Μια στερεοτυπική φιγούρα που υπάρχει στις αναμνήσεις των περισσοτέρων είναι η γιαγιά μας στο χωριό. Από τότε που τη θυμόμαστε είναι ηλικιωμένη, γλυκιά, καλή με όλους (αν είμαστε τυχεροί) και -πάνω απ' όλα- σοφή. Αυτή βέβαια είναι η εικόνα που έχει το εγγόνι για τη γιαγιά, η οποία φυσικά είναι εκτός πραγματικότητας.
Ας πάρουμε τα πράγματα απ' την αρχή. Η ιδέα της σοφής γιαγιάς ή του σοφού παππού έρχεται από τις λεγόμενες στατικές κοινωνίες, με τις οποίες έχουμε ασχοληθεί στο παρελθόν. Σε κοινωνίες που η επιστημονική γνώση δεν υπάρχει, η εμπειρική γνώση των ηλικιωμένων είναι η καλύτερη δυνατή λύση, στην οποία βασίζονται όλοι. Αν δεν άκουγαν οι νεότεροι τους παλαιότερους, πολλά πράγματα ίσως να είχαν γίνει πιο στραβά απ' ό,τι ήδη είναι. Με την εμπειρία και τη σύνεσή τους όμως οι γηραιότεροι φέρνουν πολύ καλύτερα αποτελέσματα απ' ό,τι φέρνει η νιότη με την παρορμητικότητά της. Οπότε το γήρας δείχνει σοφό και πλέον όλοι ακούνε τις συμβουλές των γερόντων σε πάσης φύσεως θέματα.
Όλα αυτά άλλαξαν όταν μπήκε η επιστήμη στις ζωές μας. Τότε μπήκε φως στο σκοτεινό δωμάτιο και οι νεότεροι κατάλαβαν πως η γιαγιά δεν ήταν και τόσο σοφή τελικά. Ήταν η μονόφθαλμη στους τυφλούς και βασίλευε ανάμεσά τους. Οι γνώσεις της, όταν συγκρίνονται με επιστημονικές γνώσεις, είναι παιδαριώδεις και, αυτός είναι ο λόγος που γράφω το άρθρο, άκρως επικίνδυνες. Γιατί όμως επικίνδυνες;
Οφείλουμε να μπούμε στη θέση αυτών των ανθρώπων. Η εμπειρία που έρχεται απ' τα χρόνια και η καθολική εμπιστοσύνη μιας κοινότητας φέρνουν αυτοπεποίθηση στα ηλικιωμένα άτομα. Πολύ γρήγορα αυτό γίνεται έπαρση και, λόγω της ευθύνης που έχουν για το καλό της κοινωνίας, νιώθουν πως μπορούν να αντιμετωπίσουν τα πάντα, ακόμα κι αν δεν ξέρουν πού πάνε τα τέσσερα. Νιώθουν ότι πρέπει να ξέρουν, ότι εκείνοι πρέπει να δράσουν. Η κατάσταση έχει αλλάξει όμως. Πλέον υπάρχει επιστήμη, βιβλιογραφία και συστηματική μελέτη χρόνων, γνώση που προέρχεται από πειραματισμούς και εξαγόμενα αποτελέσματα ερευνών. Αυτό που δεν άλλαξε είναι η νοοτροπία της γιαγιάς και όσων ζούνε με μεσαιωνικές αντιλήψεις.
Στο σημείο αυτό οφείλω να δώσω ένα απλό παράδειγμα: η κρίση επιληψίας. Δεν έχω δει ποτέ μπροστά μου να συμβαίνει κάτι τέτοιο. Όταν το δω φοβάμαι. Σε παλιότερες, στατικές κοινωνίες τι πίστευαν για τους επιληπτικούς και για το ίδιο το φαινόμενο; Ότι ο άνθρωπος σεληνιάζεται, ότι μπήκε μέσα του ο σατανάς κι άλλα τέτοια συμπαθητικά. Πώς το αντιμετώπιζαν; Με απομόνωση -στην καλύτερη περίπτωση-, με εξωφρενικές "θεραπείες" ή με τιμωρία. Ακόμα και σε καλύτερες κοινωνίες όμως, που προσπαθούσαν να βοηθήσουν το άτομο αυτό, το βασικό τους ένστικτο τους έλεγε να προσπαθούν ν' ανοίξουν το στόμα του θύματος με ένα σιδερένιο αντικείμενο. Γιατί; Μα για να το βοηθήσουν να αναπνεύσει φυσικά. Κάντε ένα πείραμα: όταν πάτε στο χωριό και δείτε γηραιότερους, ρωτήστε τους αν είδαν ποτέ τους κρίση επιληψίας και τι συνιστούν να γίνει. Θα βγάλετε τα συμπεράσματά σας.
