Πέμπτη 15 Νοεμβρίου 2018

Χάρι Πότερ: Κοινωνικά και πολιτικά μηνύματα

   Ο κόσμος του Χάρι Πότερ, τον οποίο δημιούργησε η Τζ. Κ. Ρόουλινγκ, έχει αντιμετωπιστεί σαν ένας κόσμος "φτιαγμένος για παιδιά". Έχει μπει η ταμπέλα του παιδικού βιβλίου και οι ταινίες ενίσχυσαν τρομερά την ιδέα αυτή, παίρνοντας το παιδικό κοινό απ' το χεράκι, τουλάχιστον στην αρχή. Έτσι, δημιουργήθηκε η άποψη πως σ' εκείνον τον κόσμο όλα λύνονται εύκολα με ένα μαγικό ραβδάκι.
   Μέγα λάθος. Αν κάποιος έχει διαβάσει τα βιβλία σε μεγαλύτερη ηλικία, μπορεί να δει μια ακριβή απεικόνιση της δυναμικής της μαγείας και του πόσο σχετική είναι. Στο 3ο βιβλίο λέει: "Ο Χάρι κοίταξε το σκυθρωπό πρόσωπο του Ντάμπλντορ κι ένιωσε το έδαφος να χάνεται κάτω από τα πόδια του. Είχε συνηθίσει στην ιδέα ότι ο Ντάμπλντορ μπορούσε να λύσει όλα τα προβλήματα. Αρκεί να χτυπούσε το ραβδί του στον αέρα και οπ! να τη η λύση Αλλά όχι...". Επιπλέον, στο 6ο βιβλίο, ο πρωθυπουργός των Μαγκλ (των μη μάγων δηλαδή), με τις ανησυχίες του οποίου θα μπορούσαμε να ταυτιστούμε, λέει: "Μα είστε μάγοι! Μπορείτε να τα  λύσετε όλα!" και του απαντάει ο υπουργός Μαγείας: "Το κακό, κύριε πρωθυπουργέ, είναι πως και η αντίπαλη πλευρά κάνει μάγια".
   Αφού λοιπόν ξεπεραστεί η αφελής ιδέα πως στο σύμπαν του Χάρι Πότερ όλα λύνονται εύκολα με μαγεία, μπορούμε να ασχοληθούμε με τα πολιτικά και κοινωνικά (και ενίοτε φιλοσοφικά) μηνύματα που παρατίθενται. Θα τα πιάσω ένα-ένα από βιβλίο σε βιβλίο.
   Στο πρώτο βιβλίο (Ο Χάρι Πότερ και η Φιλοσοφική Λίθος), στο οποίο γίνεται η εισαγωγή στον κόσμο των μάγων, περιγράφεται η παιδική κακοποίηση (περίπτωση Χάρι Πότερ) (σε όλα τα βιβλία υπάρχει το θέμα αυτό αλλά στο πρώτο κάπως πιο έντονα). Είναι πιο φανερή μιας και η αφήγηση προέρχεται από την οπτική γωνία του παθόντα. Σημαντικό θέμα είναι και η χειραγώγηση και η ηθική αυτουργία σε ένα έγκλημα, όπου ο αφελής (καθηγητής Κούιρελ) γίνεται ένα πειθήνιο όργανο στα χέρια ενός αδίστακτου κι ανήθικου εγκληματία. Ο δεύτερος, ενώ έχει πείσει τον φυσικό αυτουργό των εγκλημάτων πως νοιάζεται, τον εγκαταλείπει στην τύχη του, δείχνοντας το πραγματικό του πρόσωπο. Στο αποκορύφωμα του βιβλίου αποτυπώνεται η δύναμη της γονεϊκής αγάπης και της δύναμης που δίνει στη συνέχεια της ζωής του ανθρώπου.
   Στο δεύτερο βιβλίο (Ο Χάρι Πότερ και η Κάμαρα με τα Μυστικά) περιγράφεται η αριστοκρατία, η άποψη πως μια μικρή ελίτ αξίζει να υπάρχει και να έχει δικαιώματα, ενώ οι κατώτεροι αξίζουν να τσαλαπατηθούν. Η ιδέα αυτή, που έχει ως βάση την καταγωγή, αποδομείται συστηματικά κατά τη διάρκεια των 7 βιβλίων. Επίσης, στο 2ο βιβλίο υπάρχει το θέμα της συνωμοσιολογίας και των θεωριών που εξάπτουν τη φαντασία. Ο κόσμος χάνει τη λογική του με βάση αυτές και οι αντιδράσεις τους γίνονται αντιδράσεις φόβου και πανικού. Ακόμα και στο τέλος, όπου η αλήθεια φανερώνεται και η θεωρία αποδεικνύεται, ο απλός κόσμος τη μαθαίνει μισή και διαδίδει νέες φήμες. Βέβαια φανερώνεται και η άποψη του κόσμου, που μετατρέπεται σε όχλο και καταδικάζει έναν άνθρωπο με βάση φήμες, προκαταλήψεις και σαθρά στοιχεία (ερπετοφωνία).
   Το τρίτο βιβλίο (Ο Χάρι Πότερ και ο Αιχμάλωτος του Αζκαμπάν) καταπιάνεται με την αδικία του δικαστικού συστήματος. Ένας άνθρωπος που βρέθηκε στη λάθος θέση τη λάθος στιγμή καταδικάζεται ομόφωνα από το σύστημα και την κοινωνία διότι η ένταση των εποχών συντομεύει τις διαδικασίες. Η αδυναμία του αθώου να αποδείξει την αθωότητά του (υπόθεση Μπλακ) δείχνει το πόσο ισχυρές είναι οι αρπάγες του συστήματος και πόσο μικρή είναι η ανοχή των πεπεισμένων ανθρώπων για ενδείξεις κι αποδείξεις πως έχουν άδικο. Επίσης, τίθεται έντονα το θέμα της θανατικής ποινής (φιλί των Παραφρόνων), που κρέμεται σαν δαμόκλειος σπάθη πάνω απ' το κεφάλι αθώων και ενόχων, και του μη αναστρέψιμού της: αν ένας αθώος καταδικαστεί σε ισόβια κάθειρξη, έχει ακόμα τη δυνατότητα να αποδείξει την αθωότητά του. Ένας όμως καταδικασθείς σε θάνατο χάνει κάθε δυνατότητα. Φυσικά τίθεται και το θέμα της φιλίας, της εμπιστοσύνης και της προδοσίας σε μια παρέα: περιγράφεται πως σε δύσκολες εποχές είναι πολύ δύσκολο να πιστέψει κανείς ακόμα και τους φίλους του.
   Στο τέταρτο βιβλίο (Ο Χάρι Πότερ και το Κύπελλο της Φωτιάς) γίνεται λόγος για τον ρατσισμό και την άποψη που έχει η κοινή γνώμη για οποιονδήποτε έχει καταγωγή ύποπτη, αμφιλεγόμενη ή καταγωγή που δίνει τροφή σε προκαταλήψεις και φοβίες. Έχει γίνει μία νύξη στο προηγούμενο βιβλίο (με την περίπτωση των λυκανθρώπων) αλλά στο 4ο το φαινόμενο είναι εκτεταμένο. Έπειτα, υπάρχει το θέμα της ανηθικότητας στη δημοσιογραφία: ο κόσμος είναι έτοιμος να δεχτεί οποιοδήποτε ψέμα και οποιαδήποτε παραδοξολογία, αρκεί να γραφτεί στην εφημερίδα. Δεν υπάρχει καμία ηθική και τα προσωπικά στοιχεία κάποιου μπορούν να βγουν στη φόρα για να γίνουν βορά της κοινωνίας και του συμφέροντος. Γίνεται πάλι θέμα για το δικαστικό σύστημα και τα δραστικά μέτρα που παίρνει σε δύσκολες εποχές, καθώς και για τη μεροληπτική στάση ενός αξιωματούχου σε προσωπικές υποθέσεις, ενώ είναι αδέκαστος κι αμερόληπτος στις υπόλοιπες (υπόθεση Κρουτς). Στο τέλος του βιβλίου περιγράφεται το φαινόμενο του πολιτικού στρουθοκαμηλισμού, όπου ένας πολιτικός αποφεύγει την πραγματικότητα και προσπαθεί να βολευτεί με ψέματα, έχοντας την εντύπωση πως παντού υπάρχουν εχθροί που θέλουν τη θέση του (Κορνήλιος Φαντζ).
   Στο πέμπτο βιβλίο (Ο Χάρι Πότερ και το Τάγμα του Φοίνικα) κυριαρχεί το φαινόμενο της πολιτικής αδιαφορίας. Ο πολιτικός χώρος, για να μην αναγκαστεί να φανεί αδύναμος, συγκαλύπτει μια επικίνδυνη οργάνωση (Θανατοφάγοι) και την αφήνει στην ουσία να συνεχίσει ανενόχλητη τη δράση της, ενώ η κοινωνία εξαπατάται με μια φαινομενική νομιμότητα και σταθερότητα. Ο αναγνώστης βλέπει εκ των έσω την ανάγκη της αντίστασης, η οποία πρέπει να έρθει αντιμέτωπη ακόμα και με τον νόμο, όταν εκείνος δεν ακολουθεί τα συμφέροντα της κοινωνίας. Φαίνεται ο αμοραλισμός του πολιτικού κόσμου και η διάδοση ψεύτικων ειδήσεων για τη σπίλωση του ονόματος αυτών που φοβάται (Άλμπους Ντάμπλντορ, Χάρι Πότερ). Η κοινωνία βρίσκεται διχασμένη και υπάρχουν άνθρωποι που δυσπιστούν στις παράλογες πολιτικές αποφάσεις ενώ άλλοι υποστηρίζουν φανατικά ό,τι τους σερβίρεται από την κυβέρνηση.
   Στο έκτο βιβλίο (Ο Χάρι Πότερ και ο Ημίαιμος Πρίγκηψ) ασχολούμαστε με το θέμα του μεσσιανισμού. Σε μια περίοδο βαθιάς πολιτικής κρίσης ο κόσμος στρέφεται σε έναν μεσσία (Χάρι Πότερ ο Εκλεκτός), ο οποίος υποτίθεται πως θα ανατρέψει μόνος του μία κατάσταση, ενώ η πλειονότητα του απλού κόσμου περιμένει με σταυρωμένα τα χέρια την αλλαγή, δεχόμενη τα γεγονότα ως έχουν. Επίσης γίνεται λόγος για το θέμα του διπλού πράκτορα, για την ηθική που διέπει αυτόν τον ρόλο και για την έλλειψη αξιοπιστίας του. Καθ' όλη τη διάρκεια του βιβλίου παρουσιάζεται το παρελθόν ενός εγκληματία (Λόρδος Βόλντεμορτ) και του πόσο αναγκαία είναι η γνώση του παρελθόντος του για να γίνουν κατανοητά τα κίνητρά του. Φυσικά τονίζεται και η άποψη πως, όσο θρυλικό κι αν έχει γίνει το όνομα ενός εγκληματία και των πράξεών του, στην ουσία τα βαθύτερα κίνητρα είναι μια τραυματική παιδική ηλικία. Επιπλέον, σχολιάζεται η αγωνιώδης προσπάθεια ενός ανθρώπου να ξεφύγει απ' τον θάνατο.
   Στο έβδομο βιβλίο (Ο Χάρι Πότερ και οι Κλήροι του Θανάτου) τίθεται έντονα το θέμα του θανάτου, της υστεροφημίας και της προσβολής του νεκρού. Η κοινωνία για άλλη μια φορά παρουσιάζεται αδύναμη, έτοιμη να δεχτεί κάθε προσβολή, απειλή και καταπάτηση των δικαιωμάτων της από μια αριστοκρατική κυβέρνηση που έμεινε καιρό στην αφάνεια. Οι μέθοδοί αυτής, που είναι απάνθρωπες και άδικες, στρέφονται κατά της κοινωνίας και οι περιγραφές για το πώς αντιμετωπίζεται ο απλός πολίτης είναι άκρως λεπτομερείς. Ο καθένας προσπαθεί να σώσει τον εαυτό του και την οικογένειά του με δόλο ή δουλοπρέπεια και παρουσιάζονται τα προφίλ πολλών ανθρώπων που κάνουν κάθε είδους παρανομία για να ικανοποιήσουν τις φιλοδοξίες τους.Το φαινόμενο της τρομοκρατίας και του αντίκτυπου που έχει στην κοινωνία περιγράφονται σε βάθος. Η ιδέα της ένοπλης αντίστασης, ακόμα και όταν τα πράγματα φαίνονται απέλπιδα, είναι βασικό θέμα συζήτησης (Χάρι Πότερ - Άμπερφορθ Ντάμπλντορ), καθώς επίσης και η αξία της αυτοθυσίας. Θίγεται εκ νέου το θέμα της στρεψοδικίας και της ανηθικότητας του δημοσιογραφικού κόσμου, που χρησιμοποιείται ως μέσο προπαγάνδας και ως τρόπος εξαφάνισης των πολιτικών αντιπάλων. Ο αμοραλισμός μιας αριστοκρατικής, πεινασμένης για εξουσία, κυβέρνησης φαίνεται κι από τις κρυφές ή δευτερεύουσες ενέργειές της: χρησιμοποιούν στοιχεία του υποκόσμου, κυνηγούς κεφαλών και πληροφοριοδότες για να επεκταθεί η εξουσία τους και ανταμείβουν εγκληματίες με αμνηστία αν πρόσκεινται πολιτικά και συνειδησιακά στα πιστεύω της.
   Από τα παραπάνω στοιχεία -και πιθανώς από άλλα που παρέλειψα- γίνεται φανερό πως ένα βιβλίο φαντασίας μπορεί να έχει πολύ ισχυρά στοιχεία ρεαλισμού και πως μπορεί να αντικατοπτρίζει την κοινωνία μας λεπτομερώς. Ο διαφορετικός/φανταστικός κόσμος είναι απλά η βιτρίνα, πίσω από την οποία κρύβονται πραγματικά προβλήματα. Επίιπροσθέτως, πως ένα βιβλίο που χαρακτηρίζεται παιδικό μπορεί να διατίθεται για μια πιο εμβριθή ανάγνωση από ενήλικες, οι οποίοι μπορούν να το δουν από άλλη οπτική γωνία και να βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου