Όταν οι περισσότεροι νέοι Έλληνες αναφέρονται στους αρχαίους Έλληνες, αν και δεν καταλαβαίνουν πολλά, νιώθουν μια αγαλλίαση, μια ανατριχίλα. Τους τραβάει, ρε παιδί μου, τους ελκύει το θέμα. Έρχονται στο μυαλό τους Παρθενώνες, Θερμοπύλες, Μαραθώνες... Έπειτα σκέφτονται: "Έτσι θα έπρεπε να είμαστε κι εμείς! Υπερήφανοι, νικητές, σαν εκείνους!"
Πέφτουν στο εξής σφάλμα: νομίζουν πως γνωρίζουν το σύνολο της πολιτικής, της ιστορίας και της καθημερινότητας στην "αρχαία" Ελλάδα. Μόνο που δεν το ξέρουν: δυο-τρία παραδείγματα μόνο γνωρίζουν, κάποιες περιγραφές μιας ένδοξης μάχης κι ακροθιγώς τέσσερα-πέντε πρόσωπα, που τα θυμούνται μόνο σαν προτομές. Κοντολογίς, θυμούνται λίγα από όσα διδάχτηκαν στο σχολείο, τα οποία πάλι είναι η ελάχιστη μειοψηφία, ένα 0,0001% απ' όσα συνέβησαν απ' την αυγή της ιστορίας στο μέρος που αποκαλούμε πατρίδα μας.
Μην τρέφετε αυταπάτες: οι "αρχαίοι" δεν ήταν ένας οργανισμός σαν μια μυρμηγκοφωλιά. Ήταν ένα σύνολο ετερόκλητων ανθρώπων: ανάμεσά τους υπήρχαν προδότες, δολοφόνοι, βιαστές, λαοπλάνοι και κάθε λογής αποβράσματα. Για κάθε έναν ένδοξο στρατηλάτη υπήρχαν πέντε καραβανάδες. Για κάθε φωτισμένο ηγέτη εκατό διεφθαρμένοι πολιτικοί. Για κάθε μεγάλο φιλόσοφο χίλιοι αμόρφωτοι άνθρωποι. Εμείς, γνωρίζοντας τα έργα μας χούφτας εξ αυτών μακαρίζουμε το σύνολο, λες και σε όποιο στενό περπατούσες έβλεπες κι από τρεις φιλοσόφους να κουβεντιάζουν. Η φαντασία μας οργιάζει αλλά καλπάζει αντίθετα απ' το μέρος που κοιμάται πια η πραγματικότητα του τότε.
Είναι λάθος να λέμε "οι αρχαίοι Έλληνες έκαναν αυτό". Δεν το έκαναν όλοι τους. Ίσως ένας, αν τα γνωρίζουμε καλά. Και φυσικά ας μην παραβλέπουμε πως, για κάθε γεγονός του τόσο μακρινού παρελθόντος που γνωρίζουμε καλά από πηγές, υπάρχουν άλλα εκατό που μας ήρθαν είτε ως προϊόν παραπληροφόρησης είτε δε μας ήρθαν καθόλου.
"Και τι να κάνουμε, κύριε αρθρογράφε; Να απαρνηθούμε την αρχαία μας κληρονομιά; Να ξεχάσουμε την ιστορία μας;"
Να αναρωτηθείτε αν όντως όσα νομίζετε πως ξέρετε όντως τα ξέρετε. Να αναλογιστείτε πόσα δεν ξέρετε και να αποδεχτείτε πως είναι απείρως περισσότερα. Αυτό κάνω κι εγώ. Έτσι αποφεύγω να αναπαράγω μύθους σαν γεγονότα, διατηρώντας ταυτόχρονα το προνόμιο να ασχολούμαι με τη μυθολογία ως μυθολογία, μιας και μου αρέσει πολύ.
Εξάλλου η ιστορία δεν είναι ένα εύκολο έργο. Δεν αγαπάει τις γενικεύσεις και τα καλούπια. Δε συνοψίζεται σε εξυπνάδες, τσιτάτα και ματαιόδοξες φωτογραφίες με σημαίες από πίσω. Αυτά υπάρχουν για να υπνωτίζουν την κοινή γνώμη, όχι για να προάγουν την αλήθεια. Η ιστορία θέλει χρόνια μελέτης για να μπορείς να πεις πως ξέρεις το 1/10 απ' όσα διάβασες.
Αλλά ας υποθέσουμε πως όλα τα ξέρετε, πως έτσι έγιναν όπως τα λέτε. Πως όντως όλοι οι αρχαίοι Έλληνες ήταν πάνσοφοι, τρομερά γενναίοι και πατριώτες. Τι σημαίνει αυτό για το σήμερα; Τίποτα. Το παρελθόν ανήκει στο παρελθόν και το παρόν στο παρόν. Και για να υπάρξει μέλλον χρειάζεται να μην κοιτάτε στο παρελθόν ενώ βαδίζετε στο παρόν. Ρίχτε κλεφτές ματιές, πάρτε γνώση κι εμπειρία και κοιτάξτε πάλι μπροστά. Ό,τι κι αν έκανε ο Μέγας Αλέξανδρος, τώρα πια είναι πολύ μακριά απ' την πραγματικότητα. Μη βασίζετε το τώρα στο τότε διότι ούτε το τότε γνωρίζετε καλά ούτε το τώρα. Ούτε εγώ το γνωρίζω, όμως η αφετηρία μου είναι πάντα η άγνοια. Δεν εθελοτυφλώ βασιζόμενος σε μια γνώση που νομίζω πως κατέχω επειδή με συμφέρει να νιώθω πως την κατέχω.
Συμπέρασμα: όποια κι αν ήταν η "αρχαία" "Ελλάδα" και οι "αρχαίοι" "Έλληνες" -όλα σε εισαγωγικά διότι είναι πολύ διαφορετικά απ' ό,τι τα έχουμε στο μυαλουδάκι μας- για να καταλάβουμε λίγα πράγματα παραπάνω, ας κοιτάξουμε τη νέα Ελλάδα. Με πολλή παρατήρηση, προσεκτικά συμπεράσματα κι αποφυγή μυθευμάτων κι υπερβολών, ίσως καταλάβουμε κάποια πράγματα γι' αυτήν. Τότε μόνο είμαστε στον σωστό δρόμο για να καταλάβουμε και τη λεγόμενη αρχαία, η οποία έμοιαζε αρκετά με τη νέα, πολύ περισσότερο απ' όσο θα θέλαμε να πιστεύουμε.
Είναι λάθος να λέμε "οι αρχαίοι Έλληνες έκαναν αυτό". Δεν το έκαναν όλοι τους. Ίσως ένας, αν τα γνωρίζουμε καλά. Και φυσικά ας μην παραβλέπουμε πως, για κάθε γεγονός του τόσο μακρινού παρελθόντος που γνωρίζουμε καλά από πηγές, υπάρχουν άλλα εκατό που μας ήρθαν είτε ως προϊόν παραπληροφόρησης είτε δε μας ήρθαν καθόλου.
"Και τι να κάνουμε, κύριε αρθρογράφε; Να απαρνηθούμε την αρχαία μας κληρονομιά; Να ξεχάσουμε την ιστορία μας;"
Να αναρωτηθείτε αν όντως όσα νομίζετε πως ξέρετε όντως τα ξέρετε. Να αναλογιστείτε πόσα δεν ξέρετε και να αποδεχτείτε πως είναι απείρως περισσότερα. Αυτό κάνω κι εγώ. Έτσι αποφεύγω να αναπαράγω μύθους σαν γεγονότα, διατηρώντας ταυτόχρονα το προνόμιο να ασχολούμαι με τη μυθολογία ως μυθολογία, μιας και μου αρέσει πολύ.
Εξάλλου η ιστορία δεν είναι ένα εύκολο έργο. Δεν αγαπάει τις γενικεύσεις και τα καλούπια. Δε συνοψίζεται σε εξυπνάδες, τσιτάτα και ματαιόδοξες φωτογραφίες με σημαίες από πίσω. Αυτά υπάρχουν για να υπνωτίζουν την κοινή γνώμη, όχι για να προάγουν την αλήθεια. Η ιστορία θέλει χρόνια μελέτης για να μπορείς να πεις πως ξέρεις το 1/10 απ' όσα διάβασες.
Αλλά ας υποθέσουμε πως όλα τα ξέρετε, πως έτσι έγιναν όπως τα λέτε. Πως όντως όλοι οι αρχαίοι Έλληνες ήταν πάνσοφοι, τρομερά γενναίοι και πατριώτες. Τι σημαίνει αυτό για το σήμερα; Τίποτα. Το παρελθόν ανήκει στο παρελθόν και το παρόν στο παρόν. Και για να υπάρξει μέλλον χρειάζεται να μην κοιτάτε στο παρελθόν ενώ βαδίζετε στο παρόν. Ρίχτε κλεφτές ματιές, πάρτε γνώση κι εμπειρία και κοιτάξτε πάλι μπροστά. Ό,τι κι αν έκανε ο Μέγας Αλέξανδρος, τώρα πια είναι πολύ μακριά απ' την πραγματικότητα. Μη βασίζετε το τώρα στο τότε διότι ούτε το τότε γνωρίζετε καλά ούτε το τώρα. Ούτε εγώ το γνωρίζω, όμως η αφετηρία μου είναι πάντα η άγνοια. Δεν εθελοτυφλώ βασιζόμενος σε μια γνώση που νομίζω πως κατέχω επειδή με συμφέρει να νιώθω πως την κατέχω.
Συμπέρασμα: όποια κι αν ήταν η "αρχαία" "Ελλάδα" και οι "αρχαίοι" "Έλληνες" -όλα σε εισαγωγικά διότι είναι πολύ διαφορετικά απ' ό,τι τα έχουμε στο μυαλουδάκι μας- για να καταλάβουμε λίγα πράγματα παραπάνω, ας κοιτάξουμε τη νέα Ελλάδα. Με πολλή παρατήρηση, προσεκτικά συμπεράσματα κι αποφυγή μυθευμάτων κι υπερβολών, ίσως καταλάβουμε κάποια πράγματα γι' αυτήν. Τότε μόνο είμαστε στον σωστό δρόμο για να καταλάβουμε και τη λεγόμενη αρχαία, η οποία έμοιαζε αρκετά με τη νέα, πολύ περισσότερο απ' όσο θα θέλαμε να πιστεύουμε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου