Έπεα πτερόεντα;

   Έπεα πτερόεντα. Φτερωτά λόγια δηλαδή. Μια έκφραση, αρχικά ειπωμένη από τον Όμηρο (Ιλιάδα Α, 201), με δύο σημασίες: η κυρίαρχη είναι ότι τα λόγια πετούν και χάνονται γρήγορα, δεν έχουν υπόσταση. Η δεύτερη είναι ότι τα νέα εξαπλώνονται γρήγορα από στόμα σε στόμα.
   Οπότε τα λόγια πετούν και τα γραπτά μένουν. Verba volant, scripta manent λατινιστί. Στο δεύτερο μέρος θα συμφωνήσω. Οτιδήποτε έχει καταγραφεί αποκτά υπόσταση κι έχει νομική σημασία. Επίσης παραμένει άθικτο (ή σχεδόν άθικτο, ανάλογα με το υλικό πάνω στο οποίο γράφτηκε) με το πέρασμα των χρόνων, έτοιμο για να διαβαστεί και να ξαναδιαβαστεί από τους επόμενους. Εν αντιθέσει, οτιδήποτε έχει λεχθεί αλλά όχι καταγραφεί δεν μπορεί να αποδειχθεί, παρά μόνο με μαρτυρίες. Αυτά όσον αφορά τον νόμο. Τι συμβαίνει όμως με την ανθρώπινη ψυχή;
   Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις που άνθρωποι ζούνε για πολλά χρόνια έχοντας αφήσει να κουδουνίζουν στ' αυτιά τους τα λόγια των ανθρώπων που τους μεγάλωσαν. Αν ήταν καλά λόγια, τότε αποκτούν μια μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους, η οποία τους συντροφεύει αργότερα και γίνεται το επίκεντρο της κοσμοθεωρίας τους. Αν ήταν πάλι άσχημα λόγια, τότε τα λόγια που ειπώθηκαν τους κρατάνε δέσμιους σε μια θλίψη, σε μια μιζέρια και έλλειψη βελτίωσης, διότι πίστεψαν και φύλαξαν μέσα τους το νόημα των λόγων.
   Και στις δύο περιπτώσεις, τα πτερόεντα έπεα συνέχισαν να φτερουγίζουν μέσα σ' ένα ανθρώπινο μυαλό: αόρατα, ανύπαρκτα για όλους τους άλλους αλλά πραγματικά για τον ίδιο τον ακροατή. Αν πραγματικά ήταν ορατά τα λόγια που ειπώθηκαν και πλήγωσαν, τότε θα ήταν πολύ πιο εύκολο να προσεγγίσουμε τους άλλους και να τους αλλάξουμε προς το καλύτερο, αλλά και να είμαστε έτοιμοι να αλλάξουμε κι εμείς οι ίδιοι. Θα ήταν πολύ πιο εύκολο να καταλάβουμε τους άλλους και να εξηγήσουμε τις συμπεριφορές τους. Δεν είναι όμως. Και τα λόγια μένουν τελικά, δεν είναι παρατηρήσιμα και ανιχνεύσιμα όμως, κι αυτό τα κάνει πολύ πιο επικίνδυνα. Σε πολλές ταινίες υπάρχει μια αποκάλυψη στο τέλος, όπου, μαθαίνοντας το παρελθόν ενός χαρακτήρα, γνωρίζουμε τα λόγια που τον σημάδεψαν. Προσφιλής τεχνική και απόλυτα ρεαλιστική.
  Δεν είναι βέβαια σημαντικά μόνο τα λόγια που άκουσε κάποιος. Ας υποθέσουμε πως κάποιος είπε πολύ βαριά λόγια σε κάποιο αγαπημένο του πρόσωπο για κάποιο ιδιαίτερα ευαίσθητο θέμα. Πώς μπορεί να τα ξεχάσει ποτέ; Δεν έχουν καταγραφεί, ίσως ακόμα και ο παραλήπτης αυτών των λόγων να τα έχει ξεχάσει. Αυτός όμως που τα ξεστόμισε δεν μπορεί να τα ξεχάσει εύκολα. Υπάρχουν περιπτώσεις που κάποιον τον ακολουθούν τα λόγια του μέχρι το τέλος της ζωής του ή μέχρι τρέλας. Διότι ακόμα κι αν έχεις δεχτεί σκληρά λόγια, μπορείς να ησυχάσεις. Όταν τα έχεις πει όμως όχι.