Συνέντευξη Τόλκιν – Γρηγόρης Δημακόπουλος

 1. Πες μας κάποια πράγματα για εσένα και την εργογραφία σου, αλλά και τη σχέση σου με τον Τόλκιν.

Είμαι πολιτικός μηχανικός, ζω κι εργάζομαι στην Καρδίτσα. Σπούδασα στο Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκης, την περίοδο 2000-2006. Από μικρή ηλικία καλλιεργήθηκε μέσα μου το ενδιαφέρον για τη λογοτεχνία, κυρίως μετά την επαφή μου με την Ιστορία Χωρίς Τέλος του Μιχαήλ Εντέ και τα έργα του Ιούλιου Βερν.

Πέρα από τα διηγήματα που γράφω κατά καιρούς για τη Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας Καρδίτσας το βασικό μου έργο είναι η τριλογία φαντασίας η Εποχή των Θρύλων. Το πρώτο μέρος, η Κόκκινη Αυγή, εκδόθηκε από τις Πρότυπες Εκδόσεις Πηγή τον Μάιο του 2019. Τo βραβευμένο διήγημα Το εκκρεμές ήταν το πρώτο έργο μου που εκδόθηκε, λαμβάνοντας την τρίτη θέση στον πανελλήνιο διαγωνισμό Φαντασία 2018, στα πλαίσια του φεστιβάλ Fantasmagoria (Έπος της Φαντασίας ΙΙ, εκδόσεις I Write, 2018). Το διήγημα Ερήμωση έχει συμπεριληφθεί επίσης στην ανθολογία Στα Όνειρα της Φαντασίας: Πολεμικές Ιαχές (Εκδόσεις Allbooks, υπό έκδοση, 2020).

Τώρα, όσον αφορά τη σχέση μου με τον Τόλκιν, θα πω μόνο πως αγαπημένο μου βιβλίο είναι το Σιλμαρίλλιον· και θα προσθέσω πως αν η τύχη τα είχε φέρει έτσι ώστε να μην διάβαζα ποτέ το συγκεκριμένο βιβλίο, αμφιβάλλω κατά πόσο θα βρισκόμουν εδώ τώρα να απαντάω τις συγκεκριμένες ερωτήσεις με την ιδιότητα του συγγραφέα.

           

2. Αν ήθελες να εισάγεις κάποιον εντελώς άσχετο στην κοσμοπλασία του Τόλκιν, ποια θα ήταν τα τρία πρώτα στοιχεία που θα του έδινες;

Χμμμ. Για να δω… Θα του μιλούσα σίγουρα για τα γλωσσολογικά στοιχεία που εισήγαγε ο Τόλκιν στο έργο του και το πώς τα έδεσε με τα ιστορικά γεγονότα της κοσμοπλασίας. Θα του μιλούσα για τη μάταιη μάχη των Ξωτικών Νόλντορ ενάντια στις σκοτεινές δυνάμεις και ίσως να του έλεγα για την κοσμογονία και τη μουσική των Αϊνούρ που θεωρώ πως είναι καταπληκτική ως σύλληψη ακόμη και έως τις μέρες μας.

3. Γνωρίζω πως είσαι κυρίως φαν των βιβλίων κι όχι των ταινιών. Για εμάς τους λιγότερο σχετικούς με το θέμα, τα πράγματα δεν είναι τόσο ξεκάθαρα. Από το 1-10 τι βαθμολογία βάζεις στα βιβλία και τι στις ταινίες;

Είμαι φαν των βιβλίων και των ταινιών, βασικά, απλώς προτιμώ τα βιβλία όταν τίθεται ζήτημα επιλογής. Όσον αφορά τώρα τη βαθμολογία, δεν θα σας κουράσω καθόλου: βάζω σε όλα 10! (Εξαιρούνται οι 3 ταινίες του Χόμπιτ που τις θεωρώ μετριότητες). Κατά σειρά προτίμησης, όμως, παραθέτω το εξής: Σιλμαρίλλιον > Συντροφιά του Δαχτυλιδιών > Δύο Πύργοι > Η Επιστροφή του Βασιλιά > Χόμπιτ.

