Περί Απεργίας Πείνας

  Η απεργία πείνας πάντα με παραξένευε. Δεν μπορούσα εύκολα να την κατατάξω σε μία κατηγορία ενεργειών. Είναι μέσο επίτευξης προσωπικών στόχων; Είναι απόδειξη για το δίκαιο των πράξεων κάποιου; Είναι απλά πείσμα και καπρίτσιο; Όχι, δεν έχω περισσότερες γνώσεις επί του θέματος από τον μέσο πολίτη. Έχω, όμως, σκοπό να εξερευνήσω το θέμα.

Η βασική ιδέα είναι πως η απεργία πείνας λειτουργεί ως μέσο πίεσης προς κάποιον. Λειτουργεί με παρόμοιο τρόπο με μια πορεία, μια στάση εργασίας, ένα συλλαλητήριο ή μία κατάληψη. Η μοναδική αλλά και η σημαντικότερη διαφορά είναι πως η απεργία πείνας δε βλάπτει το δημόσιο συμφέρον, δε διακόπτει την εύρυθμη λειτουργία κανενός ιδρύματος ούτε επιβάλλει την παρουσία κάποιου εκεί που δεν ανήκει. Όλες οι παραπάνω ενέργειες βέβαια, από την δημοκρατική μέχρι την πιο αυταρχική, έχουν τους υποστηρικτές τους και όχι άδικα. Αλλά η απεργία πείνας είναι η πιο ευγενική, θα έλεγα, μορφή πίεσης διότι βλάπτει μόνο το ίδιο το πρόσωπο που απεργεί και με έναν τρόπο τόσο άμεσο, που είναι πιο πραγματικός και ταυτόχρονα πιο συμβολικός από οποιονδήποτε άλλον.

Η παλιά, αφελής σκέψη μου ήταν πως, θεωρητικά, ο καθένας θα μπορούσε να κάνει απεργία πείνας για οποιοδήποτε αίτημα. Ένας οποιοσδήποτε κρατούμενος θα μπορούσε να κάνει απεργία πείνας για την αποφυλάκισή του ή για την παροχή υπερβολικών υπηρεσιών εντός του κελιού του. Η σκέψη αυτή είναι αφελής, διότι δεν είχα συνειδητοποιήσει πόση ψυχική δύναμη χρειάζεται για να διατάζεις το σώμα σου κάθε λεπτό, για πολλές ημέρες, να μην κάνει αυτό που ζητάει ακατάπαυστα, αυτό που οδηγεί στην επιβίωση. Αυτό που κάθε μέρα ο οργανισμός σου θα ζητά όλο και περισσότερο, προσπαθώντας απελπισμένα να επιβιώσει. Οπότε η θεωρία και η πράξη διαφέρουν παρασάγγας στην περίπτωση αυτή.

Όχι, ένας απεργός πείνας δε θα απεργούσε για κάτι παράλογο. Παράλογο για τον ίδιο τουλάχιστον. Δε θα μπορούσε να το κάνει, μιας και το ίδιο του το μυαλό θα εκλογίκευε και θα ξαναζύγιζε συνεχώς τη βαρύτητα του αιτήματός του. Σταδιακά θα αναθεωρούσε και θα συνειδητοποιούσε πως δεν αξίζει τον ίδιο του τον αφανισμό. Αυτή ακριβώς είναι η ουσία της απεργίας πείνας: πως η ίδια η δύναμη που απαιτεί η πράξη και οι συνέπειες που έχει στον ίδιο τον ενεργούντα είναι το εχέγγυο της ορθότητας του αιτήματος.

Όμως, ακόμα κι έτσι να μην είναι, ακόμα κι αν το αίτημα μοιάζει παράλογο εκ πρώτης όψεως, η απεργία πείνας λειτουργεί ως κάτι παραπάνω από μέσο πίεσης προς το κράτος. Λειτουργεί και ως μέσο δημοσιοποίησης ενός προβλήματος. Πολλά δίκαια αιτήματα θα έμεναν στην αφάνεια και στη διακριτική ευχέρεια της κρατικής βούλησης, χωρίς αυτό το ύστατο μέσο. Και η δημοσιοποίηση αυτή αλλάζει τα πάντα.

Δημιουργείται μια αντίστροφη μέτρηση άνευ προηγουμένου, που προκαλεί ένταση στην κοινωνία. Μια ανάγκη να εξεταστεί η φύση και το δίκαιο του αιτήματος, να βρεθεί λύση για το ζήτημα, όποια κι αν είναι αυτή. Να αναζητηθούν από τους απλούς πολίτες, όσους δεν έχουν νομικές γνώσεις, του ηθικού ζητήματος και των ορίων που πρέπει να τεθούν. Δεν έχει σημασία αν συμφωνούμε με τις πράξεις του κρατουμένου, με το δίκαιο της ποινής του, με το ποιος είναι για τον νόμο και για την κοινωνία. Όταν αυτή η ένταση γίνει πια ανυπόφορη, όταν η ανθρώπινη ζωή κρέμεται από μια κλωστή, δεν υπάρχει αδιάφορο αίτημα. Η κρατική μηχανή έρχεται απέναντι σε μια συλλογική σκέψη και οφείλει να λάβει μέτρα, όποια κι αν είναι αυτά. Ίσως θα μπορούσε να ειπωθεί πως γίνεται μια «αντίστροφη ομηρία», καθώς ο «απαγωγέας» και ο «όμηρος» είναι το ίδιο πρόσωπο. Όσο αυθαίρετο κι αν είναι το παραπάνω, τίθεται το εξής ζήτημα. Ποιος ευθύνεται για τις συνέπειες της απεργίας πείνας;

Πάλι η πιο αφελής απάντηση είναι πως φταίει ο απεργός πείνας. Η σκέψη «ας φάει κάτι» φανερώνει μια αδιαφορία απρεπή, μια ανήθικη απάθεια προς το ζήτημα που ώθησε τον απεργό στην πράξη αυτή. Αν εκείνος τιμωρεί τον εαυτό του μέχρι θανάτου για ένα ζήτημα, εμείς οι υπόλοιποι οφείλουμε τουλάχιστον να το ψάξουμε. Σε τέτοιες ακραίες καταστάσεις, είναι υποχρέωση της κοινωνίας να παίρνει θέση και να αναζητά τα σφάλματα του συστήματος που πρέπει να διορθωθούν. Διότι η απεργία πείνας είναι μια κραυγή αγωνίας, από κάποιον που δεν μπορεί πια να ακουστεί ή που δεν τα κατάφερε ποτέ. Που στον δικό του κώδικα ηθικής, είτε ταυτίζεται με αυτόν της κοινωνίας είτε όχι, έχει κάτι αξιόλογο να πει. Και η κοινωνία πρέπει να ακούσει.