Το κάπνισμα, μια αποδεδειγμένα βλαβερή συνήθεια, θεωρείται προσωπική υπόθεση. Ο καπνιστής, λένε, βλάπτει μόνο τον εαυτό του: βασικά μάλλον βλάπτει πάνω απ' όλα τον εαυτό του και έπειτα τους άλλους. Αυτό πιστεύεται από μια μερίδα πολιτών.
Ο καπνός όμως δε λειτουργεί έτσι. Βλάπτει εξίσου τον ίδιο τον καπνιστή όσο και τους άλλους. Αυτό κάνει την κοινωνία να αναρωτιέται: μα γιατί ένας καπνιστής καπνίζει εντός σπιτιού, μπροστά στα παιδιά του; Τόσο άσπλαγχνος είναι; Τόσο αναίσθητος; Δεν τον νοιάζει η υγεία των παιδιών του;
Σ' αυτό το σημείο ας αναφέρω πως είναι θέμα ψυχολογίας. Ένας καπνιστής, προκειμένου να αποδεχτεί τον εθισμό του και να ανταποκριθεί απέναντι στα λογικότατα επιχειρήματα των γύρω του για το κάπνισμα, πρέπει να πολεμήσει με την ίδια του τη λογική, η οποία επίσης του λέει πως το κάπνισμα είναι βλαβερό. Ο εγκέφαλος περνάει από μία φάση άρνησης, όπου κάθε επιχείρημα ενάντια στο τσιγάρο εκτοπίζεται εξαιτίας της ανάγκης για αυτό.
Κάποια στιγμή ο εθισμένος πια άνθρωπος μετριάζει την ιδέα για τη βλαπτικότητα του τσιγάρου. Σκέφτεται: "Είναι βλαβερό το τσιγάρο, εντάξει, αλλά μόνο αυτό είναι; Τόσα άλλα πράγματα βλάπτουν την υγεία, το τσιγάρο τους πείραξε; Άσε που στον εαυτό μου κάνω κακό".
Ο τρόπος σκέψης του αυτός βασίζεται σε μια αλήθεια, πως το τσιγάρο βλάπτει. Για να μην επικεντρωθεί όμως στη συνήθεια αυτή, την αντιπαραβάλλει με άλλες, όπως τα καυσαέρια των αυτοκινήτων ή τα φουγάρα των εργοστασίων. Τέλος, για να πείσει τον εαυτό του πως δεν κάνει κακό στους άλλους, πιστεύει πως βλάπτει μόνο τον εαυτό του. Αυτό είναι το πρώτο στάδιο.
Σιγά-σιγά συνηθίζει για τα καλά την ιδέα του τσιγάρου. Τα αρχικά συμπτώματα -ξερόβηχας, άσχημη μυρωδιά- συνηθίζονται και η ανάγκη τον κάνει να προχωρήσει κι άλλο τη σκέψη του: "Δεν είναι καλό το τσιγάρο, όμως ακούγονται και πολλές υπερβολές".
Αυτό το στάδιο σκέψης χρησιμοποιεί το σχήμα λιτότητας: αντί δηλαδή να πει "είναι κακό" σκέφτεται "δεν είναι καλό", προσπαθώντας να δώσει έναν ουδέτερο τόνο στη συνήθεια. Επίσης, βασισμένος στις πολλές υπερβολές που όντως ακούγονται, πείθει τον εαυτό του πως ακόμα και οι λογικές συμβουλές που ακούει είναι υπερβολές.
Έπειτα, το σκέφτεται φιλοσοφικά: "Εντάξει, βλαβερό το κάπνισμα. Όμως τι κακό μπορεί να μου κάνει; Ούτως ή άλλως κάποια στιγμή θα πεθάνω. Μια ζωή την έχουμε, ας την απολαύσουμε. Μήπως τόσοι και τόσοι που δεν κάπνιζαν δεν έπαθαν καρκίνους; Κι άλλοι που κάπνιζαν έζησαν μέχρι τα 100! Θέμα οργανισμού είναι..."
Η απενοχοποίηση του τσιγάρου είναι στην τελική ευθεία. Έχει ταυτίσει πια την απόλαυση με το τσιγάρο και τη χρησιμοποιεί σαν ασπίδα απέναντι σε κάθε ένσταση σε σχέση με την υγεία. Προκειμένου να τα έχει καλά με τον εαυτό του και να μην έχει δεύτερες σκέψεις και τύψεις, χρησιμοποιεί κάθε είδους παραλογισμό σαν επιχείρημα. Στο τέλος συμπεριφέρεται σαν να μην είναι βλαβερό το κάπνισμα.
