Το Τίμημα της Βρισιάς

   Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα βρίζουν. Δεν εννοώ πως ξέρουν να χρησιμοποιούν τις αντίστοιχες λέξεις, αλλά πως το κάνουν τακτικά. Αυτό δεν είναι απλά κοινωνικά κακό, μιας και δημιουργεί ένα κακό προφίλ, μα είναι απόλυτα καταστροφικό για το λεξιλόγιο του λέγοντος. Παρακάτω θα αναλύσω αρκετές από τις πιο συνηθισμένες βρισιές για να γίνω πιο ξεκάθαρος.
   "Είσαι μαλάκας". Η μαγική λέξη του Έλληνα. Μια λέξη που νομίζουμε ότι σημαίνει τα πάντα, όμως δε σημαίνει τίποτα. Η ερώτηση που ακολουθεί -προκειμένου να βγει νόημα- είναι "Τι εννοείς;". Είμαι άτακτος; Αναξιόπιστος; Αντικοινωνικός; Άμυαλος; Ατίθασος; Απερίσκεπτος; Ασυμβίβαστος; Ασυνεπής; Ανεύθυνος; Αυθάδης; (Κι ακόμα είμαι στο Α). Τι εννοείς; Εδώ πρέπει να καταλάβετε πως το να χρησιμοποιεί κανείς τη λέξη "μαλάκας", πλην του ότι δε βγάζει κανένα απολύτως νόημα (με την τρέχουσα έννοια, διότι παλαιότερα είχε άλλη), αποτρέπει τον χρήστη από το να βάλει άλλες 50-100 λέξεις στο λεξιλόγιό του. Τον αποτρέπει από το να τις σκεφτεί, να τις βάλει στο λεξιλόγιό του, να τις εκφράσει και να τις κάνει κτήμα του. Έτσι, διαπράττει το βαρύτατο έγκλημα του να χρησιμοποιεί λέξεις χωρίς να καταλαβαίνει (ή να ασχολείται) με το νόημά τους. Κακή, πολύ κακή συνήθεια.
   "Γαμιέσαι". Γενικά αυτό το ρήμα, που κάποτε σήμαινε παντρεύομαι/νυμφεύομαι, είναι κατάλοιπο της πατριαρχίας. Χρησιμοποιείται σε πάρα πολλές παραλλαγές και γραμματικά είναι αυτό που ο Έλληνας κλίνει ευκολότερα (ίσως θα έπρεπε να αντικαταστήσει το λύω, μπας και μαθαίνουν τα παιδιά ευκολότερα τα συνηρημένα 😀). Ποιο είναι το νόημα; Μιας και οι άντρες, το δυνατό φύλο, διαμόρφωσαν πολλά στοιχεία της σημερινής αργκό, το ρήμα αυτό δείχνει τη σεξουαλική κυριαρχία. Ότι το σεξ είναι κάτι σαν τιμωρία (η νοοτροπία βέβαια πηγάζει από τα βάθη των σπηλαίων της Παλαιολιθικής Εποχής!) και κατά κάποιον τρόπο το ρήμα αυτό μπορεί (μπορεί όμως στην ουσία;) να αντικαταστήσει κάθε άλλο ρήμα που δηλώνει απειλή, ζημιά, καταστροφή, κυριολεκτική ή μεταφορική και πολλές, πολλές άλλες έννοιες. Επειδή όμως θα χρειαζόμουν πέντε ακόμα παραγράφους για να γράψω το νόημα της λέξης, το αφήνω στην κρίση του αναγνώστη. Απλά σκεφτείτε πως το ρήμα αυτό απαγορεύεται σε κάθε μορφή του: ποια συνώνυμα θα ήσασταν αναγκασμένοι να χρησιμοποιείτε;
   "Πούστης". Η λέξη που μαθαίνεται στο δημοτικό από τους περήφανους πατεράδες στα 6χρονα παιδάκια. Η λέξη που επίσης προέρχεται από το πατριαρχικό μοντέλο της κοινωνίας και δείχνει τον θηλυπρεπή, τον κατώτερο, τον πολίτη δεύτερης κατηγορίας. Επίσης, χρησιμοποιείται ευρέως και για παρομοιώσεις, αποτρέποντας τον χρήστη από χίλιες-δύο άλλες (καλύτερες φυσικά) παρομοιώσεις, ή από πολλές, όμορφες και καλαίσθητες χρήσεις επιρρημάτων. Αντί να πει κάποιος "πεινάω σαν πούστης", μπορεί να χρησιμοποιήσει πολλά ποσοτικά επιρρήματα, τα οποία σύντομα θα γίνουν είδος προς εξαφάνιση (ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού δεν μπορεί να εκφράσει ποσοτικές σχέσεις με κάτι άλλο πλην του "πολύ", "πάρα πολύ", "λίγο", "πολύ λίγο"). Όσον αφορά τον χαρακτηρισμό "πούστης", με την τρέχουσα αρνητική έννοια, υποκαθιστά πολλά επίθετα, όπως άνανδρος, τιποτένιος, κομπιναδόρος, πονηρός, ποταπός, άτιμος, άδικος και χίλιες δυο άλλες. Συνεπώς, όχι μόνο η λέξη αυτή είναι απαράδεκτη, περιορίζει και το λεξιλόγιο όσων την χρησιμοποιούν. Δύο σε ένα.
   "Πουτάνα". Συνεχίζοντας το ταξίδι μας στον κόσμο της πατριαρχίας και του σεξισμού, βρισκόμαστε στην κορυφαία έκφραση μισογυνισμού. Μια γυναίκα μπορεί να είναι πολλά: ακατάδεχτη, να κολλάει σε λεπτομέρειες, να είναι αφελής, ψηλομύτα, προκλητική, επιφανειακή, τολμηρή, ανεξάρτητη, "εύκολη" (μια έννοια χωρίς ιδιαίτερο νόημα), να το παίζει δύσκολη, να είναι ναζιάρα, σνομπ και πολλά άλλα. Άνθρωπος είναι εξάλλου, με προσωπικότητα, όχι πλαστική κούκλα. Στο ανδρικό λεξιλόγιο αρκεί να την πει κάποιος "πουτάνα", για να την ομαδοποιήσει, να την περιφρονήσει και να την καταδικάσει. Τρία σε ένα.
   Συμπερασματικά, η βρισιά δεν είναι μαγκιά άλλο πια. Δεν είναι χρήσιμη, δεν είναι αστεία, δεν είναι απαραίτητη. Εξαίρεση αποτελεί η στιγμιαία ανάγκη να εκφράσει κάποιος έντονο θυμό, αποτροπιασμό ή παρόμοια συναισθήματα. Πέρα από τον μαγικό κόσμο του δημοτικού, όπου όλοι παρατηρούσαμε τον μεγάλο επαναστάτη που τολμούσε να βρίζει, ενώ εμάς η μαμά μας δε μας άφηνε, η βρισιά (ειδικά σε συχνή, καθημερινή βάση) δεν έχει λόγο ύπαρξης. Η ίδια η λέξη ξεθωριάζει και χάνει κάθε νόημά της. Κυρίως χρησιμοποιείται για να τονίσει τον έντονο χαρακτήρα του χρήστη, παρά για να προσδώσει νόημα.  Απλά βοηθάει τους δίπλα να βγάλουν ασφαλή συμπεράσματα για το ποιον του ομιλητή...

Μην το σκέφτεσαι...

   "Μην το σκέφτεσαι", "μην πάει ο νους σου στο κακό", "χτύπα ξύλο". Εκφράσεις που προσπαθούν να πείσουν πως δεν πρέπει να σκεφτόμαστε αρνητικά, πως αν βάζουμε στο μυαλό μας τα κακά σενάρια ουσιαστικά τα προκαλούμε να συμβούν... Κατά πόσο είναι αυτό αλήθεια;
   Από τη μία, θα έλεγα πως η αντίληψη αυτή ανήκει στη σφαίρα της πρόληψης. Δηλαδή κατά πόσο σχετίζονται τα λόγια που θα πω με το αν θα συμβεί το ίδιο το γεγονός; Μόνο αν πιστέψουμε πως η αρνητική ενέργεια επηρεάζει το μέλλον μας. Επειδή όμως οφείλουμε να είμαστε σκεπτικιστές, ας πω ότι υπάρχει και μία δόση λογικής σε αυτό. Οι άνθρωποι που υποστηρίζουν αυτές τις αντιλήψεις ίσως υποθέτουν πως το να βάλω στο μυαλό κάποιου μια κακή πιθανότητα τον κάνει να την σκέφτεται, να επηρεάζεται και να πέφτει σε αυτήν ακριβώς. Όπως ακριβώς στην οδήγηση, που λένε πως αν τα μάτια μας είναι στραμμένα στον γκρεμό αντί για τον δρόμο, πιθανώς να πέσουμε μέσα. Οπότε υπάρχει ένα ψήγμα αλήθειας εδώ.
   Από την άλλη, η ρεαλιστική σκέψη απαιτεί πολύπλευρη σκέψη, η οποία πρέπει να συνοδεύεται από ψυχραιμία και λογική. Αυστηρή προειδοποίηση: το άρθρο από αυτό το σημείο πρόκειται να γίνει αρκετά μακάβριο. Όπως στο σκάκι κάποιος οφείλει να σκέφτεται όλα τα κακά σενάρια της παρτίδας προκειμένου να τα αποφύγει, έτσι και στη ζωή μας το να σκεφτόμαστε όλα τα κακά σενάρια (με ψυχραιμία και λογική πάντα) μας προετοιμάζει για το χειρότερο. Δε χωράνε συναισθηματισμοί και λιποψυχία εδώ. Κάθε φορά που μπαίνω στο αυτοκίνητο για να οδηγήσω, οφείλω να σκέφτομαι πως μπορεί να γίνει ο τάφος μου. Τελεία και παύλα. Επίσης, μπορεί να χτυπήσω μια μαμά με το καροτσάκι του μωρού, έναν ανήμπορο παππού, έναν ποδηλάτη που θα βρεθεί στον δρόμο μου. Αυτά είναι όλα πιθανά. Όσο σκέφτομαι ότι μπορεί να συμβούν, προετοιμάζομαι και μένω συγκεντρωμένος για να μη συμβούν.
   Εμμένω στην εξής άποψη: αν προτιμώ να αποφεύγω συστηματικά να σκέφτομαι αρνητικές πιθανότητες, αν μου γίνει τρόπος ζωής ο στρουθοκαμηλισμός πως όλα θα πάνε καλά αν πιστέψω πως θα πάνε καλά, τότε κινδυνεύω πολύ περισσότερο. Οι περισσότεροι οδηγοί που "σκέφτονται θετικά", όταν τρακάρουν δεν το πιστεύουν. Μέχρι τότε νόμιζαν πως τα τροχαία συμβαίνουν σε άλλους, αλλά να που συνέβησαν και σ' αυτούς. Πού να φανταστώ, θα σου πουν, ότι περνώντας ένα κόκκινο θα χαθεί μια ζωή;
   Έλα όμως που όλα είναι θέμα παιδείας. Όταν όλοι στο οικογενειακό περιβάλλον μας επιβάλλουν από παιδιά να "μην το σκέφτεσαι", "μην πάει ο νους σου στο κακό", τότε από παιδιά είμαστε προγραμματισμένα να βλέπουμε έναν ψεύτικο κόσμο, έναν κόσμο που "όλα πάνε καλά" για εμάς. Αυτό θυμίζει την παιδική ηλικία του Βούδα, όπου με βασιλικό διάταγμα απαγορευόταν να δει άρρωστο ή νεκρό άνθρωπο. Έτσι, μεγάλωσε έχοντας την ψευδαίσθηση πως δεν υπάρχει κακό στον κόσμο. Αυτή η διαπαιδαγώγηση όμως έχει ένα τρομερό ελάττωμα: δεν προετοιμάζει τον άνθρωπο για ό,τι τον απειλεί εκεί έξω. Είναι μοιραίο να βρεθεί προ εκπλήξεως...
   Παρόλα αυτά, η εξής τακτική συνεχίζεται. Όποιοι τολμούν να μιλούν ρεαλιστικά, να προειδοποιούν έξω απ' τα δόντια παραγκωνίζονται ως γρουσούζηδες, ενοχλητικοί και παράξενοι (βλέπε Ιαβέρης). Οι υπόλοιποι τους αποφεύγουν φοβούμενοι μην κολλήσουν το μικρόβιο της απαισιόδοξης σκέψης. Και η ζωή συνεχίζεται. Με αδικοχαμένα θύματα, με καταστάσεις που μας κάνουν να απορούμε "μα καλά δε σκέφτηκε ότι μπορεί να πάθει...;". Ε, λοιπόν όχι, δεν το σκέφτηκε. Δεν έμαθε να σκέφτεται έτσι. Δε φταίει το ίδιο το άτομο βέβαια: άλλοι είναι οι ηθικοί αυτουργοί αυτού του εγκλήματος και κοιμούνται ήσυχοι. Και η ζωή συνεχίζεται...

Αποδόμηση της Δεισιδαιμονίας (9 + 1 δεισιδαιμονίες)

   Υπάρχουν πολλά πράγματα που κάνουν τον άνθρωπο να αναρωτιέται για το μεταφυσικό, να πιστεύει στο ανεξήγητο και να βάζει προλήψεις, δεισιδαιμονίες και φοβίες στη ζωή του. Θα κάνω μια λίστα με 9 βασικά στοιχεία του χώρου αυτού (+1 bonus) και τις σκέψεις μου πάνω σ' αυτά.

1. Το σπάσιμο του καθρέφτη, λένε, προκαλεί 7 χρόνια κατάρας. Όλα θα πάνε στραβά για 7 χρόνια. Λες και αν δεν είχες σπάσει καθρέφτη ΟΛΑ θα πήγαιναν καλά. Δε θα πλήρωνες εφορία, κανείς δε θα πέθαινε, κανείς δεν θα αρρώσταινε. Απλά αν σπάσει ένας καθρέφτης, οι υποψίες του ανόητου πάνε εκεί. Λύση; Πάρε καινούριο καθρέφτη και τράβα μια selfie μαζί του.

2. Το πέρασμα μαύρης γάτας προκαλεί κακοτυχία. Δηλαδή αν έχω μαύρη γάτα στη γειτονιά μου ή στο σπίτι μου, κάθε μέρα, κάθε ώρα, κάθε λεπτό θα έχω κακοτυχία. Σοβαρά; Θα βάλω τη μαύρη γάτα μου να κλαίει. Λύση: ταΐζεις τα γατιά της γειτονιάς (τα μαύρα κυρίως) και δε σε καταριούνται. 

3. Αν δεις νεκρό στον ύπνο σου, κάποιος δικός σου θα πεθάνει. Ας είμαστε λίγο σκεπτικιστές. Τι μας κάνει να δούμε νεκρό στον ύπνο μας; Η νοσταλγία για έναν δικό μας άνθρωπο ή οι ενοχές για κάποιον που πιστεύουμε πως βλάψαμε. Η περίπτωση θέλει ένα καλό ξεκαθάρισμα συναισθημάτων: προσπαθείς να ξεπεράσεις τον δικό σου και να πεις "η ζωή συνεχίζεται" (είναι δύσκολο, ξέρω), ενώ προσπαθείς απ' την άλλη να γίνεις καλύτερος για να αποβάλλεις τις ενοχές σου. Μη φοβάσαι, κανείς δε θα πεθάνει. Ή μάλλον όχι. Όλοι μας θα πεθάνουμε. ΟΛΟΙ ΜΑΣ.

4. Ποδαρικό. Στην αρχή του έτους ή σ' ένα νέο σπίτι, πρέπει να μπεις με το δεξί πόδι για να πάνε όλα καλά, αλλιώς θα έχει κακοτυχία. Εδώ (κι όχι μόνο εδώ βέβαια) υπάρχει το πρόβλημα του "όλα καλά" και της "κακοτυχίας". Ο άνθρωπος που πιστεύει πως όλα θα του πάνε καλά χάρη στο ποδαρικό, αγνοεί μικρές ή μεγάλες κακοτυχίες, τυφλωμένος από την πίστη του πως "όλα πάνε καλά". Αντίθετα, αυτός που πιστεύει πως έχει κακοτυχία βλέπει μόνο όσα κακά του συμβαίνουν και τα καλά τα αγνοεί. Τα αγνοεί σε τέτοιο βαθμό (αχαριστία λέγεται) που πιστεύει πως τίποτε δεν πάει καλά. Φήμες λένε πως οι αρχιτέκτονες και οι πολιτικοί μηχανικοί ΔΕΝ συμπεριλαμβάνουν στα σχέδιά τους την περίπτωση της γρουσουζιάς. ΜΗΝ τους εμπιστεύεστε. Αυτά μόνο με ευχέλαιο λύνονται.

5. Καλό παράδεισο. Ο παράδεισος μόνο καλός μπορεί να είναι. Η ευχή δε βγάζει νόημα, όμως όχι μόνο γι' αυτό. Αν όντως υπάρχει Κριτής και μας χωρίζει σε καλούς και κακούς, τότε η ευχή σου δε θα πιάσει. Δεν πιάνει η δωροδοκία. Αν ήταν εντάξει ως άνθρωπος τότε ούτως ή άλλως εκεί θα πάει. Η ευχή δεν αλλάζει τίποτα (γι' αυτόν, διότι σε σένα προκαλεί καλύτερη διάθεση, όπως κάθε ευχή). Εξάλλου αν γινόταν να πάει στον παράδεισο χάρη στην ευχή, σκέψου πόσοι θα ήταν αδικημένοι επειδή δεν ευχήθηκαν γι' αυτούς. Αν υπάρχει παράδεισος, ΔΕΝ λειτουργεί όπως νομίζεις.

6. Ο ιστός της αράχνης στις γωνίες του σπιτιού εξασφαλίζει καλή τύχη. Αυτό έχει κάποια βάση, διότι τα αξιολάτρευτα αυτά πλασματάκια εξαφανίζουν πολλά βλαβερά έντομα που φέρνουν βρωμιά και αρρώστιες. Παρόλα αυτά, μπορεί να σημαίνει ότι δεν καθαρίζεται καλά το σπίτι. Ή ότι κανείς πια δε ζει στο σπίτι. Οπότε πού είναι η καλή τύχη;

7. Μην αφήνεις ποτέ τις παντόφλες και τα παπούτσια σου στραβά γιατί κάποιος θα πάθει κακό. Ναι, αυτό ισχύει. ΕΣΥ θα πάθεις κακό, ειδικά αν το προσέξει η μάνα σου ή η γυναίκα σου (ναι, θα το προσέξει). Βέβαια το ίδιο κάνεις εδώ και 25 χρόνια και ζεις ακόμα, οπότε παίξε και τέτρις με τα παπούτσια σου, όλα καλά.

8. Το φυλαχτό από σε σχήμα βατράχου, το κοκαλάκι νυχτερίδας και το λαγοπόδαρο σε προστατεύουν από κάθε κακό. Φυσικά, εκτός αν είσαι βάτραχος, νυχτερίδα ή λαγός. Εξάλλου ποτέ η εφορία δε χτύπησε την πόρτα κάποιου που έχει όλα αυτά στην πόρτα. Έρχεται κατευθείαν ο ψυχίατρος.

9. Το πέταλο του αλόγου φέρνει οικονομική ευημερία. Ή μάλλον, έφερνε όταν χρησιμοποιούσε ο άνθρωπος άλογα. Τώρα πια μάλλον καμιά ζάντα πρέπει να κρατάμε. Παλιά το να είχες πέταλο αλόγου σήμαινε ότι είχες άλογα (όχι μόνο 1-2, διότι δε σου περίσσευε πέταλο να κρεμάσεις στο σαλόνι), οπότε ούτως ή άλλως ΕΙΧΕΣ ευημερία. Στάσου, βρήκα ένα καινούριο: το να έχεις το νέο i-phone 7 φέρνει οικονομική ευημερία!

10. Το τελευταίο σημείο του άρθρου είναι και το μόνο που πιστεύω (εν μέρει). Ο βασιλικός στην είσοδο του σπιτιού φέρνει καλή τύχη. Εδώ υπάρχει κάποιο νόημα. Η υπέροχη και χαλαρωτική μυρωδιά που εκλύει ο βασιλικός όποτε μπαίνεις ή βγαίνεις από το σπίτι σου βελτιώνει τη διάθεση. Επίσης, κάθε επισκέπτης μπαίνει στο σπίτι με καλύτερη διάθεση, υποσυνείδητα πάντα, χάρη σε αυτό. Όμως όπως το έγραψα αυτό το τελευταίο, κάπως απίθανο μου φαίνεται. Ας το εξορθολογίσω λίγο: ο βασιλικός στην είσοδο του σπιτιού διώχνει τα κακά πνεύματα!

Ο Αγκάθινος Θρόνος

   Η αφορμή για το σημερινό άρθρο είναι μια πρόσφατη συνέντευξη του σκηνοθέτη Άκι Καουρισμάκι. Καταλήγει λέγοντας "... οι μόνοι που θέλουν κι αποκτούν σήμερα την εξουσία είναι ηλίθιοι. Ποιος θέλει την εξουσία σήμερα; Κανείς και γι' αυτό την παίρνουν οι ηλίθιοι".
   Όσο κι αν εκτιμά κανείς έναν άνθρωπο, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει όταν ακούει μιαν άποψή του είναι να αποστασιοποιηθεί συναισθηματικά. Να δει την άποψη λογικά, να καταλάβει σε βάθος το νόημα και μετά να αποφασίσει. Σ' αυτό το άρθρο θα ακολουθήσω τη διαδρομή του ανθρώπου προς την εξουσία, προκειμένου να εξετάσω τι σημαίνει και αν όντως είναι ανόητη.
   Ξεκινώντας, ας αναφέρω πως η εξουσία δεν είναι υλικό αγαθό. Μπορεί να φέρει σε όποιον την ασκεί πολλά υλικά αγαθά, όμως από μόνη της δεν είναι. Είναι θεσμός, πάθος, εθισμός, ανάγκη, πείτε το όπως θέλετε. Το μόνο σίγουρο είναι πως για να την αποκτήσει κανείς πρέπει να ξεχωρίσει. Σε μια κληρονομική βασιλεία χρειάζεται την τύχη (ή την ατυχία) να είναι κάποιος ο πρωτότοκος γιος. Σε μια δικτατορία ήδη υπάρχουσα χρειάζεται να είναι το δεξί χέρι του δικτάτορα, δηλαδή να έχει πείσει με την αξία του έναν άνθρωπο πως είναι ξεχωριστός. Σε μια δικτατορία εν τη γενέσει, χρειάζεται να πείσει ένα κομμάτι του στρατού να τον ακολουθήσει με τα όπλα σε πραξικόπημα. Ενώ τέλος σε μια δημοκρατία, πρέπει ως απλός πολίτης να ξεχωρίσει από όλους τους υπολοίπους, να δημιουργήσει μια πολιτική παράταξη, να ξεχωρίσει από τις υπόλοιπες και να ξεχωρίσει ανάμεσα στους ομοϊδεάτες του μέσα στην ίδια την παράταξη.
   Φυσικά, το να ξεχωρίσει κανείς δεν είναι εύκολο. Κανείς δεν προσέχει το "καλό παιδί" ή τον "εργατικό νέο", ή τουλάχιστον κανείς δεν ασχολείται μετά την πρώτη εντύπωση. Όλοι τον μακαρίζουν, δηλώνουν τον θαυμασμό τους και τον ξεχνάνε. Για να ξεχωρίσει κάποιος πρέπει να πασχίζει φοβερά να κερδίσει την εκτίμηση ενός μεγάλου πληθυσμού, ο οποίος απαρτίζεται από ανθρώπους με μεγάλες διαφορές. Ο πρώτος θα κερδηθεί χάρη σε κάποια συγγένεια, σε κάποια φιλία ή σε κάποιον άλλον τυχαίο παράγοντα που τους έκανε γνωστούς. Ο δεύτερος (αυτοί είναι λίγοι) πραγματικά θα πιστεύει στις ιδέες του επίδοξου ηγέτη. Ο τρίτος (αυτοί είναι πολλοί) θέλει ανταλλάγματα. Ο τέταρτος θέλει και ανταλλάγματα και πλήγμα στο αντίπαλο δέος (εδώ υπάρχει η πρώτη σύγκρουση συμφερόντων και ανάγκη για διπλωματία). Φυσικά θέλει πολύ χρόνο, πολλά χρήματα και τον κατάλληλο αριθμό ανθρώπων να τρέχουν για τον επίδοξο ηγέτη. Συμπέρασμα; Όχι, σίγουρα δεν είναι εύκολο πράγμα να κυνηγά κανείς την εξουσία.
   Αν είναι δύσκολο να πάρει κανείς την εξουσία, είναι σίγουρα δυσκολότερο να την κρατήσει. Σε μια δημοκρατία, ειδικά σε δύσκολες εποχές που υπάρχουν πολλές διχόνοιες και διχασμοί, χρειάζεται περισσότερη διπλωματία. Να κρατά ο ηγέτης τις ισορροπίες, να δέχεται τις εντολές όσων κρύβονται στα παρασκήνια, να δέχεται τις κατάρες των πολιτικών του αντιπάλων, να δέχεται απειλές κατά της ζωής του, γενικώς να δέχεται πολλά. Όποιος φαντάζεται τον ηγέτη χαλαρό κι ευτυχισμένο είναι βαθιά γελασμένος. Η θέση του ηγέτη είναι πολύ λεπτή και αγχωτική αλλά αξίζει τον κόπο διότι εκείνος ήθελε κι ονειρευόταν την εξουσία.
   Για να κρατηθεί η εξουσία, θα χρειαστεί να αδικηθούν πολλοί άνθρωποι. Όχι απαραίτητα επειδή τους αξίζει, όμως επειδή είναι πιο ικανοί, πιο ευέλικτοι, πιο ισχυροί ή απλά αντίθετοι από τον ηγέτη. Ο αγκάθινος θρόνος της εξουσίας θέλει συνεχείς κινήσεις επιβεβαίωσης, διαφήμισης και δυσφήμισης των άλλων. Ειδάλλως, θα υπάρξουν πολλοί άλλοι που θα έκαναν τα πάντα για να καθίσουν στον αγκάθινο θρόνο, του οποίου η μαγεία είναι ότι βλέπεις τα αγκάθια του μόνο αφού κάτσεις πάνω. Άρα ο ηγέτης, προσπαθώντας να βρει χρόνο και ενέργεια για να εκπληρώσει τα όνειρά του, ουσιαστικά περνά τον καιρό του προσπαθώντας να γαντζωθεί πάνω στον θρόνο. Με τρόπους ηθικούς; Ανήθικους; Αδιάφορο.
   Κι από δω παν κι άλλοι. Άλλοι ηγέτες πέθαναν ένδοξα, άλλοι στην ψάθα, κάποιοι έγιναν πρόσωπα της ιστορίας, άλλοι δεν τα κατάφεραν να ξεχωρίσουν τόσο (ακόμα κι εδώ υπάρχει αυτό το στοιχείο!). Το ζήτημα είναι ότι κάποιος ξεκινά από ένα όνειρο, συνεχίζει με μια ιδέα, δουλεύει με μία μέθοδο, καταλήγει να βρίσκεται σ' έναν αγκάθινο θρόνο και κυνηγά χίμαιρες. Αν καταφέρει ν' αποκτήσει αγαθά ικανά να υπερκεράσουν την προσπάθεια και τον χρόνο του κυνηγιού της εξουσίας, τότε είναι διεφθαρμένος αλλά όχι ηττημένος. Αν δεν τα καταφέρει, τότε παραήταν ηθικός για τη θέση. Βέβαια οι ηθικοί άνθρωποι σπάνια φτάνουν μέχρι εκεί...
   Τέλος, ας επιστρέψουμε στον Καουρισμάκι. Ο άνθρωπος ανέφερε τη λέξη "ηλίθιοι" για τους ηγέτες, προφανώς όχι επειδή πιστεύει πως εκείνοι είναι περιορισμένης ευθύνης. Ηλίθιοι επειδή είναι υλιστές, ανήθικοι, άνθρωποι του συμφέροντος, άνθρωποι που θα κάνουν τα πάντα για μια θέση στον ήλιο κτλ. Οι πνευματικοί άνθρωποι σπάνια γίνονται κυβερνήτες, ηγέτες. Είτε η εξουσία απ' την αρχή δεν τους κάνει λόγω ανηθικότητας είτε έχουν εξετάσει την παραπάνω δύσβατη πορεία και δεν μπαίνουν στον κόπο είτε δεν έχουν το κουράγιο, τα μέσα και τον χρόνο ν' ασχοληθούν. Ο Καουρισμάκι πιθανότατα ενοχλείται από αυτόν τον θεσμό, εθισμό, πάθος (πείτε το όπως θέλετε), μιας και είναι κάτι που γενικώς οι πνευματικοί άνθρωποι περιφρονούν και επειδή σπανίως εκπροσωπείται από οραματιστές, από πραγματικούς ανθρώπους (προσθέτω εγώ).

