Η Εποχή που Πέθανε το Επιχείρημα

Από τότε που ενηλικιώθηκα, και δυστυχώς πάνε πολλά χρόνια από τότε, μου κάνει ολοένα και αυξανόμενη εντύπωση ο τρόπος ανταλλαγής απόψεων και επιχειρηματολογίας που έχουμε (εμείς οι ενήλικες). Δεν ξέρω αν οφείλεται στην κρίση, την δική μας προσωπική κούραση ή αν πάντα έτσι ήταν τα πράγματα και απλά δεν το είχα παρατηρήσει.  Με ενοχλεί ιδιαιτέρως ότι στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων υπάρχει μια θεαματική έλλειψη λογικής κατά την ανταλλαγή απόψεων κι επιχειρημάτων. Επιπλέον το ότι οι εμπλεκόμενοι βασίζονται στο λεκτικό τρικ που αποσκοπεί στο να κερδηθούν βραχυπρόθεσμες εντυπώσεις κι όχι στο πραγματικό επιχείρημα ώστε να πείσει ο ομιλητής για την θέση του και ότι δυστυχώς αυτό δεν περιορίζεται στο καφενειακό επίπεδο ποδοσφαιροκουβέντας αλλά υφίσταται σε όλη μας την πολιτική ζωή (με την αυθεντική σημασία της λέξης, δηλαδή της ζωής των πολιτών) ως και την κεντρική πολιτική σκηνή (με την καθημερινή σημασία της λέξης, τους πολιτικούς). Κι εξηγώ:

Μάλλιαζε η γλώσσα του καθηγητή μου στο λύκειο να μας εξηγεί τους τρεις τύπους επιχειρημάτων:

1) Επίκληση στην αυθεντία.  “Παίρνω αντιβίωση γιατί ο γιατρός μου είπε ότι η ασθένεια μου θα ιαθεί έτσι".

2) Ευφυολόγημα:  "Φάε όλο σου το φαγητό γιατί τα παιδάκια στην Αφρική δεν έχουν και πεινάνε".

3) Γεωμετρική απόδειξη: “Αφού γνωρίζουμε πως το άθροισμα των τετραγώνων των δύο καθέτων ισούται με το τετράγωνο της υποτείνουσας, άρα εάν γνωρίζουμε τις δύο κάθετες μπορούμε να υπολογίσουμε την υποτείνουσα”.

Το πρόβλημα με τους δύο πρώτους τρόπους επιχειρηματολογίας είναι ότι σπανίως αποτελούν απόδειξη. Μα και ο τρίτος τρόπος ελλοχεύει αρκετούς κινδύνους. ..

Το δεύτερο που μάλλιασε η γλώσσα του καθηγητή μου να μας μάθει είναι η διαφορά είδησης και σχολιασμού. "Βρέχει" (είδηση). "Βρέχει καρεκλοπόδαρα" (σχολιασμός). Εδώ βρίσκεται και το πρόβλημα με τον τρίτο τρόπο απόδειξης επιχειρήματος. Ότι χρησιμοποιούνται “προσωπικοί σχολιασμοί” που περνάνε από εμάς άκριτα ώς ειδήσεις-επιχειρήματα και στηρίζεται η θέση του καθενός. Για παράδειγμα “η διαιτησία υποστηρίζει την τάδε ομάδα (σχολιασμός ξεκάθαρα, όμως περνάει σαν επιχείρημα), ο δείνα διαιτητής είναι γνωστός υποστηρικτής της τάδε ομάδας (επίσης 100% προσωπικός σχολιασμός) άρα ΔΕΝ ήταν πέναλτι”. Παρατηρούμε εδώ ότι τελικά η θέση “δεν ήταν πέναλτι” παρότι φαίνεται να αποδεικνύεται γεωμετρικά, δεν συνοδεύεται από κανένα απολύτως πραγματικό επιχείρημα παρά από δύο προσωπικούς σχολιασμούς. Αν μεταφέρουμε τώρα το άκρως ανούσιο παράδειγμα στο πως προσπαθεί να μας πείσει ένας πολιτικός για την χρησιμότητα ενός νομοσχεδίου αποκτάει αμέσως πολύ περισσότερη σημασία η διάκριση γεγονότος-είδησης που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως βάση γεωμετρικής απόδειξης και προσωπικού σχολίου.

Στις μέρες μας δυστυχώς βλέπουμε κουβέντες να γυρνάνε γύρω από το ποιος θα φωνάξει δυνατότερα, ποιος θα κάνει πιο εύστοχη επίκληση στο θυμικό μας ή στην καλύτερη το ποιος θα πει την μεγαλύτερη εξυπνάδα ώστε να αναφωνήσουμε οι υπόλοιποι λες και είμαστε στο δημοτικό: “Ωωωωωω τι του είπεεεεεε”. Ακόμη κι εάν προσπαθήσει κάποιος να επιχειρηματολογήσει σωστά το πιθανότερο είναι ότι δεν θα τον αφήσουν οι συνομιλητές του να ολοκληρώσει τη σκέψη του ή χειρότερα θα μας κουράσει και θα χάσουμε το ενδιαφέρον μας. Με αυτόν τον τρόπο όμως συνηθίζουμε ένα νοητικό “fast food”. Θέσεις που αποδεχόμαστε ή απορρίπτουμε με συνοπτικές διαδικασίες χωρίς ποτέ να αναλύσουμε πραγματικά τα επιχειρήματα. Προφανώς δεν έχει μεγάλο νόημα να αναλύσουμε διεξοδικά και με επιχειρήματα το που θα βγούμε, τι θα φάμε ή τι θα φορέσουμε. Έχει όμως πολύ μεγάλη σημασία για πιο σημαντικά ζητήματα της ζωής μας κι επειδή βομβαρδιζόμαστε από ΜΜΕ τα οποία κάνουν ότι μπορούν για να “σκεφτούν αντί για εμάς” και να μας αποβλακώσουν ακόμη περισσότερο πρέπει να κατανοήσουμε ότι ο εγκέφαλός μας είναι σαν ένας μυς, εάν τον έχουμε σε αχρησία ατροφεί. Πρέπει να τον προπονήσουμε να σκέφτεται κριτικά και πιστεύω ότι εάν ξεκινήσουμε οι ίδιοι στις κουβέντες μας να απαιτούμε τόσο από τον εαυτό μας όσο και από τους συνομιλητές μας σοβαρά, στιβαρά επιχειρήματα θα ήταν μία αρκετά καλή αρχή για μία συνολική άνοδο του επιπέδου συνομιλιών κοινωνία μας. Στο κάτω κάτω τι είναι η κοινωνία παρά ένας καθρέφτης μας;

Έγραψε ο Σκεπτικός