Ο εθισμός είναι μια ουσία που λαμβάνουμε ή μια πράξη που κάνουμε συνέχεια, σε βαθμό που χάνεται ο έλεγχος και πλέον την καταναλώνουμε/εκτελούμε χωρίς να ξέρουμε αν το θέλουμε ή αν πλέον έχουμε γίνει υποχείριά της. Κι επειδή τα όρια αυτών των δύο είναι ρευστά και καθόλου ευδιάκριτα, κατρακυλάμε εύκολα από το "θέλω να..." στο "δεν μπορώ χωρίς...". Στο τέλος δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος, όπου η εθιστική χρήση/ενέργεια γίνεται όλο και πιο επιτακτική και η αντίσταση σε αυτήν, καθώς και οι ελπίδες απεξάρτησης, μειώνονται δραματικά...
Βέβαια η ιδέα του εθισμού σε κάτι είναι αρκετά περίπλοκη και δύσκολα χωράει στον κοινό νου. Θυμάμαι τώρα την τόσο ωραία απεικόνιση (ίσως την ωραιότερη σκηνοθετικά) που έχει γίνει για τον εθισμό. Αναφέρομαι φυσικά στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών: υπάρχει ο εθισμός σε ένα αντικείμενο, το Ένα Δαχτυλίδι, το οποίο είναι φτιαγμένο με σκοτεινή, πανίσχυρη μαγεία και κανείς (σχεδόν) δεν μπορεί να του αντισταθεί. Ακόμα κι αυτοί που το καταφέρνουν, το κάνουν με μεγάλη δυσκολία, αυτοσυγκράτηση και πόνο. Βέβαια παρουσιάζεται σαφώς και το οξύμωρο της υπόθεσης: ενώ η φαινομενική ευτυχία του κατόχου του Δαχτυλιδιού είναι η μακροζωία, ουσιαστικά η ζωή του καταστρέφεται από αυτό και ο κάτοχος ζει με το άγχος και την μιζέρια να κατατρώει την μοναχική ύπαρξή του. Οπότε η ιδέα της μακρόχρονης, ευτυχισμένης ζωής διαλύεται και μένει μια ανούσια, απελπιστική διαιώνιση της δυστυχίας, κάτι που η σκηνοθεσία δείχνει με μεγάλη σαφήνεια...
Πιστεύω πως οι άνθρωποι μαγευόμαστε από την ιδέα του Δαχτυλιδιού, διότι είναι ένα σύμβολο: συμβολίζει οτιδήποτε είναι παράγοντας εθισμού και η αδυναμία των πρωταγωνιστών προς αυτό είναι ιδιαίτερα οικεία, επειδή την ζούμε και οι ίδιοι σε καθημερινή βάση. Ταυτιζόμαστε εύκολα με τις αδυναμίες των πρωταγωνιστών. Αν αφήσουμε όμως την πλοκή και την σκηνοθεσία στην άκρη, η πικρή αλήθεια είναι η εξής: ο εθισμός όντως βασίζεται στην ανθρώπινη αδυναμία αλλά ο εθιστικός παράγοντας ούτε μαγικός είναι ούτε ευδιάκριτος ούτε ένας και μοναδικός. Μπορεί να είναι οτιδήποτε, οπότε δυστυχώς δεν μπορούμε εύκολα να προετοιμαστούμε ούτε να εντοπίσουμε την πηγή του πριν να είναι αργά. Έπειτα, αν το Δαχτυλίδι παρομοιάζεται επαρκώς με την πραγματικότητα, σε αυτό πιθανώς να βοηθάει το σχήμα του: ο κύκλος, όπως ο φαύλος κύκλος του εθισμού, είναι ένα σχήμα τέλειο, υπεράνω της ανθρώπινης κατανόησης και η απόδραση από αυτόν σχεδόν αδύνατη.
Ας επιστρέψουμε τώρα στην αρχική ιδέα: οι παράγοντες εθισμού είναι απλά, καθημερινά αντικείμενα ή πράξεις. Οι πρώτοι εύκολοι στόχοι ανάλυσης είναι ο καφές και το τσιγάρο, που συνήθως συνδυάζονται κιόλας. Καθώς έχω περάσει και από τους δύο, έχω αναπτύξει μια ιδέα στο πώς μπορούμε να απαγκιστρωθούμε από αυτούς. Πρώτα απ' όλα, αποφεύγουμε τις σκέψεις του τύπου: "πω πω, δηλαδή δεν θα ξανακαπνίσω ποτέ στη ζωή μου;" ή "ούτε μια φορά, ούτε για λίγο να μην αφεθώ; αδύνατο!". Τέτοιες σκέψεις μας αποξενώνουν από την ιδέα της απεξάρτησης και την κάνουν να μοιάζει βουνό, ακριβώς επειδή την συνδυάζουμε με την ιδέα του μέλλοντος χρόνου, ο οποίος μοιάζει πολύς, ατελείωτος και αόριστος. Οπότε επειδή μας τρομάζει η ιδέα του αόριστου χρόνου, αυτός ο τρόμος τρέφεται από την απελπισία που προκαλεί η στέρηση. Κι αυτό οδηγεί σε αδυναμία, που με τη σειρά της οδηγεί πίσω στην ουσία. Πάλι φαύλος κύκλος. Τζίφος.
Αντίθετα, κάνουμε την λεγόμενη step by step απεξάρτηση (αυτό έκανα εγώ). Βάζουμε ως στόχο να στερηθούμε την ουσία για μια μέρα, ή για μια ώρα αν η μέρα φαίνεται πολύ. Αυτόματα έχουμε στοχεύσει σε κάτι μικρό και εύκολο, οπότε μας κατακλύζει η ελπίδα της επιτυχίας, αντί για την απελπισία. Συνεπώς, μπορούμε με καθαρότερο μυαλό να αποκωδικοποιήσουμε τι ακριβώς μας εθίζει. Προσωπικά, ανακάλυψα γύρω στους 25 συνειρμούς που με οδηγούσαν στο τσιγάρο: πριν πιω καφέ, μετά το φαγητό, με το που ανοίγω τον υπολογιστή, το κάθισμα στην καρέκλα, το άνοιγμα της τηλεόρασης κτλ. Συνειρμοί που δημιουργούσαν ένα είδος ηλεκτρικής δόνησης στον εγκέφαλο, ο οποίος επέτασσε ένα τσιγάρο. Οπότε έδειχνα αυτοσυγκράτηση για τα 10 περίπου δευτερόλεπτα του συνειρμού και μετά ηρεμούσα. Ως δια μαγείας, δεν ήθελα τσιγάρο μέχρι τον επόμενο συνειρμό. Τελικά συνειδητοποίησα ότι η υπομονή που έπρεπε να κάνω ήταν υπομονή λίγων δευτερολέπτων πολλές φορές την ημέρα! Βοήθησε εξάλλου η ιδέα πως τα πράγματα μέρα με τη μέρα θα γίνονταν καλύτερα. Άρα ο τρόπος απεξάρτησης στηριζόταν σε δύο συναισθήματα: υπομονή και αισιοδοξία!
Έπειτα, ένας καλός τρόπος συνειδητοποίησης είναι να ψάξουμε πώς ακριβώς μας βλάπτει η ουσία: παραδείγματος χάρη, το τσιγάρο βλάπτει με τόσο πολλούς τρόπους, ώστε η απεξάρτηση δημιουργεί ένα αίσθημα ευφορίας μετά από την πρώτη βασανιστική και βγαλμένη από την κόλαση εβδομάδα απεξάρτησης. Ένα αίσθημα ελπίδας. Ο καφές από την άλλη, όπως και το τσάι, έχει τις λεγόμενες τανίνες, ουσίες που εμποδίζουν την απορρόφηση βιταμινών από τον οργανισμό: όταν συνειδητοποιήσουμε πόσο ένοχος είναι για αυτό και για την ενοχλητική υπερένταση και αϋπνία, αυτό μπορεί να μας δώσει μια ώθηση για να τον σταματήσουμε.
Τέλος, αφού είμαστε ακόμα στα χωράφια της ψυχολογίας, ας αναφέρω πως η καθυπόταξη σε μια εθιστική ουσία επηρεάζει άσχημα τους αδύναμους χαρακτήρες, οι οποίοι ενδόμυχα νιώθουν πως τιμωρούνται δικαίως για κάτι, το οποίο δεν έχουν καν σκεφτεί τι είναι. Αυτή η τιμωρία μέσω του εθισμού δρα ηρεμιστικά, μιας και, με έναν περίεργο τρόπο, αντί να δημιουργεί πιο πολλές ενοχές, μας ηρεμεί γιατί νιώθουμε πως "εκτίσαμε την ποινή μας" με το κακό που κάναμε στον εαυτό μας και πλέον είμαστε ελεύθεροι για λίγο από τις ενοχές. Μια υποσυνείδητη, παράλογη σκέψη που ταιριάζει γάντι στο ταραγμένο μυαλό ενός εθισμένου ανθρώπου.
Ας επιστρέψω όμως στο μοτίβο του φαύλου κύκλου όσον αφορά τον εθισμό. Αν ανατρέξει κανείς στις Ωδές του Ορατίου, στη δεύτερη ωδή του δευτέρου βιβλίου υπάρχει μια πολύ δυνατή εικόνα: η περιγραφή της υδροπικυίας, μιας ασθένειας που λέγεται πως προκαλεί αφόρητη δίψα. Το νερό όμως που καταναλώνεται αντί να ξεδιψάει τον υδροπικό, αντίθετα πρήζει τα εσωτερικά του όργανα και του δημιουργεί ακόμα μεγαλύτερο αίσθημα δίψας. Κι έτσι ο φαύλος κύκλος της νόσου αυτής έγκειται στην ανάγκη για νερό και στην βλαβερή δράση του. Η απελπιστική ανάγκη του οργανισμού για αυτό που τον βλάπτει και η αυτοτιμωρία έρχονται αλλεπάλληλα και εναλλάσσονται σαν ένα σύμπλεγμα δηλητηριωδών φιδιών...
Όπως ανέφερα παραπάνω όμως, ο εθισμός δεν έχει να κάνει μόνο με συγκεκριμένες ουσίες αλλά και με πράξεις ή ενέργειες. Τις προάλλες διάβασα μια ιδιαίτερα εντυπωσιακή λίστα με παγκόσμια (οικολογικής κυρίως φύσεως) προβλήματα, τα οποία δεν προβάλλονται αρκετά ή αποσιωπούνται από τα ΜΜΕ. Για παράδειγμα, η μείωση του πλήθους των μελισσών και οι συνέπειες αυτής, η υπεραλίευση, η αύξηση της οξύτητας των ωκεανών, τα μεταλλαγμένα τρόφιμα, η ανάγκη μας να αποκόψουμε από την διατροφή μας τα ζωικά παράγωγα, ο ρόλος των φαρμακοβιομηχανιών και του ιατροφαρμακευτικού συστήματος στην υγεία και άλλα πολλά. Από την άλλη αναφέρονταν τα "αγαπημένα" και πολυσυζητημένα θέματα που τα ΜΜΕ προτιμούν να δείχνουν: κοσμικά θέματα, μεμονωμένα εγκλήματα, οικονομικά προβλήματα, ασθένειες ταμπού όπως ο καρκίνος ή ο ιός Έμπολα (χωρίς φυσικά να εξηγούν περαιτέρω, απλή αναφορά συμπτωμάτων και επικινδυνότητας) και άλλα τραγικά, δραματικά φαινόμενα.
Αφού λοιπόν καλοσκέφτηκα το γιατί, κατέληξα στα εξής: πρώτον, τα ΜΜΕ σερβίρουν εύκολη και μασημένη τροφή για τον κοσμάκη, που είναι αδαής και το αποδεικνύει περίτρανα. Δεύτερον, ο κοσμάκης είναι εθισμένος στις τραγικές, δραματικές αφηγήσεις φριχτών εγκλημάτων καθώς και στη δυστυχία ανθρώπων για τους οποίους δυστυχώς δε γίνεται τίποτα. Αντίθετα, αδιαφορεί και σχεδόν πλήττει με ειδήσεις οικολογικής φύσεως, οι οποίες του φαίνονται ασήμαντες (μιας και βλέπει το δέντρο κι όχι το δάσος), ανούσιες και κατώτερες. Φυσικά η κυριότερη αιτία που νιώθει ενοχλημένος από τέτοιου είδους ειδήσεις ο λαός είναι επειδή τον προτρέπουν να γίνει καλύτερος. Του ζητάνε μικρά και καθημερινά πράγματα, μια προσπάθεια συνεχή: να μην πετάει σκουπίδια κάτω, να ανακυκλώνει κτλ., ενώ οι άνθρωποι δεν το θέλουν αυτό. Θέλουν να ακούνε τρομερές ειδήσεις και να επιβεβαιώνεται με σαφήνεια από τα ΜΜΕ πως δεν μπορούν να κάνουν τίποτα. Οπότε ταϊζόμαστε με απελπισία και ένα αίσθημα ανημπορίας και παράλληλα καθησυχαζόμαστε από την σκέψη πως είμαστε ανίκανοι, άρα και χωρίς ευθύνη για όσα συμβαίνουν γύρω μας. Οπότε ζούμε χωρίς ενοχές, και καθόμαστε ακόμα πιο βαθιά στην πολυθρόνα μας, απολαμβάνοντας τον ύπνο του δικαίου (;).
