Το σεξ στη λογοτεχνία είναι μια καυτή πατάτα. Ένα θέμα πάντα μέσα στο προσκήνιο, πάντα άξιο να σηκώσει μεγάλες συζητήσεις, διαφωνίες, επιχειρήματα κι αντεπιχειρήματα. Πρέπει να υπάρχει; Πρέπει να αποφεύγεται; Πρέπει να υπονοείται ή ο/η συγγραφέας να εισέρχεται σε γαργαλιστικές λεπτομέρειες; Τι αξία δίνει ή παίρνει απ' το ίδιο το έργο;
Οι ίδιοι/ες οι συγγραφείς μπορούν να χωριστούν σε κατηγορίες ανάλογα με το πόσο το προβάλλουν ή το κρύβουν, πόσο το φοβούνται ή το λαχταρούν στα βιβλία τους. Φυσικά σε κάθε είδος που μπορεί να υπάρχει (διότι εννοείται πως στην παιδική λογοτεχνία δεν τίθεται καν ζήτημα) μάλλον θα γίνει το επίκεντρο. Στην ενήλικη λογοτεχνία μπορεί να μπει ένας κάθετος διαχωρισμός: το σεξ στην "αντρική" και στη "γυναικεία" λογοτεχνία (σε εισαγωγικά διότι όλα αυτά είναι αμφισβητήσιμα).
Την πρώτη κατηγορία την έχω ζήσει σχετικά νωρίς: όταν ξεκοκάλιζα στα 15-16 μου τα western του Λουις Λ'Αμούρ, το σεξ έκανε πάντα την τιμητική του εμφάνιση. Μετά την πρώτη γνωριμία με τον πρωταγωνιστή, τον καουμπόυ, σερίφη ή παράνομο, αυτό που περίμενα ήταν η γλυκιά παρουσία που θα τον γοήτευε (συνήθως αρκετά πιο νεαρή απ' τον πρωταγωνιστή ή αρκετά μεγαλύτερη, αν εκείνος είναι νεαρός). Πώς θα ήταν, πώς θα την φανταζόμουν εγώ, τι ατάκες θα έλεγε και πόσο θα μπορούσε να ταυτιστεί με τη γυναίκα όπως τη ζει ένας 16χρονος στην καθημερινότητά του. Πάντα υπήρχαν περιγραφές της σεξουαλικής πράξης. Σ' αυτές δινόταν τόση βαρύτητα και λεπτομέρεια όση και στις σκηνές δράσης: στην ίδια την πράξη μέσα από τα μάτια του πρωταγωνιστή. Ανάλογα με τα πρόσωπα κάποια πράγματα διέφεραν, όμως τα περισσότερα στοιχεία ήταν κοινά: η οπτικοποίηση του πράγματος, η γλαφυρή περιγραφή του γυναικείου σώματος και των ενεργειών της πάνω στην πράξη κτλ. Εν κατακλείδι, μπορώ να πω πως στη λογοτεχνία που απευθύνεται σε άντρες το σεξ είναι το απαραίτητο διάλειμμα απ' τη δράση: όπως ακριβώς στις αθλητικές μεταδόσεις ο σκηνοθέτης δείχνει πλάνα εντυπωσιακών καλλονών στις κερκίδες στα διαλείμματα, έτσι και σ' αυτό το είδος λογοτεχνίας.
Στη δεύτερη κατηγορία, η οποία έχει φυσικά πολύ μεγαλύτερη απήχηση, μπορούν να γραφτούν πολλά. Η λεγόμενη γυναικεία λογοτεχνία πολλές φορές έχει το σεξ -ή την αναμονή της πράξης- στο προσκήνιο, πάνω ίσως κι απ' την πλοκή. Είναι το βαρόμετρο ενός βιβλίου. Πόσο θα τραβήξει το ενδιαφέρον και την αγωνία της αναγνώστριας (ή του αναγνώστη); Πόσο εκείνη θα επιθυμεί να προχωρήσει για να μάθει κι άλλα; Πόσο θα εξελιχθούν τα πρωταγωνιστικά πρόσωπα και η πλοκή μέσα από την πράξη; Αυτό επαφίεται στον (ή συνηθέστερα στην) συγγραφέα και θέλει φυσικά ταλέντο. Το σεξ εξάπτει τις αισθήσεις και μπορεί να κάνει αναγνώστες να ταυτιστούν με τα πρόσωπα αν οι περιγραφές είναι ρεαλιστικές και όχι εξιδανικευμένες.
Η οπτικοποίηση εδώ διαφέρει. Στην εικόνα της γυναίκας-πρωταγωνίστριας οι μεταβλητές λίγο πολύ είναι οι ίδιες: πνευματικά εξαιρετικά θετική εικόνα (μια γυναίκα φιλόδοξη, γεμάτη όνειρα και συχνά θύμα του παρελθόντος) σε συνδυασμό με σωματικές ατέλειες ή ανασφάλεια σε σχέση με το σώμα της, προκειμένου να ταυτιστεί η αναγνώστρια όσο περισσότερο γίνεται. Θέλει δουλειά και ταλέντο να γίνει η πρωταγωνίστρια ενδιαφέρουσα. Απ' την άλλη, ο άντρας (το ερώμενο-επιθυμητό πρόσωπο) δείχνει πάντα άψογος, μυστηριώδης κι ενδιαφέρων (επιτυχημένος επαγγελματίας, πλούσιος, δημοφιλής), ώστε να δυναμώνει την προσμονή της επικείμενης συνένωσης, σωματικής και συναισθηματικής. Στην ερωτική πράξη δίνεται δέουσα σημασία στο στήσιμο και στη συμπεριφορά του εραστή, στις ατάκες και στις κινήσεις του πριν και μετά, στο πόση σημασία έδωσε στην πρωταγωνίστρια, στο πάθος και την επιθυμία του κτλ.
Εδώ υπάρχει ένα μοτίβο. Αν και στις δύο περιπτώσεις το πράγμα είναι φαινομενικά εντελώς αντίθετο, η σκηνή του σεξ στοχεύει σε κάτι πολύ συγκεκριμένο: στο άλλο πρόσωπο. Ο αναγνώστης έχει την ανάγκη να νιώσει με όλες του τις αισθήσεις την ερωμένη του πρωταγωνιστή (με τον οποίο πιθανότατα έχει ήδη ταυτιστεί) και η αναγνώστρια θέλει το ίδιο απ' τον εραστή της πρωταγωνίστριας. Στην ερωτική πράξη ο πρωταγωνιστής/πρωταγωνίστρια έχει μάλλον δευτερεύοντα ρόλο οπτικά, αν και συναισθηματικά φυσικά είναι στο προσκήνιο.
Ανάμεσα στα δύο είδη λογοτεχνίας, το σεξ παίζει πιστεύω πολύ σημαντικότερο ρόλο στη "γυναικεία" λογοτεχνία. Ο άντρας δεν έχει ανάγκη να διαβάσει ένα βιβλίο για να έρθει σε επαφή με το αντικείμενο: οι οπτικοακουστικές μεταδόσεις μια χαρά του κάνουν και στην εποχή μας υπάρχει πληθώρα αυτών στο διαδίκτυο. Η γυναίκα όμως, που σπανίως ικανοποιείται από φτηνά κόλπα, ζητάει τη λεπτομέρεια της ανάγνωσης. Το σεξ από μόνο του δε σημαίνει κάτι. Το πράγμα πρέπει να ζεσταθεί, οι ρόλοι οφείλουν να είναι δοσμένοι με κάθε σκηνική φιοριτούρα, οι ιστορίες πρέπει να ξεκινούν από μακριά και να τέμνονται στην πορεία. Ας βρίσκεται η ίδια η πράξη στη σελίδα 200: εφόσον το πράγμα χτίζεται σταδιακά και όμορφα, η συγγραφέας έχει πετύχει τον σκοπό της και η ικανοποίηση της αναγνώστριας είναι η ανταμοιβή.
Το ίδιο βέβαια μπορεί να ισχύει (μέχρι ενός σημείου) και στην "αντρική" λογοτεχνία αλλά η διαφορά είναι έντονη. Εκεί ο συγγραφέας δεν "το κουράζει" το θέμα: δε δίνονται τόσες λεπτομέρειες, δεν υπάρχει τόση επιμονή ανάμεσα στη σχέση των πρωταγωνιστών και η αγωνία για την επερχόμενη πράξη είναι μικρότερη. Βασικά σπάνια υπάρχει αγωνία: είναι σχεδόν δεδομένη η επιτυχία του πρωταγωνιστή κι αυτό δεν έρχεται ως το αποκορύφωμα του έργου αλλά μάλλον σαν εναλλακτική ικανοποίηση, δευτερεύουσα σε σχέση με την πλοκή. Διαφορετική είναι η γραμμή στα φιλμ νουάρ (film noir), όπου η φαμ φατάλ (femme fatale) είναι μια δαιμόνια γυναίκα που παίζει τον πρωταγωνιστή στα δάχτυλα, τον χειραγωγεί και τελικά είτε εκείνος λυτρώνεται κατακτώντας την (ή απωθώντας την αποφασιστικά, ικανοποιώντας τον αντρικό εγωισμό) είτε στο τέλος φαίνεται η κυριαρχία του θηλυκού προς το αρσενικό καθώς εκείνος δεν μπορεί να την κερδίσει. Το τελευταίο παράδειγμα είναι θέμα οπτικών μέσων μάλλον κι όχι τόσο λογοτεχνίας, όμως αυτό το μοτίβο έχει επηρεάσει (και συνεχίζει να επηρεάζει) πολλούς συγγραφείς.
Όπως και να 'χει, το σεξ στη λογοτεχνία είναι ακανθώδες ζήτημα. Ας μου επιτραπεί κλείνοντας μια παρομοίωση: είναι σαν ένα μπαχαρικό στη συνταγή, που θέλει τέχνη στην ποσότητα και στην ποικιλία: το λίγο αφήνει το φαγητό άνοστο, το πολύ χαλάει τη γεύση.
Οι ίδιοι/ες οι συγγραφείς μπορούν να χωριστούν σε κατηγορίες ανάλογα με το πόσο το προβάλλουν ή το κρύβουν, πόσο το φοβούνται ή το λαχταρούν στα βιβλία τους. Φυσικά σε κάθε είδος που μπορεί να υπάρχει (διότι εννοείται πως στην παιδική λογοτεχνία δεν τίθεται καν ζήτημα) μάλλον θα γίνει το επίκεντρο. Στην ενήλικη λογοτεχνία μπορεί να μπει ένας κάθετος διαχωρισμός: το σεξ στην "αντρική" και στη "γυναικεία" λογοτεχνία (σε εισαγωγικά διότι όλα αυτά είναι αμφισβητήσιμα).
Την πρώτη κατηγορία την έχω ζήσει σχετικά νωρίς: όταν ξεκοκάλιζα στα 15-16 μου τα western του Λουις Λ'Αμούρ, το σεξ έκανε πάντα την τιμητική του εμφάνιση. Μετά την πρώτη γνωριμία με τον πρωταγωνιστή, τον καουμπόυ, σερίφη ή παράνομο, αυτό που περίμενα ήταν η γλυκιά παρουσία που θα τον γοήτευε (συνήθως αρκετά πιο νεαρή απ' τον πρωταγωνιστή ή αρκετά μεγαλύτερη, αν εκείνος είναι νεαρός). Πώς θα ήταν, πώς θα την φανταζόμουν εγώ, τι ατάκες θα έλεγε και πόσο θα μπορούσε να ταυτιστεί με τη γυναίκα όπως τη ζει ένας 16χρονος στην καθημερινότητά του. Πάντα υπήρχαν περιγραφές της σεξουαλικής πράξης. Σ' αυτές δινόταν τόση βαρύτητα και λεπτομέρεια όση και στις σκηνές δράσης: στην ίδια την πράξη μέσα από τα μάτια του πρωταγωνιστή. Ανάλογα με τα πρόσωπα κάποια πράγματα διέφεραν, όμως τα περισσότερα στοιχεία ήταν κοινά: η οπτικοποίηση του πράγματος, η γλαφυρή περιγραφή του γυναικείου σώματος και των ενεργειών της πάνω στην πράξη κτλ. Εν κατακλείδι, μπορώ να πω πως στη λογοτεχνία που απευθύνεται σε άντρες το σεξ είναι το απαραίτητο διάλειμμα απ' τη δράση: όπως ακριβώς στις αθλητικές μεταδόσεις ο σκηνοθέτης δείχνει πλάνα εντυπωσιακών καλλονών στις κερκίδες στα διαλείμματα, έτσι και σ' αυτό το είδος λογοτεχνίας.
Στη δεύτερη κατηγορία, η οποία έχει φυσικά πολύ μεγαλύτερη απήχηση, μπορούν να γραφτούν πολλά. Η λεγόμενη γυναικεία λογοτεχνία πολλές φορές έχει το σεξ -ή την αναμονή της πράξης- στο προσκήνιο, πάνω ίσως κι απ' την πλοκή. Είναι το βαρόμετρο ενός βιβλίου. Πόσο θα τραβήξει το ενδιαφέρον και την αγωνία της αναγνώστριας (ή του αναγνώστη); Πόσο εκείνη θα επιθυμεί να προχωρήσει για να μάθει κι άλλα; Πόσο θα εξελιχθούν τα πρωταγωνιστικά πρόσωπα και η πλοκή μέσα από την πράξη; Αυτό επαφίεται στον (ή συνηθέστερα στην) συγγραφέα και θέλει φυσικά ταλέντο. Το σεξ εξάπτει τις αισθήσεις και μπορεί να κάνει αναγνώστες να ταυτιστούν με τα πρόσωπα αν οι περιγραφές είναι ρεαλιστικές και όχι εξιδανικευμένες.
Η οπτικοποίηση εδώ διαφέρει. Στην εικόνα της γυναίκας-πρωταγωνίστριας οι μεταβλητές λίγο πολύ είναι οι ίδιες: πνευματικά εξαιρετικά θετική εικόνα (μια γυναίκα φιλόδοξη, γεμάτη όνειρα και συχνά θύμα του παρελθόντος) σε συνδυασμό με σωματικές ατέλειες ή ανασφάλεια σε σχέση με το σώμα της, προκειμένου να ταυτιστεί η αναγνώστρια όσο περισσότερο γίνεται. Θέλει δουλειά και ταλέντο να γίνει η πρωταγωνίστρια ενδιαφέρουσα. Απ' την άλλη, ο άντρας (το ερώμενο-επιθυμητό πρόσωπο) δείχνει πάντα άψογος, μυστηριώδης κι ενδιαφέρων (επιτυχημένος επαγγελματίας, πλούσιος, δημοφιλής), ώστε να δυναμώνει την προσμονή της επικείμενης συνένωσης, σωματικής και συναισθηματικής. Στην ερωτική πράξη δίνεται δέουσα σημασία στο στήσιμο και στη συμπεριφορά του εραστή, στις ατάκες και στις κινήσεις του πριν και μετά, στο πόση σημασία έδωσε στην πρωταγωνίστρια, στο πάθος και την επιθυμία του κτλ.
Εδώ υπάρχει ένα μοτίβο. Αν και στις δύο περιπτώσεις το πράγμα είναι φαινομενικά εντελώς αντίθετο, η σκηνή του σεξ στοχεύει σε κάτι πολύ συγκεκριμένο: στο άλλο πρόσωπο. Ο αναγνώστης έχει την ανάγκη να νιώσει με όλες του τις αισθήσεις την ερωμένη του πρωταγωνιστή (με τον οποίο πιθανότατα έχει ήδη ταυτιστεί) και η αναγνώστρια θέλει το ίδιο απ' τον εραστή της πρωταγωνίστριας. Στην ερωτική πράξη ο πρωταγωνιστής/πρωταγωνίστρια έχει μάλλον δευτερεύοντα ρόλο οπτικά, αν και συναισθηματικά φυσικά είναι στο προσκήνιο.
Ανάμεσα στα δύο είδη λογοτεχνίας, το σεξ παίζει πιστεύω πολύ σημαντικότερο ρόλο στη "γυναικεία" λογοτεχνία. Ο άντρας δεν έχει ανάγκη να διαβάσει ένα βιβλίο για να έρθει σε επαφή με το αντικείμενο: οι οπτικοακουστικές μεταδόσεις μια χαρά του κάνουν και στην εποχή μας υπάρχει πληθώρα αυτών στο διαδίκτυο. Η γυναίκα όμως, που σπανίως ικανοποιείται από φτηνά κόλπα, ζητάει τη λεπτομέρεια της ανάγνωσης. Το σεξ από μόνο του δε σημαίνει κάτι. Το πράγμα πρέπει να ζεσταθεί, οι ρόλοι οφείλουν να είναι δοσμένοι με κάθε σκηνική φιοριτούρα, οι ιστορίες πρέπει να ξεκινούν από μακριά και να τέμνονται στην πορεία. Ας βρίσκεται η ίδια η πράξη στη σελίδα 200: εφόσον το πράγμα χτίζεται σταδιακά και όμορφα, η συγγραφέας έχει πετύχει τον σκοπό της και η ικανοποίηση της αναγνώστριας είναι η ανταμοιβή.
Το ίδιο βέβαια μπορεί να ισχύει (μέχρι ενός σημείου) και στην "αντρική" λογοτεχνία αλλά η διαφορά είναι έντονη. Εκεί ο συγγραφέας δεν "το κουράζει" το θέμα: δε δίνονται τόσες λεπτομέρειες, δεν υπάρχει τόση επιμονή ανάμεσα στη σχέση των πρωταγωνιστών και η αγωνία για την επερχόμενη πράξη είναι μικρότερη. Βασικά σπάνια υπάρχει αγωνία: είναι σχεδόν δεδομένη η επιτυχία του πρωταγωνιστή κι αυτό δεν έρχεται ως το αποκορύφωμα του έργου αλλά μάλλον σαν εναλλακτική ικανοποίηση, δευτερεύουσα σε σχέση με την πλοκή. Διαφορετική είναι η γραμμή στα φιλμ νουάρ (film noir), όπου η φαμ φατάλ (femme fatale) είναι μια δαιμόνια γυναίκα που παίζει τον πρωταγωνιστή στα δάχτυλα, τον χειραγωγεί και τελικά είτε εκείνος λυτρώνεται κατακτώντας την (ή απωθώντας την αποφασιστικά, ικανοποιώντας τον αντρικό εγωισμό) είτε στο τέλος φαίνεται η κυριαρχία του θηλυκού προς το αρσενικό καθώς εκείνος δεν μπορεί να την κερδίσει. Το τελευταίο παράδειγμα είναι θέμα οπτικών μέσων μάλλον κι όχι τόσο λογοτεχνίας, όμως αυτό το μοτίβο έχει επηρεάσει (και συνεχίζει να επηρεάζει) πολλούς συγγραφείς.
Όπως και να 'χει, το σεξ στη λογοτεχνία είναι ακανθώδες ζήτημα. Ας μου επιτραπεί κλείνοντας μια παρομοίωση: είναι σαν ένα μπαχαρικό στη συνταγή, που θέλει τέχνη στην ποσότητα και στην ποικιλία: το λίγο αφήνει το φαγητό άνοστο, το πολύ χαλάει τη γεύση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου