από την άγνοια στη σοφία. "Φωτιά" είναι η ανίκητη ανάγκη του να μάθει την αλήθεια, η φλόγα της αιώνιας αναζήτησης. Αυτό το εξίσου μεθυστικό αίσθημα δρα σαν ένα πανίσχυρο ναρκωτικό, το οποίο επιζητά κι άλλες ανακαλύψεις. Η ζωή του παιδιού δεν είναι πια η ίδια: έχει δεχτεί την "αλήθεια", έχει αποστασιοποιηθεί από το υπόλοιπο χωριό και τίποτα δεν μπορεί να το φέρει στην προτεραία κατάσταση...
ο μάγος πως τους μοιάζει
κι ο κόσμος πως αλλάζει.
   Ο μάγος, ο οποίος χαρακτηριζόταν τέρας από τους χωρικούς, τελικά τους μοιάζει. Αυτό σημαίνει πως είναι κι αυτός άνθρωπος; Ή ότι οι χωρικοί είναι τέρατα; Μάλλον και τα δύο. Το παιδί καταλαβαίνει την "αλήθεια": δεν έχει σημασία πως μοιάζει κανείς ή τι λένε οι άλλοι γι' αυτόν. Ο μάγος δεν είναι τέρας, μα άνθρωπος. Αντίθετα, οι άνθρωποι, οι οποίοι μέχρι τότε του φάνταζαν φυσιολογικοί, είναι τέρατα, καθώς φυλάκισαν τον μάγο, του στέρησαν την ελευθερία επειδή έκανε το έγκλημα να τους πει την αλήθεια και διέδωσαν τρομερές κι ανυπόστατες φήμες γι' αυτόν. Από τη στιγμή αυτής της υπέρτατης συνειδητοποίησης, το μυστικό έχει βγει στη φόρα: ο κόσμος δε θα είναι πια ο ίδιος, διότι το παιδί θα ψάξει κάθε κόκκο αλήθειας και θα την διαλαλήσει παντού.
Το παιδί που τρέλανε η θωριά του μάγου
σ’ άγνωστες το ξόρισαν στράτες του πελάγου
   Άλλη μια περιγραφή που χρήζει διττής ερμηνείας. Το παιδί πραγματικά τρελάθηκε από την αλλόκοτη θωριά του μάγου; Ή μήπως "τρελάθηκε" σημαίνει ότι έπαψε να είναι φυσιολογικό; Έπαψε να δέχεται την ασχετοσύνη ως κάτι δεδομένο, άλλαξε τρόπο ζωής και αποκήρυξε τις ανόητες προλήψεις των χωρικών. Αυτό εκείνοι φυσικά το εξέλαβαν σαν τρέλα και το εξόρισαν. Το έδιωξαν ώστε να συνεχίσουν να ζουν "φυσιολογικά", χωρίς παρεμβολές αλήθειας, που θα τους έκαναν να νιώθουν ενοχές και να αμφισβητούν τον τρόπο ζωής τους. Τι άλλη επιλογή είχαν;
Σε στεριές και θάλασσες χρόνια ταξιδεύω
το παιδί που χάθηκε να το βρω γυρεύω.
   Πλέον έχουμε φύγει απ' το σκηνικό του χωριού και κάνουμε τον γύρο του κόσμου, ψάχνοντας το παιδί. Η αφήγηση γίνεται σε α' ενικό πρόσωπο, με έναν τρόπο που δείχνει την ανάγκη του στιχουργού να ψάξει τη χαμένη αλήθεια. Μέχρι να τη βρει δεν μπορεί να ησυχάσει. Θα κάνει τον γύρο του κόσμου "σε στεριές και θάλασσες". Θα πάει όπου χρειαστεί και για όσο χρειαστεί προκειμένου να ξεφύγει από τη νόρμα του "χωριού" (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό) και να βρει την αλήθεια.
Μέσα σε ήλιους και βροχές
παλεύω με τις εποχές
   Εννοείται πως η αναζήτηση της αλήθειας δεν είναι απλό κατόρθωμα: είναι μια αέναη, ατέλειωτη αναζήτηση. Δεν περιορίζεται τοπικά και χρονικά και υπάρχει στο μυαλό είτε μέρα είτε νύχτα, είτε χειμώνα είτε καλοκαίρι. Είναι ένας αγώνας που διαρκεί για πάντα.
κι απ’ της καρδιάς τις αμυχές
πίνουνε αίμα οι ψυχές
   Εδώ δίνεται μια εικόνα που θυμίζει τη ραψωδία λ της Οδύσσειας, τη Νέκυια. Οι ψυχές, που έχουν έρθει από τον κάτω Κόσμο έχοντας προσελκυθεί από το αίμα, πρόκειται να δώσουν τη λύση, να πουν μια προφητεία. Είναι αρχέγονη η πίστη πως ο θάνατος φέρνει γνώση, πως οι πεθαμένοι αποκτούν υπέρτατη σοφία. Το αίμα είναι το αντάλλαγμα των ζωντανών για να πάρουν τις πληροφορίες που θέλουν απ' τις ψυχές. 