4. Με μια γρήγορη ματιά, ποια είναι τα 5 καλύτερα χαρακτηριστικά των βιβλίων;

Η πανέμορφη γραφή είναι το πρώτο στοιχείο σίγουρα, κι αυτό που προσέχει αμέσως ο αναγνώστης. Το βάθος της κοσμοπλασίας είναι το δεύτερο, με τα τοπωνύμια, τα ονόματα, τους δευτερεύοντες χαρακτήρες, το ιστορικό βάθος, τις φυλές, το γλωσσολογικό υπόβαθρο και τις παλιές ιστορίες. Η οργανικότητα των περιγραφών είναι το τρίτο στοιχείο: μέχρι στιγμής θεωρώ απαράμιλλη την ικανότητα του Τόλκιν να δημιουργεί αυτή την αίσθηση πως η Μέση Γη είναι αληθινή… πως υπάρχει κάπου εκεί έξω, κι αυτό που διαβάζουμε δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια αναπαραγωγή των όσων έβλεπε με τα ίδια του τα μάτια. Οι χαρακτήρες είναι το τέταρτο στοιχείο. Δεν νομίζω πως χρειάζεται να επεκταθώ περαιτέρω όταν χαρακτήρες όπως ο Φρόντο, ο Γκάνταλφ, και ο Άραγκορν έχουν μείνει στην ιστορία και αποτελούν σημείο αναφοράς για χιλιάδες λογοτέχνες του είδους. Πέμπτο στοιχείο θα πω φυσικά την ιδιαίτερη πλοκή που ακόμα και σήμερα προάγει το σασπένς και εξάπτει τη φαντασία.  

5. Ανάλυσε ένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά της επιλογής σου, όποιο κρίνεις σημαντικότερο.

Θα έλεγα πως δεν υπάρχει ετεροβαρής σχέση μεταξύ των άνωθεν στοιχείων. Και τα πέντε είναι εξίσου σημαντικά κατά τη γνώμη μου. Έπαιξαν τον ίδιο ρόλο ώστε να γίνει ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών ανεπανάληπτη επιτυχία. Θα σταθώ μόνο λίγο παραπάνω στο πέμπτο στοιχείο που ελάχιστοι τείνουν να αναφέρουν λόγω του ότι συνήθως εντυπωσιάζονται περισσότερο από τα τέσσερα πρώτα στοιχεία. Η τριλογία πραγματικά δεν θα έφτανε να γίνει τόσο δημοφιλής αν δεν στηριζόταν στο σασπένς. Αν δεν είχε το κυνηγητό με τους Εννιά, το κρυφό ταξίδι στη Μόρια, το απελπισμένο ταξίδι στη Μόρντορ, την πολιορκία στο Φαράγγι του Χελμ, τη Μίνας Τίριθ και ούτω καθεξής. Κι αυτό καλό είναι να το έχουμε όλοι κατά νου, όταν επιχειρούμε να γράψουμε ένα βιβλίο.

6. Συνοπτικά, ανάφερε 5 λόγους που οι ταινίες υπολείπονται.

Α) Υπολείπονται σε χρόνο. Ο σκηνοθέτης έχει 3 ώρες διαθέσιμες να πει την ίδια ιστορία που ο συγγραφέας τη λέει σε 25. Β) Όσο ισχυρό κι αν είναι το οπτικό μέσο, πάντα θα υπολείπεται σε δύναμη απέναντι στη φαντασία. Κι αυτό γιατί η αλληλεπίδραση βασίζεται σε πεπερασμένα πρότυπα, (ο θεατής λαμβάνει αυτό που βλέπει, that’s it) ενώ η φαντασία δεν γνωρίζει όρια. Γ) Πολλά στοιχεία αναγκαστικά παραλείπονται ή παρουσιάζονται συμπτυγμένα. Όπως πχ η κοσμοπλασία που αναφέραμε προηγουμένως. Δ) Η εικόνα είναι ένα μαχαίρι με διπλή κόψη. Αν ο τρόπος με τον οποίο σου παρουσιάζει ο σκηνοθέτης έναν χαρακτήρα ή ένα σκηνικό δεν ταιριάζει με αυτό που έχεις στο μυαλό σου, αυτομάτως ζημιώνεται η εμπειρία. Για παράδειγμα η σκηνή με το Στόμα του Σάουρον εμένα με ξενέρωσε. Ε) Οι περιγραφές και η λυρική γραφή των βιβλίων επίσης είναι εξαιρετικά δύσκολο (έως ανέφικτο) να αποδοθούν στο σινεμά, στο βαθμό δηλαδή που να παίζουν τον ίδιο ρόλο με την αναγνωστική εμπειρία.

7. Ανάλυσε έναν από αυτούς, όποιον κρίνεις χειρότερο.

Τον τρίτο λόγο, το ότι πολλά στοιχεία αναγκαστικά παραλείπονται ή παρουσιάζονται συμπτυγμένα. Πολλά αγαπημένα κομμάτια όπως οι Θολωτοί Τάφοι, το Παλιό Δάσος, η αναμέτρηση του Γκάνταλφ με τον Σάρουμαν, το Συμβούλιο του Έλροντ, η επέλαση του γκρίζου λόχου των νεκρών, είναι πολύ διαφορετικά στις ταινίες απ’ ότι θα ήθελα ή δεν υπάρχουν καθόλου. Κατανοώ πως πολλά στοιχεία έπρεπε να κοπούν ή να αλλαχτούν, λόγω χρονικού περιορισμού αλλά και πάσης φύσεως θεματικών αναπροσαρμογών, όμως αυτό δεν αναιρεί το γεγονός πως το αρχικό υλικό ήταν διαφορετικό κι εγώ θα ήθελα να μπορούσα να το βιώσω οπτικά υπό τις γνώριμες συνθήκες, κι όχι έτσι όπως παρουσιάστηκε.

8. Αν κρατούσες την πένα του Τόλκιν, τι θα προσέθετες και τι θα αφαιρούσες στην κοσμοπλασία; (1 βασικό στοιχείο για το καθένα)

Θα πρόσθετα σίγουρα περισσότερες πληροφορίες για τη μυστηριώδη Ανατολή. Θα αφαιρούσα ορισμένα τοπωνύμια, που κρίνω πως είναι υπερβολικά πολλά σε ορισμένα σημεία πάνω στον χάρτη.

      9. Υπάρχει κάποια θεωρία συνωμοσίας που λατρεύεις/μισείς σε σχέση με την τριλογία;

Χμμμ… θεωρία συνωμοσίας δεν έχω ακούσει, να πω την αλήθεια. Αυτό που μου έχει μείνει στο μυαλό, όμως, είναι μια δήλωση του Τόλκιν που είχα διαβάσει, πως οι ιστορίες που έγραφε γεννιόντουσαν αυθόρμητα μέσα του και δεν τις έπλαθε με το μυαλό του. Αυτή είναι μια σκέψη που μου αρέσει πολύ. Νομίζω προσθέτει μια νότα μαγείας γύρω από τον μύθο της Μέσης Γης.

      10. Σιλμαρίλλιον. Η κοσμογονία του Τόλκιν. Αγαπημένα σημεία/μοτίβα/χαρακτήρες;

Βρήκα εξαιρετική ως σκέψη την κοσμογονία μέσω της μουσικής των Αϊνούρ. Ιδιαίτερα με συγκινεί ο μάταιος αγώνας των Ξωτικών για να ανακτήσουν τα πετράδια. Η άλωση της Νάργκοθροντ και της Γκοντόλιν, η τραγική ιστορία του Τούριν και η πτώση του Φινγκόλφιν. Αυτά τα σημεία απολαμβάνω να τα διαβάζω ξανά και ξανά.

11. Το Χόμπιτ. Δυο λόγια για το βιβλίο, τη σχέση του με την υπόλοιπη ιστορία και για τη σημασία του;

Ένα υπέροχο βιβλίο που ξεκινάει σαν παραμύθι και καταλήγει σαν ώριμο μυθιστόρημα φαντασίας. Το συγκαταλέγω στα αγαπημένα μου βιβλία και μάλιστα το θεωρώ σαν ένα από τα καλύτερα βιβλία που μπορεί να πάρει κανείς δώρο σε ένα παιδί ηλικίας 8-15 χρονών. Είμαι της άποψης πως η βασική του σύνδεση με την κοσμοπλασία του Τόλκιν είναι αδύναμη. Ίσως γιατί ήθελε να γράψει κάτι που να απευθύνεται σε όλα τα παιδιά; Ίσως γιατί δεν είχε ωριμάσει ακόμη μέσα του ο κόσμος που έπλαθε; Δεν ξέρω. Ξέρω όμως πως αυτός που θα το διαβάσει θα αναγνωρίσει αμέσως τη δυναμική της πένας του και θα απολαύσει μια μαγευτική περιπέτεια που στο τέλος θα τον κάνει νιώσει πως αποζημιώθηκε για τον χρόνο που αφιέρωσε.

12. Θεωρείς το σύμπαν του Τόλκιν το πιο καλογραμμένο; Με ποιους άλλους κόσμους θα το παραλλήλιζες όσον αφορά την ευκρίνεια και τη λεπτομέρεια;

Μακράν το πιο καλογραμμένο. Ίσως τον κόσμο του Μάρτιν, στο Τραγούδι της Φωτιάς και του Πάγου που βασίστηκε η σειρά Game if Thrones. Όμως κατ’ εμέ δεν τίθεται θέμα σύγκρισης όσον αφορά τη σπουδαιότητα μεταξύ των δυο.