Εκεί εμφανίζεται η κοινωνική διάσταση του προβλήματος. Αφού προσπαθεί να ξεχάσει πόσο βλαβερή είναι η συνήθεια, καπνίζει άφοβα κι ανέμελα μπροστά σε άλλους, αναγκάζοντάς τους να εισπνέουν τον καπνό του. Δε νιώθει πια ενοχές για τον εαυτό του, οπότε επόμενο είναι να μη νιώθει πως βλάπτει ούτε τους άλλους. Δεν το κάνει από κακία, ίσως ούτε καν από αδιαφορία: έχει ανάγκη να πιστεύει πως δε βλάπτει τους άλλους. Έτσι, θα καπνίσει σε εσωτερικούς χώρους, δίπλα σε παιδιά, σε μωρά, σε ηλικιωμένους, δίπλα σε οποιονδήποτε, χωρίς μάλιστα καμία τύψη.
Το τελευταίο στάδιο παραλογισμού είναι η κόντρα με τους αντικαπνιστές. Σε δημόσιους χώρους ή σε χώρους εστίασης, θεωρεί αναφαίρετο δικαίωμά του να καπνίζει και υποχρέωση των υπολοίπων -οι οποίοι υπερβάλλουν και είναι γκρινιάρηδες- να ανέχονται τον καπνό. Τους κατηγορεί πως του στερούν τα δικαιώματά του, πως όπως έχουν εκείνοι άποψη έχει κι εκείνος, πως του φέρονται σαν πολίτη β' κατηγορίας...
Γενικώς ο παραλογισμός φτάνει σε σοβαρά στάδια απόκλισης από την πραγματικότητα. Πλέον άλλα ισχύουν για τους άλλους κι άλλα για τον ίδιο -στο μυαλό του. Μάλιστα έχει ταυτίσει την ιδέα του εαυτού του με το τσιγάρο, έχει γίνει ένα μ' αυτό. Στο μυαλό του όποιος επιχειρηματολογεί ενάντια στο τσιγάρο του κάνει προσωπική επίθεση...
Ευτυχώς δεν είναι όλοι οι καπνιστές έτσι. Υπάρχουν κάποιοι που κατανοούν την κατάστασή τους και σέβονται τους υπόλοιπους. Δυστυχώς, ακόμα κι ένας καπνιστής, ακόμα κι ένα τσιγάρο αρκεί για να καταστρέψει μια όμορφη ατμόσφαιρα σ' έναν εσωτερικό χώρο. Κι όσο κι αν το δημόσιο κάπνισμα βγαίνει εκτός νόμου χρόνο με τον χρόνο, στη χώρα μας η ατιμωρησία φέρνει παράλογες, εξοργιστικές και αναχρονιστικές καταστάσεις.
Ο καπνός όμως δε λειτουργεί έτσι. Βλάπτει εξίσου τον ίδιο τον καπνιστή όσο και τους άλλους. Αυτό κάνει την κοινωνία να αναρωτιέται: μα γιατί ένας καπνιστής καπνίζει εντός σπιτιού, μπροστά στα παιδιά του; Τόσο άσπλαγχνος είναι; Τόσο αναίσθητος; Δεν τον νοιάζει η υγεία των παιδιών του;
Σ' αυτό το σημείο ας αναφέρω πως είναι θέμα ψυχολογίας. Ένας καπνιστής, προκειμένου να αποδεχτεί τον εθισμό του και να ανταποκριθεί απέναντι στα λογικότατα επιχειρήματα των γύρω του για το κάπνισμα, πρέπει να πολεμήσει με την ίδια του τη λογική, η οποία επίσης του λέει πως το κάπνισμα είναι βλαβερό. Ο εγκέφαλος περνάει από μία φάση άρνησης, όπου κάθε επιχείρημα ενάντια στο τσιγάρο εκτοπίζεται εξαιτίας της ανάγκης για αυτό.
Κάποια στιγμή ο εθισμένος πια άνθρωπος μετριάζει την ιδέα για τη βλαπτικότητα του τσιγάρου. Σκέφτεται: "Είναι βλαβερό το τσιγάρο, εντάξει, αλλά μόνο αυτό είναι; Τόσα άλλα πράγματα βλάπτουν την υγεία, το τσιγάρο τους πείραξε; Άσε που στον εαυτό μου κάνω κακό".
Ο τρόπος σκέψης του αυτός βασίζεται σε μια αλήθεια, πως το τσιγάρο βλάπτει. Για να μην επικεντρωθεί όμως στη συνήθεια αυτή, την αντιπαραβάλλει με άλλες, όπως τα καυσαέρια των αυτοκινήτων ή τα φουγάρα των εργοστασίων. Τέλος, για να πείσει τον εαυτό του πως δεν κάνει κακό στους άλλους, πιστεύει πως βλάπτει μόνο τον εαυτό του. Αυτό είναι το πρώτο στάδιο.
Σιγά-σιγά συνηθίζει για τα καλά την ιδέα του τσιγάρου. Τα αρχικά συμπτώματα -ξερόβηχας, άσχημη μυρωδιά- συνηθίζονται και η ανάγκη τον κάνει να προχωρήσει κι άλλο τη σκέψη του: "Δεν είναι καλό το τσιγάρο, όμως ακούγονται και πολλές υπερβολές".
Αυτό το στάδιο σκέψης χρησιμοποιεί το σχήμα λιτότητας: αντί δηλαδή να πει "είναι κακό" σκέφτεται "δεν είναι καλό", προσπαθώντας να δώσει έναν ουδέτερο τόνο στη συνήθεια. Επίσης, βασισμένος στις πολλές υπερβολές που όντως ακούγονται, πείθει τον εαυτό του πως ακόμα και οι λογικές συμβουλές που ακούει είναι υπερβολές.
Έπειτα, το σκέφτεται φιλοσοφικά: "Εντάξει, βλαβερό το κάπνισμα. Όμως τι κακό μπορεί να μου κάνει; Ούτως ή άλλως κάποια στιγμή θα πεθάνω. Μια ζωή την έχουμε, ας την απολαύσουμε. Μήπως τόσοι και τόσοι που δεν κάπνιζαν δεν έπαθαν καρκίνους; Κι άλλοι που κάπνιζαν έζησαν μέχρι τα 100! Θέμα οργανισμού είναι..."
Η απενοχοποίηση του τσιγάρου είναι στην τελική ευθεία. Έχει ταυτίσει πια την απόλαυση με το τσιγάρο και τη χρησιμοποιεί σαν ασπίδα απέναντι σε κάθε ένσταση σε σχέση με την υγεία. Προκειμένου να τα έχει καλά με τον εαυτό του και να μην έχει δεύτερες σκέψεις και τύψεις, χρησιμοποιεί κάθε είδους παραλογισμό σαν επιχείρημα. Στο τέλος συμπεριφέρεται σαν να μην είναι βλαβερό το κάπνισμα.
Εκεί εμφανίζεται η κοινωνική διάσταση του προβλήματος. Αφού προσπαθεί να ξεχάσει πόσο βλαβερή είναι η συνήθεια, καπνίζει άφοβα κι ανέμελα μπροστά σε άλλους, αναγκάζοντάς τους να εισπνέουν τον καπνό του. Δε νιώθει πια ενοχές για τον εαυτό του, οπότε επόμενο είναι να μη νιώθει πως βλάπτει ούτε τους άλλους. Δεν το κάνει από κακία, ίσως ούτε καν από αδιαφορία: έχει ανάγκη να πιστεύει πως δε βλάπτει τους άλλους. Έτσι, θα καπνίσει σε εσωτερικούς χώρους, δίπλα σε παιδιά, σε μωρά, σε ηλικιωμένους, δίπλα σε οποιονδήποτε, χωρίς μάλιστα καμία τύψη.
Το τελευταίο στάδιο παραλογισμού είναι η κόντρα με τους αντικαπνιστές. Σε δημόσιους χώρους ή σε χώρους εστίασης, θεωρεί αναφαίρετο δικαίωμά του να καπνίζει και υποχρέωση των υπολοίπων -οι οποίοι υπερβάλλουν και είναι γκρινιάρηδες- να ανέχονται τον καπνό. Τους κατηγορεί πως του στερούν τα δικαιώματά του, πως όπως έχουν εκείνοι άποψη έχει κι εκείνος, πως του φέρονται σαν πολίτη β' κατηγορίας...
Γενικώς ο παραλογισμός φτάνει σε σοβαρά στάδια απόκλισης από την πραγματικότητα. Πλέον άλλα ισχύουν για τους άλλους κι άλλα για τον ίδιο -στο μυαλό του. Μάλιστα έχει ταυτίσει την ιδέα του εαυτού του με το τσιγάρο, έχει γίνει ένα μ' αυτό. Στο μυαλό του όποιος επιχειρηματολογεί ενάντια στο τσιγάρο του κάνει προσωπική επίθεση...
Ευτυχώς δεν είναι όλοι οι καπνιστές έτσι. Υπάρχουν κάποιοι που κατανοούν την κατάστασή τους και σέβονται τους υπόλοιπους. Δυστυχώς, ακόμα κι ένας καπνιστής, ακόμα κι ένα τσιγάρο αρκεί για να καταστρέψει μια όμορφη ατμόσφαιρα σ' έναν εσωτερικό χώρο. Κι όσο κι αν το δημόσιο κάπνισμα βγαίνει εκτός νόμου χρόνο με τον χρόνο, στη χώρα μας η ατιμωρησία φέρνει παράλογες, εξοργιστικές και αναχρονιστικές καταστάσεις.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου