Η Γλώσσα των Νέων

   Η περίφημη γλώσσα των νέων είναι ένα θέμα που ενδιαφέρει το εκπαιδευτικό σύστημα. Το ενδιαφέρει τουλάχιστον σε βαθμό που κάνει αρκετές αναφορές σε αυτήν, με θεματικές ενότητες (κυρίως στη Γ' Γυμνασίου, ίσως και στις πρώτες τάξεις του Λυκείου), που προσπαθούν να την αποκρυπτογραφήσουν, να τη σχολιάσουν, να καταδείξουν το χάσμα των γενέων που διαφαίνεται και στη γλώσσα. Ποια είναι τελικά αυτή η γλώσσα των νέων;

   Πρώτα απ' όλα, δεν είναι γλώσσα αλλά συγκεκριμένες γλωσσικές επιλογές. Το να την αποκαλούμε γλώσσα είναι από μόνο του αφοριστικό και γκετοποιεί τους νέους, λες και δεν είναι μέρος των φυσικών ομιλητών της ελληνικής. Τώρα, το θέμα των γλωσσικών επιλογών των νεότερων ηλικιών είναι υπαρκτό, αλλά οι αλλαγές έρχονται με έναν τρόπο δυσδιάκριτο και αργό, όπως και σε κάθε γλώσσα. Γενιά με τη γενιά, χρόνο με τον χρόνο, κάποιες εκφράσεις παλιώνουν κι άλλες παίρνουν τη θέση τους. Δεν μπορούμε να κόψουμε σε κομμάτια αυτές τις αλλαγές ούτε να ορίσουμε χρονικές περιόδους. Πολύ χονδρικά μπορούμε να μιλάμε για δεκαετίες αλλά και πάλι ξεφεύγουμε. Πάντως οι συνθήκες αλλάζουν, μαζί με τον τρόπο ζωής κι έτσι δε γίνεται να μείνει η λεγόμενη γλώσσα των νέων ανεπηρέαστη. 

   Υπάρχει όμως κάτι που μένει ανεπηρέαστο. Η στάση του εκπαιδευτικού συστήματος απέναντι σε αυτήν και τα αντίστοιχα κείμενα. Είναι απαρχαιωμένα, όχι σε βαθμό που ένας νέος 15-16 ετών να μην τα αναγνωρίζει αλλά ένας άνθρωπος λίγο πάνω από τα 30, όπως εγώ, να αδυνατεί να αναγνωρίσει το νόημά τους πολλές φορές. Κι αν πολλά θέματα στο μάθημα της γλώσσας είναι διαχρονικά και τα κείμενα που γράφτηκαν μισό αιώνα πριν ίσως να αρκούν, δεν ισχύει φυσικά το ίδιο για τη γλώσσα των νέων. Είναι ένα θέμα που πρέπει να παραμένει φρέσκο, με παραδείγματα από τη γενιά που θεωρείται αυτή τη στιγμή νέα. Αλλιώς διδακτικά το έχουμε χάσει το παιχνίδι. Περισσότερα γι' αυτό παρακάτω. Ώρα να αναφέρω το προσωπικό μου ταξίδι στα αχαρτογράφητα αυτά νερά.

   Πριν χρόνια, έπιασα τον εαυτό μου να ψάχνει λέξεις και εκφράσεις νεανικές, που να πιάνουν τον παλμό της εποχής. Όσα έλεγα με τους συμφοιτητές μου, όπως "λολ", "ομιτζί" κλπ. ήταν παντελώς άγνωστα στην πλειονότητα των μαθητών μου. Εκφράσεις όπως "Τι λέει;", "Σπάσ'το και ξαναρίχ' το" και άλλες παρόμοιες, με κάνουν να μοιάζω εξωγήινος. Ή παππούς, ακόμα χειρότερα. Οπότε ήταν ένα ζήτημα που με ταλάνιζε: αν δεν μπορώ να ανιχνεύσω τις γλωσσικές επιλογές των νέων στα τριαντακάτι μου, πώς θα το κάνω αργότερα;

   Πήρα μια βαθιά ανάσα και το έριξα στην έρευνα. Σκόνταψα σε αρκετά προβλήματα. Για παράδειγμα, ακόμα κι αν έρχομαι σε επαφή με αρκετούς νέους και μάλιστα διαφόρων ηλικιών, πώς είμαι σίγουρος ότι το δείγμα είναι αρκετό; Επίσης, πώς μπορώ να βεβαιωθώ ότι μια έκφραση που ακούω συνεχώς από κάποιον χαρακτηρίζει τη γενιά ολόκληρη κι όχι εκείνον τον ίδιο; Ας είναι. Με τα χρόνια και τη συνεχή παρακολούθηση, πιστεύω πως κάτι ψάρεψα και αξίζει τον κόπο να το παραθέσω.

   Το θέμα είναι πως η σημερινή γενιά δεν έχει τόσο τις εξόφθαλμες αμερικανικές λέξεις και εκφράσεις που είχε η δική μου. Αυτό που τη χαρακτηρίζει είναι μια αντιδραστικότητα καλυμμένη με ένα πέπλο διακριτικής ειρωνείας. Κατά τ' άλλα, παρά τις ιδιομορφίες τους, οι εκφράσεις τους είναι σε καλά ελληνικά. Ίσως και γι' αυτό να είναι τόσο δυσδιάκριτες. Άλλη μια βαθιά ανάσα και πάμε.

   Μια επιλογή έχει να κάνει με τη συμφωνία. Το "Ισχύει" το χρησιμοποιώ πολύ αλλά βλέπω πως δεν το κάνω μόνο εγώ αλλά και πολλοί νεότεροί μου. Είναι από τις προσφιλέστερες επιλογές τους. Αλλά αυτό είναι ένα ήπιο παράδειγμα. Σε σχέση με την προαναφερθείσα ειρωνεία, μια πολύ αγαπημένη είναι το "Καλά, θα πάει αυτό" ή "Καλά, πήγε αυτό". Προφανώς χρησιμοποιείται ειρωνικά και χαρακτηρίζει κάτι που απέτυχε οικτρά ή πρόκειται να αποτύχει. Είναι ένα από τα καλύτερα δείγματα σαρκασμού προς τους γύρω αλλά και αυτοσαρκασμού. 

   Ένα άλλο είναι το "Τι, όχι;" Συνήθως ακολουθεί μια δήλωση του λέγοντος προτού ο συνομιλητής προλάβει να απαντήσει και σκοπό έχει να δείξει πόσο ατυχής ήταν αυτή η δήλωση. Συνηθίζεται σε δηλώσεις που γίνονται εξαρχής ειρωνικά. "Στις επόμενες εκλογές θα σωθούμε. Τι, όχι;" 

   Μια γλωσσική επιλογή που φαίνεται απλή αλλά φανερώνει πολλά είναι το "Ευχαριστώ!" με έμφαση. Δείχνει την ανακούφιση μετά τα λόγια κάποιου που συμφωνεί μαζί μας. Ισοδυναμεί με το "Επιτέλους, κάποιος το είπε" ή με το "Κάποιος κατάλαβε όσα λέω", αλλά σε σύντομη εκδοχή. 

   Δύο τελευταία παραδείγματα σχετίζονται με τον κόσμο των μιμς, αν και έχουν ξεφύγει από εκείνο το πλαίσιο και πλέον χρησιμοποιούνται ως ανεξάρτητες γλωσσικές επιλογές. Είναι τα "Ναι, τι;" ή απλούστερα "νετι" και "Αχ, ναι!" ή απλούστερα "αχνε". Μην μπερδευτούμε με κάτι αχνό, το νόημα είναι ξεκάθαρο και οι συντομότερες εκδοχές δίνουν μεγαλύτερη έμφαση. Στην πρώτη περίπτωση, έχουμε μια απάντηση σε μια δήλωση του συνομιλητή, η οποία θεωρείται άκυρη, άκαιρη ή ελλιπής. Ισοδυναμεί με το "Και τι θέλεις να πεις με αυτό;". Η δεύτερη θεωρητικά φανερώνει έντονη ευχαρίστηση ή απόλαυση από κάτι. Πρακτικά όμως, δείχνει ακριβώς το αντίθετο. Ότι αυτό που είδε ή άκουσε αυτός που χρησιμοποιεί την έκφραση δεν κατάφερε να τον κερδίσει ή να τον διεγείρει και γενικώς ήταν πλήρως αποτυχημένη.

   Έχοντας αναφέρει αυτά τα παραδείγματα, να τονίσω πως είναι πολύ πιθανόν να πέφτω έξω. Ίσως όλα αυτά να μην απαντώνται τόσο στα νεανικά στόματα όσο σε αυτό που εγώ νομίζω πως είναι γλωσσικές επιλογές των νέων. Σίγουρα όμως είμαι πολύ πιο κοντά από όσους ακόμα δίνουν στα παιδιά φυλλάδια με γελοιογραφίες τέτοιου τύπου: 

   Κι όμως, αυτή η γελοιογραφία ακόμα δίνεται, μαζί με κριτήρια αξιολόγησης, σε μαθητές Γ' Γυμνασίου, προκειμένου να αναδείξει το υποτιθέμενο πρόβλημα της γλώσσας των νέων. Λοιπόν, για να κλείσουμε με το θέμα. Η νέα γενιά δεν έχει ελλιπή κατανόηση των ελληνικών. Αντιθέτως, τα καταφέρνει μια χαρά. Κολλάει σε εκφράσεις παλιομοδίτικες αλλά αυτή είναι η φυσική ροή των πραγμάτων. Φανταστείτε νεκροταφεία λέξεων και εκφράσεων, τα οποία φιλοξενούν ξεχασμένες και παρωχημένες λέξεις και εκφράσεις, οι οποίες δε χρειάζονται ανάσταση, ίσως ούτε καν ευχέλαιο. Επίσης, οι γλωσσικές επιλογές των νέων δεν είναι πρόβλημα προς ανάδειξη αλλά φυσική εξέλιξη της γλώσσας. Τέλος, αν ξαναδώ να διδάσκεται κείμενο που να περιγράφει τη γλώσσα των νέων ως "ιδίωμα που έχει επηρεαστεί από τη ροκ μουσική" και έχει παραδείγματα τύπου "ο γέρος μου" και "δικέ μου", θα έρθω να σας σπρεχάρω δυο φωνήεντα (σικ). Μπούμερς, ε μπούμερς.