Έχω αναφέρει και παλιότερα το πόση αξία και βαρύτητα έχει η σωστή χρήση της γλώσσας. Μπορεί να ανοίξει πόρτες επαγγελματικές, κοινωνικές, να δέσει μια φιλία ή να ξεκινήσει μια σχέση. Ή από την άλλη να τα καταστρέψει όλα αυτά: έστω και μία μόνο λέξη! Δε λένε τυχαία πως η γλώσσα "κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει". Αλλά η οπτική γωνία του ομιλητή, η ικανότητα να μιλήσει και να εκφραστεί κανείς σωστά είναι η μία όψη του νομίσματος: η άλλη είναι τα συμπεράσματα που βγάζει κανείς ως ακροατής. Το κατά πόσο μπορεί να καταλάβει με ποιον έχει να κάνει...
Ένα απλό παράδειγμα: ρωτάει κάποιος έναν άγνωστο που κάθεται στο λεωφορείο: "Μπορώ να κάτσω δίπλα σου;" Οι απαντήσεις ποικίλλουν και παίρνουμε ως δεδομένο πως μεταξύ των συνομιλητών δεν υπάρχει καμία οικειότητα. Ας τις πάρουμε μία μία:
"Ναι". Η απλούστερη απ' όλες, αυτή που θα δώσει κάποιος που δε θέλει να αφήσει στίγμα του χαρακτήρα του ούτε να χρωματίσει ιδιαίτερα το λόγο του. Ούτε φιλική ούτε εχθρική. Η απάντηση του αποστασιοποιημένου ατόμου.
"Ναι ρε". Αν ειπωθεί με ανάλαφρο τόνο, μπορεί να δείξει αυθορμητισμό. Σίγουρα πάντως δείχνει έλλειψη επισημότητας και ένα άτομο που δεν ασχολείται πολύ με τρόπους, πσοσχήματα ή προσέχει γενικότερα τα λεγόμενά του.
"Παρακαλώ". Η ευγενική απάντηση. Αυτή που δείχνει τρόπους και παράλληλα δίνει έναν τόνο επισημότητας. Ο άνθρωπος αυτός πιθανότατα είναι τύπος που κρατάει τα προσχήματα και είναι ή μεγάλος σε ηλικία ή πολύ ώριμος για την ηλικία του.
"Βεβαίως/φυσικά". Η επισημότερη απάντηση. Αυτή που αφήνει το στίγμα του πολιτισμένου και παράλληλα του εγκάρδιου ανθρώπου. Αυτού που δεν έχει πρόβλημα να σπάσει τον πάγο, χωρίς να παραλείψει παράλληλα να σταθεί στο ύψος του.
"Μα ναι!". Η βιαστική απάντηση. Η απάντηση ενός ανθρώπου που πιθανότατα βιάζεται, εκπλήσσεται εύκολα και αφήνει πολλές φορές το άγχος του να κυριαρχήσει. Ο τύπος ανθρώπου που βιάζεται να απαντήσει για να μην παρεξηγηθεί ή δημιουργήσει πρόβλημα.
"Μπορείς". Η "παιχνιδιάρικη" απάντηση. Θα την δώσει ο τύπος που έχει αίσθηση του χιούμορ ή αυτός που είναι τόσο παρατηρητικός από φυσικού του, που δίνει προσοχή και στα απλούστερα λεγόμενα ενός αγνώστου. Το μήνυμα που περνάει είναι πως οι οικειότητες είναι επιτρεπτές και ο ίδιος είναι ανοιχτός για συζήτηση.
"Όχι". Η απλή άρνηση. Δεν είναι ουδέτερη απάντηση, όπως το ναι, ειδικά όταν οι συνομιλητές είναι άγνωστοι μεταξύ τους. Αντίθετα, δημιουργεί μια ψυχρότητα και δεν αφήνει περιθώρια για εξηγήσεις.
"Όχι, με συγχωρείς". Η απολογητική απάντηση. Αυτή που θα δώσει ο άνθρωπος που νοιάζεται και κατανοεί τον άλλον και ενοχλείται από την ίδια την αδυναμία ή την απροθυμία του να βοηθήσει.
"Αχ, είναι πιασμένη/περιμένω κάποιον". Αυτή και οι λοιπές παρόμοιες απαντήσεις αφήνουν να φανεί ένας χαρακτήρας συναισθηματικός. Η απολογία είναι πιο φανερή από την παραπάνω απάντηση και δίνεται έντονα η εντύπωση πως ο τύπος αυτός φοβάται μην παρεξηγηθεί. Πιθανότατα το φοβάται επειδή έχει συνηθίσει να σκέφτεται σε βάθος το καθετί και σε ανάλογη περίπτωση ο ίδιος θα παρεξηγιόταν.
Με αυτό το απλό παράδειγμα θέλω να δείξω το πόση σημασία μπορεί να έχει για μια εντύπωση μια λέξη ή φράση. Το πόσες διαφορετικές περιπτώσεις μπορούν να εμφανιστούν στην ελάχιστη στιχομυθία με έναν ξένο. Φανταστείτε πόσο πλουσιότερα συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε όταν μιλάμε με έναν άνθρωπο με τον οποίο έχουμε οικειότητα ή και ανταλλάσσουμε πιο ουσιώδεις και λεπτομερείς πληροφορίες. Τελικά καμία συζήτηση δεν είναι τόσο απλή, αν σκεφτεί κανείς πως συμπεράσματα βγαίνουν με οτιδήποτε κι αν πούμε (ή δεν πούμε!)
Τελικά, μπορούμε να διεισδύσουμε στη σκέψη του άλλου μόνο με την καλή γνώση της γλώσσας; Πιστεύω πως ναι. Ακόμα κι ως ακροατής, ο καθένας που προσέχει τα λόγια, τον τόνο και την έκφραση του λόγου του συνομιλητή του έχει κάνει μια μικρή "διείσδυση" στο μυαλό και στον χαρακτήρα του άλλου και, πάνω-κάτω, ξέρει με ποιον έχει να κάνει. Δεν είναι πάντα το ίδιο προφανές ούτε τα συμπεράσματα πάντα ασφαλή. Αλλά ένα είναι βέβαιο: αυτός που προσέχει τι λέει και τι ακούει, έχει ανοιχτό έναν ολόκληρο κόσμο μπροστά του, αόρατο για τον αμύητο: όποιον κατάσκοπο και να ρωτήσετε, είμαι σίγουρος πως θα συμφωνήσει μ' αυτό.
Ένα απλό παράδειγμα: ρωτάει κάποιος έναν άγνωστο που κάθεται στο λεωφορείο: "Μπορώ να κάτσω δίπλα σου;" Οι απαντήσεις ποικίλλουν και παίρνουμε ως δεδομένο πως μεταξύ των συνομιλητών δεν υπάρχει καμία οικειότητα. Ας τις πάρουμε μία μία:
"Ναι". Η απλούστερη απ' όλες, αυτή που θα δώσει κάποιος που δε θέλει να αφήσει στίγμα του χαρακτήρα του ούτε να χρωματίσει ιδιαίτερα το λόγο του. Ούτε φιλική ούτε εχθρική. Η απάντηση του αποστασιοποιημένου ατόμου.
"Ναι ρε". Αν ειπωθεί με ανάλαφρο τόνο, μπορεί να δείξει αυθορμητισμό. Σίγουρα πάντως δείχνει έλλειψη επισημότητας και ένα άτομο που δεν ασχολείται πολύ με τρόπους, πσοσχήματα ή προσέχει γενικότερα τα λεγόμενά του.
"Παρακαλώ". Η ευγενική απάντηση. Αυτή που δείχνει τρόπους και παράλληλα δίνει έναν τόνο επισημότητας. Ο άνθρωπος αυτός πιθανότατα είναι τύπος που κρατάει τα προσχήματα και είναι ή μεγάλος σε ηλικία ή πολύ ώριμος για την ηλικία του.
"Βεβαίως/φυσικά". Η επισημότερη απάντηση. Αυτή που αφήνει το στίγμα του πολιτισμένου και παράλληλα του εγκάρδιου ανθρώπου. Αυτού που δεν έχει πρόβλημα να σπάσει τον πάγο, χωρίς να παραλείψει παράλληλα να σταθεί στο ύψος του.
"Μα ναι!". Η βιαστική απάντηση. Η απάντηση ενός ανθρώπου που πιθανότατα βιάζεται, εκπλήσσεται εύκολα και αφήνει πολλές φορές το άγχος του να κυριαρχήσει. Ο τύπος ανθρώπου που βιάζεται να απαντήσει για να μην παρεξηγηθεί ή δημιουργήσει πρόβλημα.
"Μπορείς". Η "παιχνιδιάρικη" απάντηση. Θα την δώσει ο τύπος που έχει αίσθηση του χιούμορ ή αυτός που είναι τόσο παρατηρητικός από φυσικού του, που δίνει προσοχή και στα απλούστερα λεγόμενα ενός αγνώστου. Το μήνυμα που περνάει είναι πως οι οικειότητες είναι επιτρεπτές και ο ίδιος είναι ανοιχτός για συζήτηση.
"Όχι". Η απλή άρνηση. Δεν είναι ουδέτερη απάντηση, όπως το ναι, ειδικά όταν οι συνομιλητές είναι άγνωστοι μεταξύ τους. Αντίθετα, δημιουργεί μια ψυχρότητα και δεν αφήνει περιθώρια για εξηγήσεις.
"Όχι, με συγχωρείς". Η απολογητική απάντηση. Αυτή που θα δώσει ο άνθρωπος που νοιάζεται και κατανοεί τον άλλον και ενοχλείται από την ίδια την αδυναμία ή την απροθυμία του να βοηθήσει.
"Αχ, είναι πιασμένη/περιμένω κάποιον". Αυτή και οι λοιπές παρόμοιες απαντήσεις αφήνουν να φανεί ένας χαρακτήρας συναισθηματικός. Η απολογία είναι πιο φανερή από την παραπάνω απάντηση και δίνεται έντονα η εντύπωση πως ο τύπος αυτός φοβάται μην παρεξηγηθεί. Πιθανότατα το φοβάται επειδή έχει συνηθίσει να σκέφτεται σε βάθος το καθετί και σε ανάλογη περίπτωση ο ίδιος θα παρεξηγιόταν.
Με αυτό το απλό παράδειγμα θέλω να δείξω το πόση σημασία μπορεί να έχει για μια εντύπωση μια λέξη ή φράση. Το πόσες διαφορετικές περιπτώσεις μπορούν να εμφανιστούν στην ελάχιστη στιχομυθία με έναν ξένο. Φανταστείτε πόσο πλουσιότερα συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε όταν μιλάμε με έναν άνθρωπο με τον οποίο έχουμε οικειότητα ή και ανταλλάσσουμε πιο ουσιώδεις και λεπτομερείς πληροφορίες. Τελικά καμία συζήτηση δεν είναι τόσο απλή, αν σκεφτεί κανείς πως συμπεράσματα βγαίνουν με οτιδήποτε κι αν πούμε (ή δεν πούμε!)
Τελικά, μπορούμε να διεισδύσουμε στη σκέψη του άλλου μόνο με την καλή γνώση της γλώσσας; Πιστεύω πως ναι. Ακόμα κι ως ακροατής, ο καθένας που προσέχει τα λόγια, τον τόνο και την έκφραση του λόγου του συνομιλητή του έχει κάνει μια μικρή "διείσδυση" στο μυαλό και στον χαρακτήρα του άλλου και, πάνω-κάτω, ξέρει με ποιον έχει να κάνει. Δεν είναι πάντα το ίδιο προφανές ούτε τα συμπεράσματα πάντα ασφαλή. Αλλά ένα είναι βέβαιο: αυτός που προσέχει τι λέει και τι ακούει, έχει ανοιχτό έναν ολόκληρο κόσμο μπροστά του, αόρατο για τον αμύητο: όποιον κατάσκοπο και να ρωτήσετε, είμαι σίγουρος πως θα συμφωνήσει μ' αυτό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου