Υπάρχουν μαγικοί καθρέφτες; Η αλήθεια είναι πως η μαγεία με τον καθρέφτη είναι συνυφασμένη: είναι ένα εργαλείο μοναδικό, που επιτρέπει στον άνθρωπο να δει τον εαυτό του απέναντί του, κάτι θεωρητικά αδύνατον. Οπότε, εξ ορισμού, ο κάθε καθρέφτης έχει κάτι το μαγικό.
Στο παραμύθι της Χιονάτης, ο μαγικός καθρέφτης ήταν ένα ζωντανό αντικείμενο που μπορούσε να πει πάντα την αλήθεια. Πώς θα μπορούσε να το χρησιμοποιήσει ο οποιοσδήποτε; Φαντάζομαι για να αποκτήσει κάποια υπερβατική γνώση, για να μάθει πώς να χαλιναγωγεί τις ανθρώπινες ψυχές, για να κάνει τον κόσμο καλύτερο, για να μάθει όλα τα μυστικά της ζωής... Πώς τον χρησιμοποίησε όμως η βασίλισσα;
Τον ρωτούσε συνεχώς ποια είναι η ομορφότερη του κόσμου. Προσοχή όμως: δεν τον ρώτησε ποτέ πώς θα γίνει η ίδια πολύ ομορφότερη, μονάχα αν είναι η ίδια στην κορυφή εκείνη τη στιγμή. Κι όταν τελικά ο φόβος της έγινε πραγματικότητα, όταν ξεπεράστηκε δηλαδή από τη Χιονάτη, δεν έψαξε να βρει πώς θα γίνει ομορφότερη -ό,τι κι αν σημαίνει αυτό- αλλά βάλθηκε να εξοντώσει τη νεαρή καλλονή για να μείνει εκείνη η ομορφότερη. Ένας σκοπός τρομερά εγωιστικός, ναρκισσιστικός μάλλον, ανούσιος και βρώμικος, που φανερώνει τη φαυλότητά της. Σε τελική ανάλυση, είχε το ισχυρότερο μαγικό αντικείμενο του κόσμου και το χρησιμοποίησε με τέτοιον τρόπο, που καλύτερα θα ήταν να το είχε δώσει αλλού εξαρχής...
Αντί να κρίνουμε όμως τη σκοτεινή βασίλισσα του παραμυθιού, ας βρούμε άλλους, υπαρκτούς μαγικούς καθρέφτες. Ο ένας που μου έρχεται στο μυαλό είναι η τέχνη και τα έργα της. Μάλιστα το πρώτο πρόσωπο που καθρεφτίζεται, που κρίνεται μέσα απ' αυτήν, είναι ο ίδιος ο καλλιτέχνης: η στιγμή που αποφασίζει πως το έργο του έχει ολοκληρωθεί και μπορούν να το δουν άλλα μάτια είναι η στιγμή που έχει εκθέσει την ψυχή του στον κόσμο. Η όποια δύναμη και η όποια αδυναμία του έχουν βγει σε δημόσια θέα. Γι' αυτό δεν είναι απλό ούτε μια απόφαση που πρέπει να παίρνεται ελαφρά τη καρδία: απ' τη στιγμή που το έργο έχει φύγει απ' τα χέρια του καλλιτέχνη, ο μαγικός καθρέφτης φανερώνει δημόσια το είναι του, την ποιότητά του και τον χαρακτήρα του.
Φυσικά μετά τον καλλιτέχνη, αυτός ο μαγικός καθρέφτης φανερώνει έναν-έναν και όσους αποτελούν το κοινό που παρακολουθεί την τέχνη. Πιθανόν να υπάρχουν έργα τέχνης που αιχμαλωτίζουν τις αισθήσεις, που δεν αφήνουν χώρο για προσωπική γνώμη και ελευθερία. Έργα τέχνης όπου η προσωπικότητα του καλλιτέχνη σκεπάζει κάθε ελευθερία στην άποψη και στις εναλλακτικές ερμηνείες. Παρ' όλα αυτά, τα περισσότερα έργα αφήνουν ένα μέρος αχρωμάτιστο για να βάλει το κοινό το δικό του χρώμα. Ή, αλλιώς, επιτρέπουν στο κοινό να καθρεφτιστεί μέσα στο έργο. Κι αυτό το καθρέφτισμα είναι τόσο φυσικό, τόσο αληθινό και τόσο αξεπέραστο, που ο καθένας μας έχει κριθεί προτού το καταλάβει...
Ας δώσω μερικά παραδείγματα για να γίνω κατανοητός: μπαίνει κάποιος στο youtube κι ακούει ένα τραγούδι. Με το σχόλιο που θα κάνει δεν κρίνει μόνο το έργο τέχνης -κι ανάθεμά με αν το κάνει τελικά- αλλά κρίνεται ο ίδιος. Ο καθένας που διαβάζει το σχόλιο μπορεί να καταλάβει το ποιόν του ανθρώπου αυτού. Είδη σχολίων: 1) Απαξίωση του καλλιτέχνη και του έργου, βρισιές και κατάρες.
2) Άκρατος θαυμασμός, επανάληψη των στίχων, καμία προσθήκη στο έργο.
3) Σχόλια για το προσωπικό κέρδος του σχολιαστή από το έργο τέχνης, για το τι αποκόμισε από αυτό.
Ας αναλογιστεί ο καθένας τι συμπεράσματα βγαίνουν για το κάθε είδος σχολιαστή με βάση το σχόλιό του και τι συμπεράσματα για το ίδιο το έργο.
Επιπλέον, υπάρχουν βιβλία που αρχικά υπόσχονται να δώσουν απαντήσεις σε μεγάλα ερωτήματα. Ή τουλάχιστον φαίνεται να το υπόσχονται. Ο ίδιος ο αναγνώστης μπορεί να γνωρίσει τον εαυτό του μέσα από την αντίληψη που έχει για το βιβλίο. Μπορεί να καταλάβει αν είναι διψασμένος για απαντήσεις, αν είναι έτοιμος να τις δώσει ο ίδιος, αν είναι άξιος να συμπληρώσει τα κενά του έργου ή ίσως και ανώτερος από τον συγγραφέα. Με λίγα λόγια, να γνωρίσει κάτι για τον εαυτό του που δεν το ήξερε πριν ανοίξει το βιβλίο. Ίσως η τέχνη να αξίζει έστω και γι' αυτό το καθρέφτισμα.
Τελικά με ποιους τρόπους μπορεί να γνωρίσει κανείς τον εαυτό του; Όλοι αυτοί οι τρόποι είναι οι λεγόμενοι μαγικοί καθρέφτες. Οι τέχνες, που προαναφέρθηκαν, η σχέση κάποιου με την εργασία και την ευθύνη, η σχέση του με τη φύση, με κάτι μικρότερο και πιο αδύναμο απ' αυτόν, όλα αυτά φανερώνουν τον χαρακτήρα του και τι κρύβει πραγματικά μέσα του.
Στο παραμύθι της Χιονάτης, ο μαγικός καθρέφτης ήταν ένα ζωντανό αντικείμενο που μπορούσε να πει πάντα την αλήθεια. Πώς θα μπορούσε να το χρησιμοποιήσει ο οποιοσδήποτε; Φαντάζομαι για να αποκτήσει κάποια υπερβατική γνώση, για να μάθει πώς να χαλιναγωγεί τις ανθρώπινες ψυχές, για να κάνει τον κόσμο καλύτερο, για να μάθει όλα τα μυστικά της ζωής... Πώς τον χρησιμοποίησε όμως η βασίλισσα;
Τον ρωτούσε συνεχώς ποια είναι η ομορφότερη του κόσμου. Προσοχή όμως: δεν τον ρώτησε ποτέ πώς θα γίνει η ίδια πολύ ομορφότερη, μονάχα αν είναι η ίδια στην κορυφή εκείνη τη στιγμή. Κι όταν τελικά ο φόβος της έγινε πραγματικότητα, όταν ξεπεράστηκε δηλαδή από τη Χιονάτη, δεν έψαξε να βρει πώς θα γίνει ομορφότερη -ό,τι κι αν σημαίνει αυτό- αλλά βάλθηκε να εξοντώσει τη νεαρή καλλονή για να μείνει εκείνη η ομορφότερη. Ένας σκοπός τρομερά εγωιστικός, ναρκισσιστικός μάλλον, ανούσιος και βρώμικος, που φανερώνει τη φαυλότητά της. Σε τελική ανάλυση, είχε το ισχυρότερο μαγικό αντικείμενο του κόσμου και το χρησιμοποίησε με τέτοιον τρόπο, που καλύτερα θα ήταν να το είχε δώσει αλλού εξαρχής...
Αντί να κρίνουμε όμως τη σκοτεινή βασίλισσα του παραμυθιού, ας βρούμε άλλους, υπαρκτούς μαγικούς καθρέφτες. Ο ένας που μου έρχεται στο μυαλό είναι η τέχνη και τα έργα της. Μάλιστα το πρώτο πρόσωπο που καθρεφτίζεται, που κρίνεται μέσα απ' αυτήν, είναι ο ίδιος ο καλλιτέχνης: η στιγμή που αποφασίζει πως το έργο του έχει ολοκληρωθεί και μπορούν να το δουν άλλα μάτια είναι η στιγμή που έχει εκθέσει την ψυχή του στον κόσμο. Η όποια δύναμη και η όποια αδυναμία του έχουν βγει σε δημόσια θέα. Γι' αυτό δεν είναι απλό ούτε μια απόφαση που πρέπει να παίρνεται ελαφρά τη καρδία: απ' τη στιγμή που το έργο έχει φύγει απ' τα χέρια του καλλιτέχνη, ο μαγικός καθρέφτης φανερώνει δημόσια το είναι του, την ποιότητά του και τον χαρακτήρα του.
Φυσικά μετά τον καλλιτέχνη, αυτός ο μαγικός καθρέφτης φανερώνει έναν-έναν και όσους αποτελούν το κοινό που παρακολουθεί την τέχνη. Πιθανόν να υπάρχουν έργα τέχνης που αιχμαλωτίζουν τις αισθήσεις, που δεν αφήνουν χώρο για προσωπική γνώμη και ελευθερία. Έργα τέχνης όπου η προσωπικότητα του καλλιτέχνη σκεπάζει κάθε ελευθερία στην άποψη και στις εναλλακτικές ερμηνείες. Παρ' όλα αυτά, τα περισσότερα έργα αφήνουν ένα μέρος αχρωμάτιστο για να βάλει το κοινό το δικό του χρώμα. Ή, αλλιώς, επιτρέπουν στο κοινό να καθρεφτιστεί μέσα στο έργο. Κι αυτό το καθρέφτισμα είναι τόσο φυσικό, τόσο αληθινό και τόσο αξεπέραστο, που ο καθένας μας έχει κριθεί προτού το καταλάβει...
Ας δώσω μερικά παραδείγματα για να γίνω κατανοητός: μπαίνει κάποιος στο youtube κι ακούει ένα τραγούδι. Με το σχόλιο που θα κάνει δεν κρίνει μόνο το έργο τέχνης -κι ανάθεμά με αν το κάνει τελικά- αλλά κρίνεται ο ίδιος. Ο καθένας που διαβάζει το σχόλιο μπορεί να καταλάβει το ποιόν του ανθρώπου αυτού. Είδη σχολίων: 1) Απαξίωση του καλλιτέχνη και του έργου, βρισιές και κατάρες.
2) Άκρατος θαυμασμός, επανάληψη των στίχων, καμία προσθήκη στο έργο.
3) Σχόλια για το προσωπικό κέρδος του σχολιαστή από το έργο τέχνης, για το τι αποκόμισε από αυτό.
Ας αναλογιστεί ο καθένας τι συμπεράσματα βγαίνουν για το κάθε είδος σχολιαστή με βάση το σχόλιό του και τι συμπεράσματα για το ίδιο το έργο.
Επιπλέον, υπάρχουν βιβλία που αρχικά υπόσχονται να δώσουν απαντήσεις σε μεγάλα ερωτήματα. Ή τουλάχιστον φαίνεται να το υπόσχονται. Ο ίδιος ο αναγνώστης μπορεί να γνωρίσει τον εαυτό του μέσα από την αντίληψη που έχει για το βιβλίο. Μπορεί να καταλάβει αν είναι διψασμένος για απαντήσεις, αν είναι έτοιμος να τις δώσει ο ίδιος, αν είναι άξιος να συμπληρώσει τα κενά του έργου ή ίσως και ανώτερος από τον συγγραφέα. Με λίγα λόγια, να γνωρίσει κάτι για τον εαυτό του που δεν το ήξερε πριν ανοίξει το βιβλίο. Ίσως η τέχνη να αξίζει έστω και γι' αυτό το καθρέφτισμα.
Τελικά με ποιους τρόπους μπορεί να γνωρίσει κανείς τον εαυτό του; Όλοι αυτοί οι τρόποι είναι οι λεγόμενοι μαγικοί καθρέφτες. Οι τέχνες, που προαναφέρθηκαν, η σχέση κάποιου με την εργασία και την ευθύνη, η σχέση του με τη φύση, με κάτι μικρότερο και πιο αδύναμο απ' αυτόν, όλα αυτά φανερώνουν τον χαρακτήρα του και τι κρύβει πραγματικά μέσα του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου