Ο Οδυσσέας στην Τρικυμία

   Το άρθρο αυτό είναι αποτέλεσμα μιας σκέψης που έκανα διαβάζοντας την ραψωδία ε της Οδύσσειας. Συγκεκριμένα από τον στίχο 313 και μετά, όπου αρχίζει η περιγραφή της μάχης του Οδυσσέα με τον Ποσειδώνα, δηλαδή με τα κύματα και την καταιγίδα. Στο σημείο αυτό, το κείμενο αναλώνεται σε εκτενείς περιγραφές και αρκετές παρομοιώσεις.
   Η πλοκή είναι η εξής: ο Οδυσσέας, βλέποντας την καταιγίδα να έρχεται καταπάνω του, χάνει το κουράγιο του και μονολογεί για την κακή του τύχη. Τα κύματα που σηκώνονται διαλύουν τα πανί της σχεδίας του και το πλεούμενο γίνεται έρμαιο των κυμάτων. Ο ίδιος βυθίζεται και παλεύει για να ξαναβγεί στην επιφάνεια. Φτύνει το αλμυρό νερό από το στόμα του και πιάνεται, κατάκοπος, από τα απομεινάρια της σχεδίας του. Και, καθώς ο αέρας και τα κύματα έχουν κάνει αυτόν και την σχεδία κλωτσοσκούφι, αναδύεται η θαλασσινή θεά Ινώ ή Λευκοθέα και τον συμβουλεύει να παρατήσει την σχεδία και να κολυμπήσει προς τη σωτηρία του. Να βγάλει από πάνω του τα ρούχα που τον βαραίνουν και να φορέσει κατάστηθα το μαγικό, άφθαρτο "μαγνάδι", που θα του παρέχει προστασία στον κοπιαστικό του αγώνα. Εκείνος όμως, φοβούμενος τον δόλο των θεών, προτιμά να κρατηθεί από την ανεμοδαρμένη σχεδία του παρά να κολυμπήσει μακριά της. Μα ένα τεράστιο κύμα διαλύει τα σκοινιά και τους αρμούς της σχεδίας και εκείνος, πιάνοντας ένα μαδέρι, αποφασίζει πια να κολυμπήσει, ακολουθώντας τη θεϊκή συμβουλή, για το νησί των Φαιάκων.
   Το ίδιο σκηνικό παρουσιάζεται και στον "Κρητικό" του Διονύσιου Σολωμού. Ο ναυαγός, που πολεμά με τα πενιχρά του μέσα τα ανυπέρβλητα στοιχεία της φύσης, βρίσκεται μπροστά σε ένα υπερφυσικό θέαμα, που του παρουσιάζεται με τη μορφή μιας γυναίκας, της Φεγγαροντυμένης. Εκείνη, με τρόπο ακατανόητο στον ανθρώπινο νου, γαληνεύει το ταραγμένο μυαλό του Κρητικού και του δίνει τη δύναμη να κολυμπήσει προς τη σωτηρία του κρατώντας παράλληλα την (φαινομενικά λιπόθυμη) αρραβωνιαστικιά του, αφήνοντας πίσω του την απελπισία.
   Αυτό το μοτίβο, το οποίο παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες στις δύο περιπτώσεις, μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: τα κείμενα αναφέρονται σε έναν άνθρωπο που πολεμά στοιχεία της φύσης ασύγκριτα δυνατότερα απ' αυτόν, και εκείνος βρίσκεται μετέωρος ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο. Την τελευταία στιγμή εμφανίζεται μια θεότητα, που τον παροτρύνει να παλέψει για την επιβίωσή του ενεργητικά κι όχι παθητικά. Για να το κάνει όμως αυτό, πρέπει να αφήσει αυτό που τον κρατάει πίσω, δηλαδή τη σχεδία του. Στον Κρητικό αυτή η ενέργεια παρουσιάζεται χωρίς πολλές λεπτομέρειες (ουσιαστικά παρουσιάζεται μόνο η κίνηση των χεριών που κολυμπούν), ενώ στην Οδύσσεια δίνεται πιο πολλή προσοχή στις κινήσεις του ναυαγού Οδυσσέα αλλά παρουσιάζεται επίσης κι ένας δισταγμός απέναντι στην θεϊκή εντολή.
   Αν δούμε συμβολικά το παραπάνω μοτίβο, μπορούμε να συμπεράνουμε τα εξής: ο ναυαγός μπορεί να ταυτιστεί με τον καθένα μας, όταν βρίσκεται μπροστά σε ένα μεγάλο, ανυπέρβλητο ίσως πρόβλημα. Αυτό το πρόβλημα παραλληλίζεται με την καταιγίδα και τους ανέμους. Η σχεδία είναι η πρόχειρη λύση ή το επίφοβο στήριγμα, το οποίο μας βοηθά μεν να επιβιώσουμε αλλά μας κρατά στάσιμους στο μάτι του κυκλώνα, δηλαδή μακριά από τη λύση του προβλήματος. Η θεϊκή συμβουλή μπορεί να αποδοθεί ως μια "εσωτερική φωνή", που είναι αποκύημα του ενστίκτου και της ανάγκης για επιβίωση ή αλλιώς μια συμβουλή από κάποιον άλλον, σοφότερο ή πιο έμπειρο. Ο δισταγμός του Οδυσσέα εύκολα μπορεί να παρατηρηθεί στον καθένα μας, διότι μας είναι δύσκολο να εγκαταλείψουμε κάτι που μοιάζει με σανίδα σωτηρίας και δείχνει να μας κρατά "ζωντανούς". Παρόλα αυτά, η συμβουλή έχει λογική. Αν ο Οδυσσέας ή ο Κρητικός παρέμεναν στη σχεδία, το πιθανότερο είναι να έχαναν τη μάχη με τη ζωή, μιας και τα στοιχεία της φύσης είναι ισχυρότερα και επιμένουν περισσότερο, νικώντας την ανθρώπινη δύναμη και βούληση. Ενώ ο ενεργητικός τρόπος φυγής, η βουτιά και το κολύμπι προς τη σωτηρία τους ήταν η σοφότερη, αν και πιο επίπονη λύση.        Αυτό μπορεί να μεταφραστεί ως εξής: σε κάθε πρόβλημα, είτε είναι ένα οικονομικό πρόβλημα είτε ιατρικό είτε μια κακής ποιότητας σχέση είτε οτιδήποτε άλλο, ίσως υπάρχει μια λύση. Αυτή η λύση όμως απαιτεί μια παρόμοια θυσία: για να κερδίσεις κάτι (π.χ. την ελευθερία, την υγεία ή την γαλήνη) πρέπει πολλές φορές να θυσιάσεις κάτι άλλο, το οποίο αν και δείχνει σωτήριο με την πρώτη ματιά, ουσιαστικά παρατείνει το πρόβλημα και μας κρατά στο επίκεντρο της καταιγίδας! Αν αυτό το εμπόδιο είναι ένας άνθρωπος, κάποιο υλικό αντικείμενο ή κάτι άλλο, αυτό διαφέρει ανά περίπτωση. Η ερώτηση είναι: είναι διατεθειμένος ο καθένας μας να κάνει την απαραίτητη θυσία, ώστε να βγει νικητής στην προσωπική του "Οδύσσεια";