Εγώ λοιπόν μπήκα στον κόπο να παρακολουθήσω σεμινάρια πρώτων βοηθειών και πέρασα καιρό κοντά σε διασώστες, επαγγελματίες και μη. Αυτό που έμαθα είναι πως σε κάθε περίπτωση που χρειάζεται διάσωση υπάρχουν μύθοι για το τι πρέπει να γίνει, οι οποίοι προέρχονται από παλιά, απ' τη λεγόμενη λαϊκή σοφία. Στην περίπτωση της επιληψίας, τα πράγματα είναι εξαιρετικά απλά: με τα δύο του χέρια, ο διασώστης φέρνει το κεφάλι σε υπερέκταση, τεντωμένο προς τα πίσω δηλαδή, και η γλώσσα απελευθερώνεται, με αποτέλεσμα το θύμα να αναπνέει κανονικά. Για να μην τραυματιστεί το κεφάλι απ' τους σπασμούς βάζουμε μαλακό ύφασμα από κάτω. Δεν κάνουμε τίποτα άλλο. Περίεργο που είναι τόσο απλό, έτσι;
Τώρα σκεφτείτε τι θα γίνει σ' ένα χωριό αν η εγγονή της γιαγιάς πάθει επιληψία και υπάρχουν δίπλα πέντε χωριανοί, ένας διασώστης -έστω κι εθελοντής- και η γιαγιά της. Ο εθελοντής θα προσπαθήσει να εκτελέσει την απλή μέθοδο που εξηγήθηκε παραπάνω. Η γιαγιά, έχοντας την ευθύνη του γηραιότερου, πιθανότατα θα προτείνει τις λύσεις της, που περιλαμβάνουν να ανοίξουν το στόμα με τη βία με κουτάλια κτλ. και οι νεότεροι θα πάρουν το μέρος της και θα προσπαθήσουν να απομακρύνουν τον διασώστη. Η μόνη περίπτωση που πιθανόν να μη συμβεί αυτό είναι αν είναι επαγγελματίας ΕΚΑΒίτης κι έχει πρόχειρη τη στολή του. Στη θέα της στολής θα τους κοπεί η φόρα. Αν όμως αφεθεί το θύμα στα χέρια των συγγενών, θα καταλήξει με ματωμένα ούλα, σπασμένα δόντια και τραυματισμένο κεφάλι. Γιατί όλα αυτά; Για μια κρίση επιληψίας, που "θεραπεύεται" πολύ απλά.
Κι εκεί βρίσκεται όλο το ζουμί του άρθρου. Το πρόβλημα δεν είναι η γιαγιά και οι εμπειρικές της γνώσεις. Αυτά ήταν χρήσιμα κι απαραίτητα σε άλλες εποχές. Δυστυχώς, όσο αλλόκοτες κι αν ήταν οι θεωρίες της, ήταν οι καλύτερες που μπορούσαν να έχουν οι άνθρωποι τότε. Οι εποχές όμως έχουν αλλάξει ανεπιστρεπτί. Το πρόβλημα είναι οι σημερινοί άνθρωποι και κυρίως οι νέοι, που ακόμα εμπιστεύονται πιο πολύ τους γηραιότερους παρά τους επιστήμονες. Που όταν το παιδί τους έχει κάποιο πρόβλημα, συμβουλεύονται τη γιαγιά (ή τον παπά του χωριού!) αντί για τον παιδίατρο. Αν έχει κάποιο ψυχολογικό θέμα συμβουλεύονται τη γιαγιά και τον παπά αντί για τον ψυχολόγο. Γενικά σε θέματα υγείας, συμβουλεύονται τη γιαγιά γιατί "αυτή ξέρει". Όχι, δεν ξέρει. Ζούμε σε μια εποχή που η πρόσβαση σε ιατρικές γνώσεις είναι πιο κοντά μας από ποτέ και είναι καθήκον μας να μεταδώσουμε όσο μπορούμε τη γνώση και να διώξουμε όσο το δυνατόν πιο μακριά την άγνοια. Αν αυτό φαίνεται υπερβολικό ή κακό απέναντι προς τη γιαγιά του χωριού -με την οποία δεν έχω τίποτα προσωπικό- σκεφτείτε ποιος θέλετε να είναι κοντά σας σε περίπτωση επιληψίας: ο πιστοποιημένος διασώστης ή η γιαγιά, ο παππούς, ο παπάς και το πρωτοπαλίκαρο του χωριού.
Ας πάρουμε τα πράγματα απ' την αρχή. Η ιδέα της σοφής γιαγιάς ή του σοφού παππού έρχεται από τις λεγόμενες στατικές κοινωνίες, με τις οποίες έχουμε ασχοληθεί στο παρελθόν. Σε κοινωνίες που η επιστημονική γνώση δεν υπάρχει, η εμπειρική γνώση των ηλικιωμένων είναι η καλύτερη δυνατή λύση, στην οποία βασίζονται όλοι. Αν δεν άκουγαν οι νεότεροι τους παλαιότερους, πολλά πράγματα ίσως να είχαν γίνει πιο στραβά απ' ό,τι ήδη είναι. Με την εμπειρία και τη σύνεσή τους όμως οι γηραιότεροι φέρνουν πολύ καλύτερα αποτελέσματα απ' ό,τι φέρνει η νιότη με την παρορμητικότητά της. Οπότε το γήρας δείχνει σοφό και πλέον όλοι ακούνε τις συμβουλές των γερόντων σε πάσης φύσεως θέματα.
Όλα αυτά άλλαξαν όταν μπήκε η επιστήμη στις ζωές μας. Τότε μπήκε φως στο σκοτεινό δωμάτιο και οι νεότεροι κατάλαβαν πως η γιαγιά δεν ήταν και τόσο σοφή τελικά. Ήταν η μονόφθαλμη στους τυφλούς και βασίλευε ανάμεσά τους. Οι γνώσεις της, όταν συγκρίνονται με επιστημονικές γνώσεις, είναι παιδαριώδεις και, αυτός είναι ο λόγος που γράφω το άρθρο, άκρως επικίνδυνες. Γιατί όμως επικίνδυνες;
Οφείλουμε να μπούμε στη θέση αυτών των ανθρώπων. Η εμπειρία που έρχεται απ' τα χρόνια και η καθολική εμπιστοσύνη μιας κοινότητας φέρνουν αυτοπεποίθηση στα ηλικιωμένα άτομα. Πολύ γρήγορα αυτό γίνεται έπαρση και, λόγω της ευθύνης που έχουν για το καλό της κοινωνίας, νιώθουν πως μπορούν να αντιμετωπίσουν τα πάντα, ακόμα κι αν δεν ξέρουν πού πάνε τα τέσσερα. Νιώθουν ότι πρέπει να ξέρουν, ότι εκείνοι πρέπει να δράσουν. Η κατάσταση έχει αλλάξει όμως. Πλέον υπάρχει επιστήμη, βιβλιογραφία και συστηματική μελέτη χρόνων, γνώση που προέρχεται από πειραματισμούς και εξαγόμενα αποτελέσματα ερευνών. Αυτό που δεν άλλαξε είναι η νοοτροπία της γιαγιάς και όσων ζούνε με μεσαιωνικές αντιλήψεις.
Στο σημείο αυτό οφείλω να δώσω ένα απλό παράδειγμα: η κρίση επιληψίας. Δεν έχω δει ποτέ μπροστά μου να συμβαίνει κάτι τέτοιο. Όταν το δω φοβάμαι. Σε παλιότερες, στατικές κοινωνίες τι πίστευαν για τους επιληπτικούς και για το ίδιο το φαινόμενο; Ότι ο άνθρωπος σεληνιάζεται, ότι μπήκε μέσα του ο σατανάς κι άλλα τέτοια συμπαθητικά. Πώς το αντιμετώπιζαν; Με απομόνωση -στην καλύτερη περίπτωση-, με εξωφρενικές "θεραπείες" ή με τιμωρία. Ακόμα και σε καλύτερες κοινωνίες όμως, που προσπαθούσαν να βοηθήσουν το άτομο αυτό, το βασικό τους ένστικτο τους έλεγε να προσπαθούν ν' ανοίξουν το στόμα του θύματος με ένα σιδερένιο αντικείμενο. Γιατί; Μα για να το βοηθήσουν να αναπνεύσει φυσικά. Κάντε ένα πείραμα: όταν πάτε στο χωριό και δείτε γηραιότερους, ρωτήστε τους αν είδαν ποτέ τους κρίση επιληψίας και τι συνιστούν να γίνει. Θα βγάλετε τα συμπεράσματά σας.
