Στατική κοινωνία είναι εκείνη που δε βλέπει καμία μεταβολή με το πέρασμα του χρόνου. Από γενιά σε γενιά διδάσκονται τα ίδια πράγματα: ο πατέρας διδάσκει την τέχνη του στους γιους του, η μητέρα τα μυστικά της στις κόρες της και η οικογενειακή παράδοση συνεχίζεται. Η κοινωνία στηρίζεται στις ίδιες αξίες και ιδανικά, υπάρχει συνήθως έντονη θρησκευτικότητα και πίστη και το κύριο μέλημα όλων είναι η διαβίωση χωρίς μεταβολές, η σταθερότητα και η διατήρηση της παράδοσης.
Έτσι λειτουργούν ακόμα πολλές κοινωνίες ανά τον κόσμο. Για αρχή, η πρώτη εντύπωση δεν είναι κακή. Αυτό το είδος κοινωνίας μοιάζει ιδανικό από πολλές απόψεις: προτρέπεται η τάξη και η ασφάλεια, συντηρείται η τέχνη και υπάρχει σεβασμός στην ανθρώπινη προσπάθεια, μιας και καμία τέχνη δε θεωρείται πεπαλαιωμένη και άχρηστη. Γίνονται πολύ συχνά γιορτές σε ημέρες επετείου, καθώς η συλλογική μνήμη είναι απαραίτητο λιθαράκι στο οικοδόμημα μιας τέτοιας κοινωνίας. Οπότε πού είναι το πρόβλημα;
Το τρομακτικό με τέτοιες κοινωνίες είναι η έλλειψη ανοχής και ο τρομερός φόβος απέναντι στην αλλαγή. Οτιδήποτε είναι καινούριο, διαφορετικό και πρωτότυπο θεωρείται κακό, βλαβερό και ανήθικο. Τα παιδιά αποτρέπονται από οποιονδήποτε πειραματισμό, μιας και θεωρείται αποσκίρτημα από τον πατροπαράδοτο τρόπο ζωής και δίνονται προληπτικά συμβουλές για να εντυπωθεί στο μυαλό των παιδιών τι πρέπει και τι δεν πρέπει να κάνουν και να πιστεύουν. Η αλλαγή για εκείνους τους ανθρώπους είναι μια απειλή στα θεμέλια της κοινωνίας, μιας και φέρνει σκέψεις, ιδέες και πολλά που διατηρούνται ξεπερνιούνται. Για παράδειγμα, το επάγγελμα του λατερνατζή, του νερουλά και του γανωτή σε μια στατική κοινωνία περνούν από γενιά σε γενιά απαράλλακτα, όμως σε μια κοινωνία που προτρέπει τα μέλη της στον πειραματισμό, την επιστήμη και την τεχνολογία ξεπερνιούνται. Αυτό σε μια κοινωνία στατική δε θα συνέβαινε ποτέ.
Το ζήτημα είναι, πέρα απ' τον ρομαντισμό και τη γλυκιά αναπόληση του παρελθόντος, αν μας λείπουν όντως αυτά τα επαγγέλματα. Η εξέλιξη τα κατέστησε άχρηστα διότι ο τρόπος ζωής έγινε παράλληλα πιο άνετος. Το επάγγελμα του νερουλά, για παράδειγμα, δεν έχει κανένα νόημα όταν το κάθε σπίτι έχει παροχή νερού. Αυτό δε θα το φανταζόταν ποτέ μια στατική κοινωνία: από φόβο μη χάσει τον νερουλά θα έμενε σ' αυτόν τον παραδοσιακό τρόπο ζωής, που είναι δυσκολότερος. Από την οπτική γωνία του σήμερα, της εξελίξιμης κοινωνίας, μπορούμε να δούμε μόνο τα καλά του παρελθόντος. Αυτά θυμόμαστε, αυτά μας έμειναν επειδή η μνήμη κράτησε τις όμορφες στιγμές του παρελθόντος. Υπάρχουν βέβαια και ιστορίες για τις δυσκολίες του τότε αλλά σπανίζουν.
Αν ξεφύγουμε λοιπόν από την ωραία πρώτη εντύπωση των στατικών κοινωνιών, μπορούμε να εξάγουμε το συμπέρασμα πως είναι δομημένες λάθος. Ζούμε σ' έναν κόσμο που αλλάζει και το είδος μας εξελίσσεται. Η άρνηση της αλλαγής και της εξέλιξης είναι το πιο ανούσιο κι επικίνδυνο πράγμα. Δεν εμπιστεύομαι καθόλου μια κοινωνία που μένει ίδια διότι δε μαθαίνει απ' τα λάθη της. Δεν την ενδιαφέρουν καθόλου, θα έλεγα. Τα διαιωνίζει, χωρίς να μάθει τίποτε από αυτά. Αρνείται πεισματικά να βελτιωθεί καθώς το ποτάμι του χρόνου κυλά και κρατιέται απ' τους βράχους για να μην παρασυρθεί απ' το ρεύμα.
Ο χρόνος όμως κυλά, είτε το θέλουμε είτε όχι, και πρέπει να είμαστε ελαστικοί και έτοιμοι για οποιαδήποτε συμφορά, καταστροφή ή απλούστερα σοβαρή μεταβολή στη ζωή μας. Οι ανελαστικές κοινωνίες δεν έχουν μηχανισμούς άμυνας απέναντι σε οτιδήποτε δεν έχουν αντιμετωπίσει ακόμα και οι απόπειρες λύσης τους είναι αναποτελεσματικές. Βασίζονται στην πίστη σε θέματα που θέλουν πρακτικές λύσεις, ξορκίζουν κάποιο αόριστο κι αόρατο κακό εκεί που μια δραστική αλλαγή στη νοοτροπία θα έλυνε πολλά προβλήματα κι αρνούνται να κοιτάξουν κατάματα τα προβλήματά τους, προσπαθώντας να βρουν δικαιολογίες ώστε να μην αλλάξουν.
Η Ελλάδα δεν είναι μια αμιγώς στατική κοινωνία ούτε όμως έχει φτάσει στο επίπεδο άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Ο ραγιαδισμός και η μοιρολατρία είναι ακόμα βαθιά ριζωμένα μέσα μας και γίνονται τροχοπέδη στην εξέλιξη και την πρόοδο. Αν και τα χρόνια που ζούμε είναι δύσκολα, είναι προτιμότερη η ζωή σε αυτά, καθώς υπάρχει μια προσπάθεια για αλλαγή, παρά σε μια κοινωνία χαμένη σ' έναν μεσαίωνα χωρίς καμία αλλαγή στον ορίζοντα.
Έτσι λειτουργούν ακόμα πολλές κοινωνίες ανά τον κόσμο. Για αρχή, η πρώτη εντύπωση δεν είναι κακή. Αυτό το είδος κοινωνίας μοιάζει ιδανικό από πολλές απόψεις: προτρέπεται η τάξη και η ασφάλεια, συντηρείται η τέχνη και υπάρχει σεβασμός στην ανθρώπινη προσπάθεια, μιας και καμία τέχνη δε θεωρείται πεπαλαιωμένη και άχρηστη. Γίνονται πολύ συχνά γιορτές σε ημέρες επετείου, καθώς η συλλογική μνήμη είναι απαραίτητο λιθαράκι στο οικοδόμημα μιας τέτοιας κοινωνίας. Οπότε πού είναι το πρόβλημα;
Το τρομακτικό με τέτοιες κοινωνίες είναι η έλλειψη ανοχής και ο τρομερός φόβος απέναντι στην αλλαγή. Οτιδήποτε είναι καινούριο, διαφορετικό και πρωτότυπο θεωρείται κακό, βλαβερό και ανήθικο. Τα παιδιά αποτρέπονται από οποιονδήποτε πειραματισμό, μιας και θεωρείται αποσκίρτημα από τον πατροπαράδοτο τρόπο ζωής και δίνονται προληπτικά συμβουλές για να εντυπωθεί στο μυαλό των παιδιών τι πρέπει και τι δεν πρέπει να κάνουν και να πιστεύουν. Η αλλαγή για εκείνους τους ανθρώπους είναι μια απειλή στα θεμέλια της κοινωνίας, μιας και φέρνει σκέψεις, ιδέες και πολλά που διατηρούνται ξεπερνιούνται. Για παράδειγμα, το επάγγελμα του λατερνατζή, του νερουλά και του γανωτή σε μια στατική κοινωνία περνούν από γενιά σε γενιά απαράλλακτα, όμως σε μια κοινωνία που προτρέπει τα μέλη της στον πειραματισμό, την επιστήμη και την τεχνολογία ξεπερνιούνται. Αυτό σε μια κοινωνία στατική δε θα συνέβαινε ποτέ.
Το ζήτημα είναι, πέρα απ' τον ρομαντισμό και τη γλυκιά αναπόληση του παρελθόντος, αν μας λείπουν όντως αυτά τα επαγγέλματα. Η εξέλιξη τα κατέστησε άχρηστα διότι ο τρόπος ζωής έγινε παράλληλα πιο άνετος. Το επάγγελμα του νερουλά, για παράδειγμα, δεν έχει κανένα νόημα όταν το κάθε σπίτι έχει παροχή νερού. Αυτό δε θα το φανταζόταν ποτέ μια στατική κοινωνία: από φόβο μη χάσει τον νερουλά θα έμενε σ' αυτόν τον παραδοσιακό τρόπο ζωής, που είναι δυσκολότερος. Από την οπτική γωνία του σήμερα, της εξελίξιμης κοινωνίας, μπορούμε να δούμε μόνο τα καλά του παρελθόντος. Αυτά θυμόμαστε, αυτά μας έμειναν επειδή η μνήμη κράτησε τις όμορφες στιγμές του παρελθόντος. Υπάρχουν βέβαια και ιστορίες για τις δυσκολίες του τότε αλλά σπανίζουν.
Αν ξεφύγουμε λοιπόν από την ωραία πρώτη εντύπωση των στατικών κοινωνιών, μπορούμε να εξάγουμε το συμπέρασμα πως είναι δομημένες λάθος. Ζούμε σ' έναν κόσμο που αλλάζει και το είδος μας εξελίσσεται. Η άρνηση της αλλαγής και της εξέλιξης είναι το πιο ανούσιο κι επικίνδυνο πράγμα. Δεν εμπιστεύομαι καθόλου μια κοινωνία που μένει ίδια διότι δε μαθαίνει απ' τα λάθη της. Δεν την ενδιαφέρουν καθόλου, θα έλεγα. Τα διαιωνίζει, χωρίς να μάθει τίποτε από αυτά. Αρνείται πεισματικά να βελτιωθεί καθώς το ποτάμι του χρόνου κυλά και κρατιέται απ' τους βράχους για να μην παρασυρθεί απ' το ρεύμα.
Ο χρόνος όμως κυλά, είτε το θέλουμε είτε όχι, και πρέπει να είμαστε ελαστικοί και έτοιμοι για οποιαδήποτε συμφορά, καταστροφή ή απλούστερα σοβαρή μεταβολή στη ζωή μας. Οι ανελαστικές κοινωνίες δεν έχουν μηχανισμούς άμυνας απέναντι σε οτιδήποτε δεν έχουν αντιμετωπίσει ακόμα και οι απόπειρες λύσης τους είναι αναποτελεσματικές. Βασίζονται στην πίστη σε θέματα που θέλουν πρακτικές λύσεις, ξορκίζουν κάποιο αόριστο κι αόρατο κακό εκεί που μια δραστική αλλαγή στη νοοτροπία θα έλυνε πολλά προβλήματα κι αρνούνται να κοιτάξουν κατάματα τα προβλήματά τους, προσπαθώντας να βρουν δικαιολογίες ώστε να μην αλλάξουν.
Η Ελλάδα δεν είναι μια αμιγώς στατική κοινωνία ούτε όμως έχει φτάσει στο επίπεδο άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Ο ραγιαδισμός και η μοιρολατρία είναι ακόμα βαθιά ριζωμένα μέσα μας και γίνονται τροχοπέδη στην εξέλιξη και την πρόοδο. Αν και τα χρόνια που ζούμε είναι δύσκολα, είναι προτιμότερη η ζωή σε αυτά, καθώς υπάρχει μια προσπάθεια για αλλαγή, παρά σε μια κοινωνία χαμένη σ' έναν μεσαίωνα χωρίς καμία αλλαγή στον ορίζοντα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου