Περί Πατριωτισμού

Παρατηρείται επανειλημμένως τον τελευταίο καιρό μία πόλωση γύρω από την λέξη “πατριώτης”. Λίγο το θέμα με την Μακεδονία, λίγο η (πανευρωπαϊκή αν όχι παγκόσμια) άνοδος της ακροδεξιάς και “πατριώτες” ξεπηδούν από παντού προσπαθώντας να πείσουν για την αγάπη τους για την (όποια) πατρίδα και την ανωτερότητα της (όποιας) πατρίδας απέναντι στις υπόλοιπες (ώ για δες σύμπτωση ...) πατρίδες.

Πρώτον έχω επανειλημμένως εκφράσει την δυσαρέσκειά μου με την πολιτικοποίηση του “πατριωτισμού”. Θεωρώ ιλαρή ακόμα και την σκέψη ότι ένας αριστερός δεν μπορεί να είναι πατριώτης. Ως εκ τούτου η εικόνα Ελλήνων να βρίζουν, να απειλούν και να βιαιοπραγούν απέναντι σε άλλους Έλληνες για το ποιος είναι πιο πολύ Έλληνας στα μάτια μου είναι αποκρουστική και φέρνει πιο πολύ σε εμφύλιο παρά αγάπη για την πατρίδα.

Ας ξεκινήσουμε το (σύντομο) ταξίδι μας με δύο – τρεις ορισμούς. Να αναφέρουμε απλά ότι οι ορισμοί είναι προσωπικοί και έχουν να κάνουν με το παρόν άρθρο, δεν θα ανοίξουμε λεξικά ούτε θα παραθέσουμε μακροσκελείς πηγές. Τι είναι Έλληνας ; Θα δεχτώ ολόψυχα την άποψη των αρχαίων Ελλήνων ότι “Έλληνας είναι αυτός που λαμβάνει ελληνική παιδεία”. Τι είναι ελληνική παιδεία λοιπόν; “Η γαλούχηση ενός ατόμου με ελληνικά ιδανικά, ελληνικό τρόπο ζωής και ελληνική σκέψη” φαντάζομαι ότι είναι αρκετά καλός ορισμός. Επειδή όμως δε μπορούμε να εκφράσουμε ιδανικά ούτε να έχουμε σκέψη χωρίς γλώσσα θα υποστηρίξω πως Έλληνας είναι αυτός που γνωρίζει την ελληνική γλώσσα διότι χωρίς αυτήν οποιαδήποτε προσπάθεια ελληνικής σκέψης και έκφραση ελληνικών ιδανικών είναι αδύνατη.

Ας μιλήσουμε για “αγάπη για την πατρίδα” λοιπόν. Μπήκα σε πειρασμό να ορίσω και τον όρο “αγάπη” αλλά παραήταν δύσκολο. Η αγάπη είναι όπως την αντιλαμβάνεται ο καθένας στο κούφιο του το κεφάλι. Οι “πατριώτες” αγαπούν την πατρίδα τους, τί ακριβώς όμως είναι αυτό που αγαπούν; Παρατηρώ πως η πλειονότητα αυτών έχει αναγάγει την αγάπη προς την πατρίδα σε θρησκευτική λατρεία και εδώ έγκειται το πρόβλημα. Η θρησκεία μιλάει για ιδανικά, άφταστα, τέλεια. Εάν εξιδανικεύσουμε την “πατρίδα” και την κάθε πατρίδα και την έχουμε στο μυαλό μας ως τέλεια, τότε ασφαλώς μπορούμε να την λατρέψουμε με θρησκευτική ευλάβεια· ωστόσο θα έχουμε κάνει ένα φριχτό πραγματικό μα και ιστορικό σφάλμα, και στην χώρα (“πατρίδα”) που γέννησε την ιστορία το να την ξεχάσουμε θα ήταν τρομερά ειρωνικό, δε νομίζετε; Αυτό είναι και το βασικό κατά την ταπεινή μου άποψη πρόβλημα του “πατριωτισμού”. Θα βγει ο Γερμανός “πατριώτης” να σου πει πόσο σπουδαία είναι η χώρα του αγνοώντας ή δικαιολογώντας τα εγκλήματα που αυτή έχει διαπράξει στο παρελθόν, θα απαντήσει ο Έλλην “πατριώτης” στηλιτεύοντας αυτά ακριβώς τα εγκλήματα και προωθώντας την άποψη ότι η δική του πατρίδα δεν έχει διαπράξει ανάλογα, θα πεταχτεί ο Γάλλος “πατριώτης” κάνοντας κάτι αντίστοιχο και οδηγούμαστε σε αδιέξοδο διότι όλοι ξεχνούν (;), αγνοούν (;), δικαιολογούν (;) οτιδήποτε στραβό υπάρχει στην δική τους ιστορία, μα δεν είναι έτσι.

Η κάθε χώρα, το κάθε έθνος και η κάθε πατρίδα έχει χρυσές μα και μαύρες σελίδες στην ιστορία της. Το να παριστάνουμε ότι υπάρχουν μόνο χρυσές και λαμπρές σελίδες μπορεί να είναι βολικό αλλά ψευδές και καταλήγει στο να μην αγαπάμε την πραγματική μας πατρίδα αλλά ένα α λά καρτ ιδανικό πατρίδας που οι ίδιοι φτιάξαμε στο κεφάλι μας και που (προφανώς αλλά δυστυχώς) διαφέρει από κεφάλι σε κεφάλι οδηγώντας έτσι στο να αγαπάει ο καθένας μια λίγο διαφορετική, ατομική πατρίδα. Όπως αγαπάμε τους φίλους, τους γονείς και τα παιδιά μας έτσι πρέπει να αγαπάμε και την πατρίδα μας. Ρεαλιστικά, με τα καλά και στραβά της. Προσπαθώντας να επαναλάβουμε ή και να κάνουμε την υπέρβαση στα πρώτα μα γνωρίζοντας και προσπαθώντας να αποφύγουμε τα δεύτερα.

Παρακολουθούσα τις προάλλες ένα βίντεο στο διαδίκτυο όπου σε ένα βρετανικό τηλεπαιχνίδι ο διαγωνιζόμενος έχασε γιατί απάντησε ότι ο Μ. Αλέξανδρος ήταν Έλληνας αντί για Μακεδόνας. Το εν λόγω βίντεο το “ανέβασε” ένας Έλληνας (αυτοαποκαλούμενος) πατριώτης βάλλοντας κατά των κακών Ευρωπαίων. Κι ενώ παρακολουθούσα με ενδιαφέρον ξαφνικά βλέπω ο εν λόγω “πατριώτης” να γράφει ένα “είσουν” κι απλά διακόπτω το βίντεο. Αυτό το “είσουν” είναι όλος ο λόγος που οι κακοί ξένοι έχουν πάτημα να προσβάλλουν την πατρίδα σου. Αυτό το “είσουν” και το ότι αγνοείς την ίδια σου την ιστορία “απόγονε του Ηροδότου”  καταργεί οποιαδήποτε έννοια αγάπης, πατριωτισμού και αν το πάμε ένα βήμα πιο πέρα, ελληνικότητας. Γιατί πόσο Έλληνας μπορεί να είσαι όταν δεν μπορείς να γράψεις βασικές λέξεις στην γλώσσα σου; Πόσο ελληνικά μπορείς να σκεφτείς όταν δεν καταλαβαίνεις την ίδια σου  την γλώσσα; Ας μην μιλήσουμε για ετυμολογίες και αντιδάνεια. Παρατηρήστε ότι το επίπεδο μόρφωσης του μέσου “πατριώτη” βρίσκεται κάτω του μέσου επιπέδου μόρφωσης του μέσου πολίτη. Αν ανήκετε στον “πατριωτικό” χώρο κάντε μία αυτοκριτική. Είναι ντροπή να υπερασπίζεσαι την ελληνικότητα της Μακεδονίας και να γράφεις “Η Μακεδονία είταν ελληνική”. Είναι ντροπή να μιλάς για την ελληνική ιστορία και να μην έχεις διαβάσει ποτέ όχι Ηρόδοτο, Θουκυδίδη και Ξενοφώντα (που θα έπρεπε), αλλά ούτε ένα βιβλίο ιστορίας στη ζωή σου. Στον αντίποδα ενδυναμώνει τρομερά την όποια σου θέση το να έχεις διαβάσει, όχι μία αλλά τριάντα μία πηγές, να έχεις εντρυφήσει όχι μόνο στα καλά αλλά και στα άσχημα της ιστορίας σου κι όταν ο ημιμαθής ξένος σου προβάλλει ένα επιχείρημα να το αντικρούς στα ίσια με στοιχεία και πηγές. Και κάτι τελευταίο, το χαμηλό επίπεδο μόρφωσης και ο φανατισμός συνδέονται. Ο φανατισμένος, ανορθόγραφος “πατριώτης” είναι γραφικός και κανείς δεν θα τον πάρει ποτέ στα σοβαρά. Ο ίδιος με την υπόστασή του έχει ήδη υποβαθμίσει τόσο τα επιχειρήματά του όσο και το καθαυτό πράγμα που αγαπάει.

Εν κατακλείδι είναι υπέροχο να αγαπάς την πατρίδα σου. Υπέροχο και απαραίτητο για να πάει αυτή μπροστά. Όμως η φανατική εξιδανίκευση αυτής καταλήγει στο αντίθετο αποτέλεσμα. Αυτός είναι και ο λόγος που παραπάνω η λέξη πατριώτης ήταν σε εισαγωγικά. Ο φανατικός, σχεδόν φασίστας, δεν είναι πατριώτης, ζημιώνει με τη στάση του την πατρίδα του, η ημιμάθειά του γίνεται κερκόπορτα χειραγώγησης από οποιονδήποτε δόλιο και η γραφικότητά του αποδυναμώνει οποιαδήποτε θέση του. Ας σκεφτούμε λίγο τους ένδοξους προγόνους μας. Τι στάση θα είχαν αυτοί άραγε απέναντι σε έναν άνθρωπο αμόρφωτο, φανατισμένο και τυφλωμένο από μίσος; Θα τον θεωρούσαν ισάξιό τους; Θα χαιρόντουσαν ή θα ντρέπονταν που είναι απόγονός τους;

Ο Σκεπτικός