Υ.Γ.: Ωραίος ο Καουρισμάκι. Με δυο κουβέντες του μου προκάλεσε σκέψεις για ένα ολόκληρο άρθρο. Φαντάσου με τις ταινίες του τι μπορεί να προκαλέσει. Είναι ωραίο που υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι.

Γιατί Επισκεπτόμαστε τον Κόσμο του Φανταστικού;

   Κάθε έργο τέχνης, όπως μια ταινία ή ένα βιβλίο, είναι ξεχωριστό. Θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι μια κατηγορία από μόνο του. Για λόγους κατανόησης, αναζήτησης κι εμπορικότητας όμως, φορείς, παράγοντες και παραγωγοί έργων τέχνης στην λογοτεχνία και στον κινηματογράφο χωρίζουν σε βασικές κατηγορίες τα έργα τους: κοινωνικά, αστυνομικά, τρόμου, δράσης, μυστηρίου, φαντασίας κ.ά.
   Σε κάθε εποχή κάποια είδη ακμάζουν κι άλλα παρακμάζουν, ενώ όταν αλλάξουν οι καιροί θα ακμάσουν εκ νέου. Εγώ θα ήθελα να σταθώ αρχικά στον διαχωρισμό πραγματικότητας-φαντασίας. Σε αυτό το δίπολο υπάρχουν φανατικοί οπαδοί και για τις δύο μεριές. Υπάρχουν απ' τη μία εκείνοι που είναι ή αρκετά ικανοποιημένοι με την πραγματικότητα ή απλά μαλωμένοι με τη φαντασία και διαλέγουν τον ρεαλισμό. Οτιδήποτε μπορεί να ξεπεράσει αυτό το όριο τους απωθεί. Συγκινούνται με πραγματικές ιστορίες, χαίρονται και οργίζονται με πραγματικές καταστάσεις, γενικά μέσω των ρεαλιστικών έργων αναπολούν την πραγματικότητα. Τα ιστορικά μυθιστορήματα επίσης, η ανακάλυψη αρχαίων κόσμων και πολιτισμών, είναι ο τρόπος του ρεαλιστή να ξεφύγει από το χρονικό παρόν του χωρίς να εισέλθει σε διαφορετικούς κόσμους με άλλους κανόνες. Βέβαια η κατηγορία αυτή μπορεί να σχετίζεται και με το φανταστικό.
   Αντίθετα, οι οπαδοί του φανταστικού απωθούνται από την έννοια του ρεαλισμού. Τη βρίσκουν βαρετή, ανούσια, χωρίς ανοιχτούς ορίζοντες ίσως. Άνθρωποι που από την παιδική τους κιόλας ηλικία ταξίδεψαν με τη φαντασία τους μαγεύονται από την εξερεύνηση άλλων κόσμων, διαφορετικών από τον δικό τους. Λατρεύουν το διαφορετικό, το καινούριο, το σουρεαλιστικό. Ειδικά με κάποια καλοφτιαγμένα σύμπαντα, όπως της Μέσης-Γης του Τόλκιν ή της Κοινότητας των Μάγων της Ρόουλινγκ, οι αναγνώστες του φανταστικού βρίσκουν τον εαυτό τους καθώς χάνονται σε αυτά.
   Οι λόγοι που γίνεται αυτή η μετάβαση σε κόσμους του φανταστικού είναι αρκετοί. Πρώτον, πιστεύω πως όποιος έχει ταξιδέψει αρκετά με τη φαντασία του δεν μπορεί να ξεκόψει απ' αυτήν. Είναι εθιστική. Ο παρών κόσμος μοιάζει πολύ μικρός, πολύ λίγος. Έπειτα, σε πολλές άσχημες περιπτώσεις κάποια παιδικά τραύματα, κακομεταχείριση ή κακοποίηση οδηγούν τα παιδιά στο να χαθούν σε νέους κόσμους για να αποδράσουν απ' τον δικό τους. Κι αυτό το ταξίδι σπάνια απογοητεύει.
   Ο κόσμος του φανταστικού, εκτός των άλλων, είναι ένας κόσμος δημιουργικότητας. Ενώ ο ρεαλισμός αναφέρεται σ' έναν κόσμο δομημένο εκ των προτέρων, στο κάθε σύμπαν ο δημιουργός και οι επισκέπτες φτιάχνουν δικούς τους κανόνες, δικά τους γεγονότα, μια δική τους πραγματικότητα, με αρωγό την αχαλίνωτη φαντασία.
   Ακόμα κι αν το βιβλίο/σειρά/ταινία φαντασίας αναφέρεται στον δικό μας κόσμο, οι προεκτάσεις του προσπαθούν να αγκαλιάσουν την έννοια του μυστηρίου. Εξηγούνται ανεξήγητα φαινόμενα, τα παλιά, αρχέγονα ερωτήματα απαντώνται και νέα ερωτήματα αναδύονται ζητώντας απεγνωσμένα απάντηση. Η έννοια του μυστηρίου, του τρόμου ή της δράσης, διανθισμένες με το κατάλληλο ταλέντο πάντα, μπορούν ν' ανοίξουν πολλές πόρτες στο μυαλό ενός ανθρώπου. Το φανταστικό είναι μια πρόκληση για τον αναγνώστη, διότι δεν ξέρει τι θα βρεθεί μπροστά του.
   Ας περάσουμε τώρα και στον παράγοντα της εποχής, εφόσον αναλύθηκε επαρκώς ο παράγοντας της προσωπικής προτίμησης. Είναι μια δική μου εικασία αυτή, όμως, πέρα από το σταθερό κοινό του κάθε είδους, θεωρώ πως ανάλογα με τα πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά δρώμενα ο ρεαλισμός και η φαντασία κερδίζουν ή χάνουν έδαφος. Στις λεγόμενες "καλές εποχές", όπου η πραγματικότητα είναι ευχάριστη, ανεκτή και υποφερτή, ένα μεγάλο μέρος της αναγνωστικής κοινότητας, η "γκρίζα ζώνη", που δεν είναι φανατικά ταγμένη στο ένα ή στο άλλο μέρος, αρκείται στην πραγματικότητα, κάνοντας όνειρα για το μέλλον με ρεαλιστικούς όρους ή χαλαρώνει στο όμορφο παρόν.
   Στις δύσκολες, σκληρές εποχές όμως, σ' εκείνες που ολόκληρος ο κόσμος βρίσκεται σε μια βάρβαρη κατάσταση κακοποίησης, η κοινότητα του αναγνωστικού κοινού δοκιμάζεται από μια έντονη άρνηση της πραγματικότητας. Ο κόσμος του φανταστικού, ή μάλλον οι πολλοί διαφορετικοί κόσμοι, γίνονται θελκτικοί παράδεισοι που προστατεύουν το συγκλονισμένο μυαλό από την καθημερινή κόλαση που εκτυλίσσεται μπροστά του.
   Μια άλλη περίπτωση που το φανταστικό κερδίζει μαζικά έδαφος είναι η εποχή της τεχνολογικής επανάστασης. Αν ζούσα το 10.000 π.Χ. περίπου, όπου έγινε η πρώτη αγροτική επανάσταση, είμαι βέβαιος πως θα έβρισκα πολλούς ανθρώπους που χάνονταν σε σκέψεις για ένα άγνωστο, καλύτερο μέλλον. Στην βιομηχανική επανάσταση έπειτα, υπήρχε πολύς χώρος για φαντασιώσεις και όνειρα ενός τεχνολογικά εξελιγμένου μέλλοντος. Οι πραγματικές ανακαλύψεις κι εφευρέσεις κάνουν τη φαντασία να υπερλειτουργεί. Στον δικό μας αιώνα τώρα, τον αιώνα της ραγδαίας ανάπτυξης της τεχνολογίας, τα φουτουριστικά μοντέλα δεν έχουν τελειωμό. Οι ονειροπόλοι χάνονται σε υπέροχες, μελλοντικές ουτοπίες όπου όλα τα σημερινά προβλήματα έχουν λυθεί (και ως δια μαγείας δεν έχουν εμφανιστεί καινούρια!), ενώ αντίθετα οι σκεπτικιστές φαντάζονται αποτρόπαιες δυστοπίες, με την ανθρωπότητα να βρίσκεται βυθισμένη σε ακόμα μεγαλύτερη άβυσσο απ' ότι σήμερα. Σε κάθε περίπτωση, η ενασχόληση με τον κόσμο του φανταστικού είναι ένας "απαγορευμένος καρπός" που αν τον φάει κανείς δεν υπάρχει γυρισμός. Και γιατί να υπάρξει άλλωστε;

Η Κατάρα της Ιδιοκτησίας

   Τι είναι αυτό για το οποίο προσευχόμαστε, ελπίζουμε και ονειρευόμαστε; Να αποκτήσουμε ένα καλό αυτοκίνητο, ένα καλό σπίτι, να έχουμε λεφτά, παχυλούς λογαριασμούς σε τράπεζες... Γενικώς να έχουμε. Τίποτα μεμπτό σε αυτό από μόνο του, μολονότι υπάρχουν αρκετές σχετικές παράμετροι που το κάνουν.
   Αυτός που ονειρεύεται να έχει, ελπίζει. Δε φοβάται. Αυτός που πια έχει, φοβάται. Δεν ελπίζει. Αυτή είναι μια βασική διαφορά ανάμεσα στους έχοντες και στους μη έχοντες. Ο φόβος, σε αυτή την περίπτωση, γίνεται τρόπος ζωής. Φοβόμαστε για οτιδήποτε μπορεί να έχουμε και νιώθουμε δικό μας. Κάποιος μπορεί να μην έχει δικό του σπίτι, όμως όταν το αποκτήσει μπορεί να κάνει μέχρι και φόνο για να το κρατήσει.
   Ο φόβος αυτός όμως δε βρίσκεται κρυμμένος βαθιά μέσα στο ίδιο το άτομο. Διασπείρεται και στους συγγενείς, τα παιδιά και τους φίλους του. Δημιουργούνται κοινωνίες που φοβούνται μαζικά. Ψάχνουν εχθρούς και τους βρίσκουν. Συνήθως τους βρίσκουν σε οτιδήποτε μοιάζει διαφορετικό, διότι δε μοιάζει με όποιον έμαθαν για φίλο. Δεν είναι τυχαίο πως οι πλουσιότερες χώρες κρύβουν    (ίσως όχι και τόσο καλά) τον ρατσισμό μέσα τους.
   Αντίθετα, οι άνθρωποι που (ακόμα) δεν έχουν, οι φτωχότεροι, καταλαβαίνουν καλύτερα απ' τον καθένα την πείνα, τις στερήσεις, τον πόνο. Είναι οι πρώτοι που θα συμπαρασταθούν σε άλλους ανθρώπους που πονάνε, που στερούνται κτλ. Διότι οι στερήσεις τους κάνουν περισσότερο ανθρώπους. Δεν έχουν λουστεί ακόμα με την κατάρα της ιδιοκτησίας.
   Όταν συμβεί αυτό, γίνεται μια τερατώδης μεταμόρφωση. Οι (πλέον) έχοντες αποφασίζουν να χτίσουν τείχη και σύνορα, να τα περιφρουρήσουν με στρατό, να αμυνθούν απέναντι σε οποιονδήποτε άλλον και να επιτεθούν για να αποκτήσουν περισσότερα. Ο φόβος να μη χάσει κανείς όσα έχει, αυτός ο κακός σύμβουλος, οδηγεί στις σκληρότερες λύσεις: οδηγεί σε πολέμους, των οποίων τα θύματα είναι "απαραίτητες θυσίες", οδηγεί σε γενοκτονίες φυλών που έχουν δαιμονοποιηθεί, οδηγεί ακόμα και σε εμφύλιες διαμάχες, διότι υπάρχουν στιγμές όπου ακόμα και ανάμεσα στους "φίλους" αναγνωρίζονται "εχθροί" σε κάποιον που έχει μάθει στις διακρίσεις. Λέξεις όπως "εθνικό φρόνημα", "πατριωτισμός" και άλλες τέτοιες βαρύγδουπες πλην συγκεχυμένες έννοιες καμουφλάρουν απλά τις ενέργειες που οδηγούνται από τον φόβο αυτόν. Αυτά σε επίπεδο κράτους.
   Σε επίπεδο οικογένειας πάλι, ο φόβος, που έχει οδηγήσει στην απομόνωση, στον συντηρητισμό και στο μίσος προς οτιδήποτε διαφορετικό, αναπαράγεται και διαιωνίζεται, έως ότου δεν μπορεί πια να εντοπιστεί η αιτία του. Τα παιδιά που είναι μεγαλωμένα έτσι, αν δεν κάνουν το απαραίτητο βήμα του να διαφοροποιηθούν, μαθαίνουν στις διακρίσεις και κοινωνικοποιούνται με βάση αυτές. Δεν ξέρουν τι φοβούνται και τι μισούν, όμως παρόλα αυτά τους είναι δύσκολο να δουν πίσω από τα τείχη που έχουν χτιστεί γύρω τους.
   Αποτέλεσμα αυτού είναι ένα κενό στη θέση που θα έπρεπε να είναι η προσωπική-πνευματική ανάπτυξη, διότι ο φόβος δεν αφήνει χώρο γι' αυτήν: είναι σαν λουρί που επιτρέπει πολύ συγκεκριμένες κινήσεις και μάλιστα προς πολύ συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Έτσι, το παιδί μαθαίνει να επενδύει συναισθηματικά σε αυτό που ανατράφηκε: να έχει και να θέλει να αποκτήσει κι άλλα. Να έχει αντί να είναι. Αν κάποιος αναρωτιέται γιατί τα παιδιά δε διαβάζουν πια (κλισέ) και γιατί οι νέοι θέλουν καινούρια, φανταχτερά αμάξια, καινούρια κινητά και ποτέ δε χορταίνουν καινούρια παιχνίδια, η απάντηση είναι εδώ. Έτσι έμαθαν. Ακόμα κι αν οι γονείς δεν το αναγνωρίζουν, έχουν ήδη καθοδηγήσει τα παιδιά τους σε αυτήν την κατεύθυνση, σ' έναν φαύλο κύκλο.
   Από την άλλη, τα παιδιά που μεγαλώνουν με στερήσεις έχουν ένα διαφορετικό είδος θάρρους, το οποίο δεν καθοδηγείται απ' τον φόβο. Ονειρεύονται μεν να αποκτήσουν πράγματα, όμως θέλουν να είναι φίλοι με άλλους, όχι να έχουν φίλους. Ονειρεύονται μια καλύτερη ζωή, η οποία όμως δεν είναι εσώκλειστη με τείχη. Ονειρεύονται ένα καλύτερο μέλλον κι είναι έτοιμα να αγωνιστούν γι' αυτό, μιας και η ζωή δεν τους το έχει χαρίσει ήδη. Ένα ρητό (που αποδίδεται στον Μαχάτμα Γκάντι) λέει το εξής: "Γίνε η αλλαγή που εύχεσαι να δεις στον κόσμο".
   Αυτός που ονειρεύεται έναν καλύτερο κόσμο πασχίζει να αλλάξει τον ήδη υπάρχοντα. Αντιθέτως, αυτός που φοβάται μη χάσει όσα έχει, μένει φυλακισμένος (και ακίνητος σαν βράχος) σ' έναν δικό του κόσμο, αδιαφορώντας για οτιδήποτε γίνεται μακριά του. Προσεύχεται να μην αλλάξει τίποτα, προκειμένου να μην τυχόν χάσει όσα ήδη έχει. Και η κατάρα όλο και σημαδεύει τις γενιές που έρχονται...