Για να μου πουν το μυστικό
το τραγικό το μαγικό
   Εδώ οι όροι "μυστικό" και "τραγικό μαγικό" μπορεί να δηλώνουν πραγματικά κάτι ανυπέρβλητο αλλά μπορεί και να είναι επιτηδευμένοι για να δηλώσουν ειρωνεία. Είναι όντως τόσο τραγικό το μυστικό; Είναι όντως μαγικό; Ή είναι μια απλή αλήθεια, την οποία καταλαβαίνει κάποιος μόνο μετά από χρόνια αναζήτησης; Κλίνω προς τη δεύτερη άποψη...
πως είν’ η αγάπη νόμος
και το παιδί ο δρόμος.
   Η αλήθεια που δίνεται τελικά ως επιστέγασμα της ιστορίας είναι εξαιρετικά απλή. Δεν υπάρχουν κρυφά μηνύματα, περίπλοκα μυστικά και συνωμοσιολογίες. Η αγάπη είναι ο νόμος του κόσμου και το παιδί, δηλαδή η προσωποποίηση της περιέργειας, της φιλομάθειας και της αναζήτησης, το κλειδί για να την βρούμε. Όσο προσκολλώμαστε σε όσα θεωρούμε δεδομένα και μισούμε το διαφορετικό, θα απομακρυνόμαστε απ' την αγάπη και την αλήθεια. Αν αποδεχτούμε όμως το διαφορετικό, αν αφήσουμε το παιδί μέσα μας, την αθωότητα που έχει χαθεί, να μας οδηγήσει, θα μπορέσουμε να κατακτήσουμε τη γνώση, την αλήθεια και την αγάπη.

Όσον αφορά την πολύ βολική ανωνυμία του "χωριού" και του "μάγου" που ανέφερα στην αρχή, όντως μας επιτρέπουν να χρησιμοποιήσουμε τη φαντασία μας και να ψάξουμε πού μπορεί να αναφέρονται.
Α) Η επιφανειακή θεώρηση. Το χωριό όντως είναι ένα χωριό, ο μάγος ένας σοφός που έρχεται να διδάξει την αλήθεια, φυλακίζεται και αποκρύπτονται τα λόγια του, ενώ ένα παιδί τον βρίσκει, μαθαίνει την αλήθεια κι εξορίζεται απ' το χωριό.
Β) Η εθνική θεώρηση. Το χωριό είναι ένα κράτος, του οποίου οι υπήκοοι είναι υποανάπτυκτοι. Ο μάγος είναι ένας αναμορφωτής, ο οποίος πασχίζει να δείξει τον δρόμο της αλλαγής. Οι χωρικοί όμως, όταν μαθαίνουν ότι πρέπει να αλλάξουν οι ίδιοι, διώχνουν τον αναμορφωτή και τον λασπολογούν προκειμένου να μείνουν όπως είναι και να μην επηρεαστούν από τις ιδέες του. Ελάχιστοι πολίτες, που βρίσκουν παράλογο τον φόβο και λογικά τα λεγόμενα του αναμορφωτή, διώκονται ως αποστάτες, προδότες και επικίνδυνοι.
Γ) Η θρησκευτική θεώρηση. Το χωριό είναι η ίδια η ανθρωπότητα και οι χωρικοί οι αμάθητοι άνθρωποι, που δεν έχουν ιδέα από πνευματικότητα. Ο μάγος είναι ένας πνευματικός ηγέτης που σκοπεύει να τους οδηγήσει, να τους μάθει για την αγάπη και την αλήθεια, εκείνοι όμως τον απορρίπτουν και τον κυνηγούν. Ο λόγος είναι πως η καθεστηκυία τάξη αρνείται τις σαρωτικές αλλαγές που θέλει ο ηγέτης αυτός να φέρει και καταλήγουν να τον φυλακίσουν, να τον βασανίσουν ή να τον δολοφονήσουν με ψεύτικες κατηγορίες. Το παιδί συμβολίζει τους πιστούς ακόλουθους του ηγέτη αυτού.
Σε αυτές τις τρεις κατηγορίες μπορούμε να εντοπίσουμε αρκετές ηγετικές φυσιογνωμίες της ανθρωπότητας, όπως τον Μαχάτμα Γκάντι, τον Ιησού Χριστό, τον Σωκράτη, τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, καθώς και πολλούς, αμέτρητους άλλους που προσπάθησαν να φέρουν την αλλαγή στον κόσμο και να τον κάνουν κάπως καλύτερο.
Δ) Η εσωτερική θεώρηση. Το χωριό είναι ο ίδιος μας ο εαυτός. Οι άξεστοι κι απολίτιστοι χωρικοί είναι τα κατώτερα ένστικτά μας, ενώ ο μάγος είναι το μυαλό, το πνεύμα και η διανόηση. Το σώμα μας όμως αρνείται την προσπάθεια και την εξύψωση, καθώς θέλει απλά να ικανοποιεί τις σαρκικές του ανάγκες και πόθους και αρνείται να δει την αλήθεια κατάματα. Το παιδί είναι η ανάγκη μας να ξεφύγουμε απ' τον υλικό κόσμο και να φτάσουμε στον κόσμο του πνεύματος. Αυτή η θεώρηση θα μπορούσε να σχετίζεται με τον Κόσμο των Ιδεών του Πλάτωνα.