Εγώ λοιπόν μπήκα στον κόπο να παρακολουθήσω σεμινάρια πρώτων βοηθειών και πέρασα καιρό κοντά σε διασώστες, επαγγελματίες και μη. Αυτό που έμαθα είναι πως σε κάθε περίπτωση που χρειάζεται διάσωση υπάρχουν μύθοι για το τι πρέπει να γίνει, οι οποίοι προέρχονται από παλιά, απ' τη λεγόμενη λαϊκή σοφία. Στην περίπτωση της επιληψίας, τα πράγματα είναι εξαιρετικά απλά: με τα δύο του χέρια, ο διασώστης φέρνει το κεφάλι σε υπερέκταση, τεντωμένο προς τα πίσω δηλαδή, και η γλώσσα απελευθερώνεται, με αποτέλεσμα το θύμα να αναπνέει κανονικά. Για να μην τραυματιστεί το κεφάλι απ' τους σπασμούς βάζουμε μαλακό ύφασμα από κάτω. Δεν κάνουμε τίποτα άλλο. Περίεργο που είναι τόσο απλό, έτσι;
Τώρα σκεφτείτε τι θα γίνει σ' ένα χωριό αν η εγγονή της γιαγιάς πάθει επιληψία και υπάρχουν δίπλα πέντε χωριανοί, ένας διασώστης -έστω κι εθελοντής- και η γιαγιά της. Ο εθελοντής θα προσπαθήσει να εκτελέσει την απλή μέθοδο που εξηγήθηκε παραπάνω. Η γιαγιά, έχοντας την ευθύνη του γηραιότερου, πιθανότατα θα προτείνει τις λύσεις της, που περιλαμβάνουν να ανοίξουν το στόμα με τη βία με κουτάλια κτλ. και οι νεότεροι θα πάρουν το μέρος της και θα προσπαθήσουν να απομακρύνουν τον διασώστη. Η μόνη περίπτωση που πιθανόν να μη συμβεί αυτό είναι αν είναι επαγγελματίας ΕΚΑΒίτης κι έχει πρόχειρη τη στολή του. Στη θέα της στολής θα τους κοπεί η φόρα. Αν όμως αφεθεί το θύμα στα χέρια των συγγενών, θα καταλήξει με ματωμένα ούλα, σπασμένα δόντια και τραυματισμένο κεφάλι. Γιατί όλα αυτά; Για μια κρίση επιληψίας, που "θεραπεύεται" πολύ απλά.
Κι εκεί βρίσκεται όλο το ζουμί του άρθρου. Το πρόβλημα δεν είναι η γιαγιά και οι εμπειρικές της γνώσεις. Αυτά ήταν χρήσιμα κι απαραίτητα σε άλλες εποχές. Δυστυχώς, όσο αλλόκοτες κι αν ήταν οι θεωρίες της, ήταν οι καλύτερες που μπορούσαν να έχουν οι άνθρωποι τότε. Οι εποχές όμως έχουν αλλάξει ανεπιστρεπτί. Το πρόβλημα είναι οι σημερινοί άνθρωποι και κυρίως οι νέοι, που ακόμα εμπιστεύονται πιο πολύ τους γηραιότερους παρά τους επιστήμονες. Που όταν το παιδί τους έχει κάποιο πρόβλημα, συμβουλεύονται τη γιαγιά (ή τον παπά του χωριού!) αντί για τον παιδίατρο. Αν έχει κάποιο ψυχολογικό θέμα συμβουλεύονται τη γιαγιά και τον παπά αντί για τον ψυχολόγο. Γενικά σε θέματα υγείας, συμβουλεύονται τη γιαγιά γιατί "αυτή ξέρει". Όχι, δεν ξέρει. Ζούμε σε μια εποχή που η πρόσβαση σε ιατρικές γνώσεις είναι πιο κοντά μας από ποτέ και είναι καθήκον μας να μεταδώσουμε όσο μπορούμε τη γνώση και να διώξουμε όσο το δυνατόν πιο μακριά την άγνοια. Αν αυτό φαίνεται υπερβολικό ή κακό απέναντι προς τη γιαγιά του χωριού -με την οποία δεν έχω τίποτα προσωπικό- σκεφτείτε ποιος θέλετε να είναι κοντά σας σε περίπτωση επιληψίας: ο πιστοποιημένος διασώστης ή η γιαγιά, ο παππούς, ο παπάς και το πρωτοπαλίκαρο του χωριού.