Ας παραθέσω στη συνέχεια μια ιστορία που άκουσα πριν λίγες μέρες. Ήταν λέει ένας φτωχός ψαράς στην Ινδία, ο οποίος ζούσε την οικογένειά του ψαρεύοντας, μαζεύοντας ζαρζαβατικά από τη φύση κτλ. Λιτά κι απέριττα. Παρόλα αυτά ήταν ευτυχισμένος. Δεν είχε άγχος, βιασύνες, ευθύνες. Συναντήθηκε τυχαία με έναν Αμερικανό επιχειρηματία, ο οποίος παραθέριζε και τον είδε να ψαρεύει. Εκείνος του είπε: "Σε βλέπω πόσο καλός επαγγελματίας είσαι κι αναρωτιέμαι: γιατί δεν παίρνεις κι άλλα ψαροκάικα, να έχεις στη δούλεψή σου πολλούς εργάτες, να αβγατίσεις την περιουσία σου και να γίνεις ο μεγαλύτερος ψαράς της περιοχής; Κι όταν θα τα έχεις κερδίσει όλα αυτά, μετά από πολλά χρόνια θα βγεις στη σύνταξη και θα ηρεμήσεις, απολαμβάνοντας τις βόλτες, την οικογένεια και την απλή ζωή". Κι ο ψαράς του απάντησε: "Μα ήδη έχω τα αγαθά που προανέφερες! Γιατί να κάνω ολόκληρο τον κύκλο για να ξαναφτάσω σε αυτά που έχω ήδη;" Ο επιχειρηματίας αποστομώθηκε κι έφυγε δίχως να πει λέξη.
Η ιστορία αυτή με κάνει να χαμογελάω. Μου θυμίζει πόσο εμείς οι πολίτες του δυτικού κόσμου έχουμε ταυτίσει την ιδέα της ευτυχίας με τα υλικά αγαθά, την οικονομική ευμάρεια (που ποτέ δεν προσδιορίζεται, είναι εσκεμμένα αόριστο ποσό) και την επέκταση της μπίζνας και του πλούτου. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά με μεγάλη άνεση αναβάλλουμε για μετά την ευτυχία, λέγοντας πως θα την συναντήσουμε κάπου στο μέλλον...
Αυτή η παράλογη νοοτροπία είναι βέβαια ο τρόπος λειτουργίας του καπιταλισμού, ο οποίος έχει σχεδιαστεί πολύ προσεκτικά κι έχει γαλουχήσει πολλές γενιές. Είναι ένας φαύλος κύκλος όπου το κυνήγι της ευτυχίας μοιάζει με κυνήγι Χίμαιρας και ο στόχος είναι πάντα τόσο μακριά όσο ήταν πάντα. Πλούσιοι άνθρωποι, μεγάλοι επιχειρηματίες, στυλοβάτες της κοινωνίας που τους σέβονται όλοι δεν είναι τίποτα παραπάνω από εξαρτημένοι από το χρήμα: εξαρτημένοι σε τέτοιο βαθμό, ώστε η σωτηρία να μοιάζει αδύνατη! Έχουν όση περιουσία χρειάζονται για να ζήσουν τα εγγόνια και τα δισέγγονά τους δίχως να τους λείψει τίποτα αλλά παρόλα αυτά ξοδεύουν 18 από τις 24 ώρες τους στο γραφείο, με άγχος, τηλεφωνήματα, επαγγελματικά γεύματα, ενώ αδυνατούν να απολαύσουν μια όμορφη κι απλή στιγμή, διότι βιάζονται και ψάχνονται... Το σαράκι του χρήματος, ο εθισμός που είναι πιο κρυφός και πιο ύπουλος από οποιονδήποτε άλλον φωλιάζει εύκολα στις καρδιές μας.
Κλείνοντας, θα ήθελα να αναφέρω πως θεωρώ αδύνατον να ζει κάποιος χωρίς εθισμούς. Αυτό θα σήμαινε το να ζει χωρίς να έχει συνήθειες, κάτι που θα προϋπέθετε να μην έχει καθημερινότητα. Πρακτικά αδύνατο, καταπώς το σκέφτομαι. Η βέλτιστη αντιμετώπιση των εθισμών κατά τη γνώμη μου είναι να τους κατανοούμε, να τους αποδεχόμαστε και να προσπαθούμε να τους έχουμε υπό έλεγχο. Το αντίθετο μου μοιάζει σαν μια προσπάθεια να ζούμε χωρίς να αναπνέουμε (δεν είναι και η αναπνοή μια εξάρτηση, ίσως η μεγαλύτερη;) Η κωμικοτραγικότητα αυτής της προσπάθειας μου θυμίζει την προσπάθεια του Βόλντεμορτ, του κακού μάγου στα βιβλία Χάρι Πότερ, ο οποίος ήθελε να γίνει αθάνατος αλλά παράλληλα χωρίς να εξαρτάται από καμία ουσία. Άλλο ένα κυνήγι Χίμαιρας...
Βέβαια η ιδέα του εθισμού σε κάτι είναι αρκετά περίπλοκη και δύσκολα χωράει στον κοινό νου. Θυμάμαι τώρα την τόσο ωραία απεικόνιση (ίσως την ωραιότερη σκηνοθετικά) που έχει γίνει για τον εθισμό. Αναφέρομαι φυσικά στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών: υπάρχει ο εθισμός σε ένα αντικείμενο, το Ένα Δαχτυλίδι, το οποίο είναι φτιαγμένο με σκοτεινή, πανίσχυρη μαγεία και κανείς (σχεδόν) δεν μπορεί να του αντισταθεί. Ακόμα κι αυτοί που το καταφέρνουν, το κάνουν με μεγάλη δυσκολία, αυτοσυγκράτηση και πόνο. Βέβαια παρουσιάζεται σαφώς και το οξύμωρο της υπόθεσης: ενώ η φαινομενική ευτυχία του κατόχου του Δαχτυλιδιού είναι η μακροζωία, ουσιαστικά η ζωή του καταστρέφεται από αυτό και ο κάτοχος ζει με το άγχος και την μιζέρια να κατατρώει την μοναχική ύπαρξή του. Οπότε η ιδέα της μακρόχρονης, ευτυχισμένης ζωής διαλύεται και μένει μια ανούσια, απελπιστική διαιώνιση της δυστυχίας, κάτι που η σκηνοθεσία δείχνει με μεγάλη σαφήνεια...
Πιστεύω πως οι άνθρωποι μαγευόμαστε από την ιδέα του Δαχτυλιδιού, διότι είναι ένα σύμβολο: συμβολίζει οτιδήποτε είναι παράγοντας εθισμού και η αδυναμία των πρωταγωνιστών προς αυτό είναι ιδιαίτερα οικεία, επειδή την ζούμε και οι ίδιοι σε καθημερινή βάση. Ταυτιζόμαστε εύκολα με τις αδυναμίες των πρωταγωνιστών. Αν αφήσουμε όμως την πλοκή και την σκηνοθεσία στην άκρη, η πικρή αλήθεια είναι η εξής: ο εθισμός όντως βασίζεται στην ανθρώπινη αδυναμία αλλά ο εθιστικός παράγοντας ούτε μαγικός είναι ούτε ευδιάκριτος ούτε ένας και μοναδικός. Μπορεί να είναι οτιδήποτε, οπότε δυστυχώς δεν μπορούμε εύκολα να προετοιμαστούμε ούτε να εντοπίσουμε την πηγή του πριν να είναι αργά. Έπειτα, αν το Δαχτυλίδι παρομοιάζεται επαρκώς με την πραγματικότητα, σε αυτό πιθανώς να βοηθάει το σχήμα του: ο κύκλος, όπως ο φαύλος κύκλος του εθισμού, είναι ένα σχήμα τέλειο, υπεράνω της ανθρώπινης κατανόησης και η απόδραση από αυτόν σχεδόν αδύνατη.
Ας επιστρέψουμε τώρα στην αρχική ιδέα: οι παράγοντες εθισμού είναι απλά, καθημερινά αντικείμενα ή πράξεις. Οι πρώτοι εύκολοι στόχοι ανάλυσης είναι ο καφές και το τσιγάρο, που συνήθως συνδυάζονται κιόλας. Καθώς έχω περάσει και από τους δύο, έχω αναπτύξει μια ιδέα στο πώς μπορούμε να απαγκιστρωθούμε από αυτούς. Πρώτα απ' όλα, αποφεύγουμε τις σκέψεις του τύπου: "πω πω, δηλαδή δεν θα ξανακαπνίσω ποτέ στη ζωή μου;" ή "ούτε μια φορά, ούτε για λίγο να μην αφεθώ; αδύνατο!". Τέτοιες σκέψεις μας αποξενώνουν από την ιδέα της απεξάρτησης και την κάνουν να μοιάζει βουνό, ακριβώς επειδή την συνδυάζουμε με την ιδέα του μέλλοντος χρόνου, ο οποίος μοιάζει πολύς, ατελείωτος και αόριστος. Οπότε επειδή μας τρομάζει η ιδέα του αόριστου χρόνου, αυτός ο τρόμος τρέφεται από την απελπισία που προκαλεί η στέρηση. Κι αυτό οδηγεί σε αδυναμία, που με τη σειρά της οδηγεί πίσω στην ουσία. Πάλι φαύλος κύκλος. Τζίφος.
Αντίθετα, κάνουμε την λεγόμενη step by step απεξάρτηση (αυτό έκανα εγώ). Βάζουμε ως στόχο να στερηθούμε την ουσία για μια μέρα, ή για μια ώρα αν η μέρα φαίνεται πολύ. Αυτόματα έχουμε στοχεύσει σε κάτι μικρό και εύκολο, οπότε μας κατακλύζει η ελπίδα της επιτυχίας, αντί για την απελπισία. Συνεπώς, μπορούμε με καθαρότερο μυαλό να αποκωδικοποιήσουμε τι ακριβώς μας εθίζει. Προσωπικά, ανακάλυψα γύρω στους 25 συνειρμούς που με οδηγούσαν στο τσιγάρο: πριν πιω καφέ, μετά το φαγητό, με το που ανοίγω τον υπολογιστή, το κάθισμα στην καρέκλα, το άνοιγμα της τηλεόρασης κτλ. Συνειρμοί που δημιουργούσαν ένα είδος ηλεκτρικής δόνησης στον εγκέφαλο, ο οποίος επέτασσε ένα τσιγάρο. Οπότε έδειχνα αυτοσυγκράτηση για τα 10 περίπου δευτερόλεπτα του συνειρμού και μετά ηρεμούσα. Ως δια μαγείας, δεν ήθελα τσιγάρο μέχρι τον επόμενο συνειρμό. Τελικά συνειδητοποίησα ότι η υπομονή που έπρεπε να κάνω ήταν υπομονή λίγων δευτερολέπτων πολλές φορές την ημέρα! Βοήθησε εξάλλου η ιδέα πως τα πράγματα μέρα με τη μέρα θα γίνονταν καλύτερα. Άρα ο τρόπος απεξάρτησης στηριζόταν σε δύο συναισθήματα: υπομονή και αισιοδοξία!
Έπειτα, ένας καλός τρόπος συνειδητοποίησης είναι να ψάξουμε πώς ακριβώς μας βλάπτει η ουσία: παραδείγματος χάρη, το τσιγάρο βλάπτει με τόσο πολλούς τρόπους, ώστε η απεξάρτηση δημιουργεί ένα αίσθημα ευφορίας μετά από την πρώτη βασανιστική και βγαλμένη από την κόλαση εβδομάδα απεξάρτησης. Ένα αίσθημα ελπίδας. Ο καφές από την άλλη, όπως και το τσάι, έχει τις λεγόμενες τανίνες, ουσίες που εμποδίζουν την απορρόφηση βιταμινών από τον οργανισμό: όταν συνειδητοποιήσουμε πόσο ένοχος είναι για αυτό και για την ενοχλητική υπερένταση και αϋπνία, αυτό μπορεί να μας δώσει μια ώθηση για να τον σταματήσουμε.
Τέλος, αφού είμαστε ακόμα στα χωράφια της ψυχολογίας, ας αναφέρω πως η καθυπόταξη σε μια εθιστική ουσία επηρεάζει άσχημα τους αδύναμους χαρακτήρες, οι οποίοι ενδόμυχα νιώθουν πως τιμωρούνται δικαίως για κάτι, το οποίο δεν έχουν καν σκεφτεί τι είναι. Αυτή η τιμωρία μέσω του εθισμού δρα ηρεμιστικά, μιας και, με έναν περίεργο τρόπο, αντί να δημιουργεί πιο πολλές ενοχές, μας ηρεμεί γιατί νιώθουμε πως "εκτίσαμε την ποινή μας" με το κακό που κάναμε στον εαυτό μας και πλέον είμαστε ελεύθεροι για λίγο από τις ενοχές. Μια υποσυνείδητη, παράλογη σκέψη που ταιριάζει γάντι στο ταραγμένο μυαλό ενός εθισμένου ανθρώπου.
Ας επιστρέψω όμως στο μοτίβο του φαύλου κύκλου όσον αφορά τον εθισμό. Αν ανατρέξει κανείς στις Ωδές του Ορατίου, στη δεύτερη ωδή του δευτέρου βιβλίου υπάρχει μια πολύ δυνατή εικόνα: η περιγραφή της υδροπικυίας, μιας ασθένειας που λέγεται πως προκαλεί αφόρητη δίψα. Το νερό όμως που καταναλώνεται αντί να ξεδιψάει τον υδροπικό, αντίθετα πρήζει τα εσωτερικά του όργανα και του δημιουργεί ακόμα μεγαλύτερο αίσθημα δίψας. Κι έτσι ο φαύλος κύκλος της νόσου αυτής έγκειται στην ανάγκη για νερό και στην βλαβερή δράση του. Η απελπιστική ανάγκη του οργανισμού για αυτό που τον βλάπτει και η αυτοτιμωρία έρχονται αλλεπάλληλα και εναλλάσσονται σαν ένα σύμπλεγμα δηλητηριωδών φιδιών...
Όπως ανέφερα παραπάνω όμως, ο εθισμός δεν έχει να κάνει μόνο με συγκεκριμένες ουσίες αλλά και με πράξεις ή ενέργειες. Τις προάλλες διάβασα μια ιδιαίτερα εντυπωσιακή λίστα με παγκόσμια (οικολογικής κυρίως φύσεως) προβλήματα, τα οποία δεν προβάλλονται αρκετά ή αποσιωπούνται από τα ΜΜΕ. Για παράδειγμα, η μείωση του πλήθους των μελισσών και οι συνέπειες αυτής, η υπεραλίευση, η αύξηση της οξύτητας των ωκεανών, τα μεταλλαγμένα τρόφιμα, η ανάγκη μας να αποκόψουμε από την διατροφή μας τα ζωικά παράγωγα, ο ρόλος των φαρμακοβιομηχανιών και του ιατροφαρμακευτικού συστήματος στην υγεία και άλλα πολλά. Από την άλλη αναφέρονταν τα "αγαπημένα" και πολυσυζητημένα θέματα που τα ΜΜΕ προτιμούν να δείχνουν: κοσμικά θέματα, μεμονωμένα εγκλήματα, οικονομικά προβλήματα, ασθένειες ταμπού όπως ο καρκίνος ή ο ιός Έμπολα (χωρίς φυσικά να εξηγούν περαιτέρω, απλή αναφορά συμπτωμάτων και επικινδυνότητας) και άλλα τραγικά, δραματικά φαινόμενα.
Αφού λοιπόν καλοσκέφτηκα το γιατί, κατέληξα στα εξής: πρώτον, τα ΜΜΕ σερβίρουν εύκολη και μασημένη τροφή για τον κοσμάκη, που είναι αδαής και το αποδεικνύει περίτρανα. Δεύτερον, ο κοσμάκης είναι εθισμένος στις τραγικές, δραματικές αφηγήσεις φριχτών εγκλημάτων καθώς και στη δυστυχία ανθρώπων για τους οποίους δυστυχώς δε γίνεται τίποτα. Αντίθετα, αδιαφορεί και σχεδόν πλήττει με ειδήσεις οικολογικής φύσεως, οι οποίες του φαίνονται ασήμαντες (μιας και βλέπει το δέντρο κι όχι το δάσος), ανούσιες και κατώτερες. Φυσικά η κυριότερη αιτία που νιώθει ενοχλημένος από τέτοιου είδους ειδήσεις ο λαός είναι επειδή τον προτρέπουν να γίνει καλύτερος. Του ζητάνε μικρά και καθημερινά πράγματα, μια προσπάθεια συνεχή: να μην πετάει σκουπίδια κάτω, να ανακυκλώνει κτλ., ενώ οι άνθρωποι δεν το θέλουν αυτό. Θέλουν να ακούνε τρομερές ειδήσεις και να επιβεβαιώνεται με σαφήνεια από τα ΜΜΕ πως δεν μπορούν να κάνουν τίποτα. Οπότε ταϊζόμαστε με απελπισία και ένα αίσθημα ανημπορίας και παράλληλα καθησυχαζόμαστε από την σκέψη πως είμαστε ανίκανοι, άρα και χωρίς ευθύνη για όσα συμβαίνουν γύρω μας. Οπότε ζούμε χωρίς ενοχές, και καθόμαστε ακόμα πιο βαθιά στην πολυθρόνα μας, απολαμβάνοντας τον ύπνο του δικαίου (;).
Ας παραθέσω στη συνέχεια μια ιστορία που άκουσα πριν λίγες μέρες. Ήταν λέει ένας φτωχός ψαράς στην Ινδία, ο οποίος ζούσε την οικογένειά του ψαρεύοντας, μαζεύοντας ζαρζαβατικά από τη φύση κτλ. Λιτά κι απέριττα. Παρόλα αυτά ήταν ευτυχισμένος. Δεν είχε άγχος, βιασύνες, ευθύνες. Συναντήθηκε τυχαία με έναν Αμερικανό επιχειρηματία, ο οποίος παραθέριζε και τον είδε να ψαρεύει. Εκείνος του είπε: "Σε βλέπω πόσο καλός επαγγελματίας είσαι κι αναρωτιέμαι: γιατί δεν παίρνεις κι άλλα ψαροκάικα, να έχεις στη δούλεψή σου πολλούς εργάτες, να αβγατίσεις την περιουσία σου και να γίνεις ο μεγαλύτερος ψαράς της περιοχής; Κι όταν θα τα έχεις κερδίσει όλα αυτά, μετά από πολλά χρόνια θα βγεις στη σύνταξη και θα ηρεμήσεις, απολαμβάνοντας τις βόλτες, την οικογένεια και την απλή ζωή". Κι ο ψαράς του απάντησε: "Μα ήδη έχω τα αγαθά που προανέφερες! Γιατί να κάνω ολόκληρο τον κύκλο για να ξαναφτάσω σε αυτά που έχω ήδη;" Ο επιχειρηματίας αποστομώθηκε κι έφυγε δίχως να πει λέξη.
Η ιστορία αυτή με κάνει να χαμογελάω. Μου θυμίζει πόσο εμείς οι πολίτες του δυτικού κόσμου έχουμε ταυτίσει την ιδέα της ευτυχίας με τα υλικά αγαθά, την οικονομική ευμάρεια (που ποτέ δεν προσδιορίζεται, είναι εσκεμμένα αόριστο ποσό) και την επέκταση της μπίζνας και του πλούτου. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά με μεγάλη άνεση αναβάλλουμε για μετά την ευτυχία, λέγοντας πως θα την συναντήσουμε κάπου στο μέλλον...
Αυτή η παράλογη νοοτροπία είναι βέβαια ο τρόπος λειτουργίας του καπιταλισμού, ο οποίος έχει σχεδιαστεί πολύ προσεκτικά κι έχει γαλουχήσει πολλές γενιές. Είναι ένας φαύλος κύκλος όπου το κυνήγι της ευτυχίας μοιάζει με κυνήγι Χίμαιρας και ο στόχος είναι πάντα τόσο μακριά όσο ήταν πάντα. Πλούσιοι άνθρωποι, μεγάλοι επιχειρηματίες, στυλοβάτες της κοινωνίας που τους σέβονται όλοι δεν είναι τίποτα παραπάνω από εξαρτημένοι από το χρήμα: εξαρτημένοι σε τέτοιο βαθμό, ώστε η σωτηρία να μοιάζει αδύνατη! Έχουν όση περιουσία χρειάζονται για να ζήσουν τα εγγόνια και τα δισέγγονά τους δίχως να τους λείψει τίποτα αλλά παρόλα αυτά ξοδεύουν 18 από τις 24 ώρες τους στο γραφείο, με άγχος, τηλεφωνήματα, επαγγελματικά γεύματα, ενώ αδυνατούν να απολαύσουν μια όμορφη κι απλή στιγμή, διότι βιάζονται και ψάχνονται... Το σαράκι του χρήματος, ο εθισμός που είναι πιο κρυφός και πιο ύπουλος από οποιονδήποτε άλλον φωλιάζει εύκολα στις καρδιές μας.
Κλείνοντας, θα ήθελα να αναφέρω πως θεωρώ αδύνατον να ζει κάποιος χωρίς εθισμούς. Αυτό θα σήμαινε το να ζει χωρίς να έχει συνήθειες, κάτι που θα προϋπέθετε να μην έχει καθημερινότητα. Πρακτικά αδύνατο, καταπώς το σκέφτομαι. Η βέλτιστη αντιμετώπιση των εθισμών κατά τη γνώμη μου είναι να τους κατανοούμε, να τους αποδεχόμαστε και να προσπαθούμε να τους έχουμε υπό έλεγχο. Το αντίθετο μου μοιάζει σαν μια προσπάθεια να ζούμε χωρίς να αναπνέουμε (δεν είναι και η αναπνοή μια εξάρτηση, ίσως η μεγαλύτερη;) Η κωμικοτραγικότητα αυτής της προσπάθειας μου θυμίζει την προσπάθεια του Βόλντεμορτ, του κακού μάγου στα βιβλία Χάρι Πότερ, ο οποίος ήθελε να γίνει αθάνατος αλλά παράλληλα χωρίς να εξαρτάται από καμία ουσία. Άλλο ένα κυνήγι Χίμαιρας...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου