Η αφορμή για το σημερινό άρθρο είναι μια πρόσφατη συνέντευξη του σκηνοθέτη Άκι Καουρισμάκι. Καταλήγει λέγοντας "... οι μόνοι που θέλουν κι αποκτούν σήμερα την εξουσία είναι ηλίθιοι. Ποιος θέλει την εξουσία σήμερα; Κανείς και γι' αυτό την παίρνουν οι ηλίθιοι".
Όσο κι αν εκτιμά κανείς έναν άνθρωπο, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει όταν ακούει μιαν άποψή του είναι να αποστασιοποιηθεί συναισθηματικά. Να δει την άποψη λογικά, να καταλάβει σε βάθος το νόημα και μετά να αποφασίσει. Σ' αυτό το άρθρο θα ακολουθήσω τη διαδρομή του ανθρώπου προς την εξουσία, προκειμένου να εξετάσω τι σημαίνει και αν όντως είναι ανόητη.
Ξεκινώντας, ας αναφέρω πως η εξουσία δεν είναι υλικό αγαθό. Μπορεί να φέρει σε όποιον την ασκεί πολλά υλικά αγαθά, όμως από μόνη της δεν είναι. Είναι θεσμός, πάθος, εθισμός, ανάγκη, πείτε το όπως θέλετε. Το μόνο σίγουρο είναι πως για να την αποκτήσει κανείς πρέπει να ξεχωρίσει. Σε μια κληρονομική βασιλεία χρειάζεται την τύχη (ή την ατυχία) να είναι κάποιος ο πρωτότοκος γιος. Σε μια δικτατορία ήδη υπάρχουσα χρειάζεται να είναι το δεξί χέρι του δικτάτορα, δηλαδή να έχει πείσει με την αξία του έναν άνθρωπο πως είναι ξεχωριστός. Σε μια δικτατορία εν τη γενέσει, χρειάζεται να πείσει ένα κομμάτι του στρατού να τον ακολουθήσει με τα όπλα σε πραξικόπημα. Ενώ τέλος σε μια δημοκρατία, πρέπει ως απλός πολίτης να ξεχωρίσει από όλους τους υπολοίπους, να δημιουργήσει μια πολιτική παράταξη, να ξεχωρίσει από τις υπόλοιπες και να ξεχωρίσει ανάμεσα στους ομοϊδεάτες του μέσα στην ίδια την παράταξη.
Φυσικά, το να ξεχωρίσει κανείς δεν είναι εύκολο. Κανείς δεν προσέχει το "καλό παιδί" ή τον "εργατικό νέο", ή τουλάχιστον κανείς δεν ασχολείται μετά την πρώτη εντύπωση. Όλοι τον μακαρίζουν, δηλώνουν τον θαυμασμό τους και τον ξεχνάνε. Για να ξεχωρίσει κάποιος πρέπει να πασχίζει φοβερά να κερδίσει την εκτίμηση ενός μεγάλου πληθυσμού, ο οποίος απαρτίζεται από ανθρώπους με μεγάλες διαφορές. Ο πρώτος θα κερδηθεί χάρη σε κάποια συγγένεια, σε κάποια φιλία ή σε κάποιον άλλον τυχαίο παράγοντα που τους έκανε γνωστούς. Ο δεύτερος (αυτοί είναι λίγοι) πραγματικά θα πιστεύει στις ιδέες του επίδοξου ηγέτη. Ο τρίτος (αυτοί είναι πολλοί) θέλει ανταλλάγματα. Ο τέταρτος θέλει και ανταλλάγματα και πλήγμα στο αντίπαλο δέος (εδώ υπάρχει η πρώτη σύγκρουση συμφερόντων και ανάγκη για διπλωματία). Φυσικά θέλει πολύ χρόνο, πολλά χρήματα και τον κατάλληλο αριθμό ανθρώπων να τρέχουν για τον επίδοξο ηγέτη. Συμπέρασμα; Όχι, σίγουρα δεν είναι εύκολο πράγμα να κυνηγά κανείς την εξουσία.
Αν είναι δύσκολο να πάρει κανείς την εξουσία, είναι σίγουρα δυσκολότερο να την κρατήσει. Σε μια δημοκρατία, ειδικά σε δύσκολες εποχές που υπάρχουν πολλές διχόνοιες και διχασμοί, χρειάζεται περισσότερη διπλωματία. Να κρατά ο ηγέτης τις ισορροπίες, να δέχεται τις εντολές όσων κρύβονται στα παρασκήνια, να δέχεται τις κατάρες των πολιτικών του αντιπάλων, να δέχεται απειλές κατά της ζωής του, γενικώς να δέχεται πολλά. Όποιος φαντάζεται τον ηγέτη χαλαρό κι ευτυχισμένο είναι βαθιά γελασμένος. Η θέση του ηγέτη είναι πολύ λεπτή και αγχωτική αλλά αξίζει τον κόπο διότι εκείνος ήθελε κι ονειρευόταν την εξουσία.
Για να κρατηθεί η εξουσία, θα χρειαστεί να αδικηθούν πολλοί άνθρωποι. Όχι απαραίτητα επειδή τους αξίζει, όμως επειδή είναι πιο ικανοί, πιο ευέλικτοι, πιο ισχυροί ή απλά αντίθετοι από τον ηγέτη. Ο αγκάθινος θρόνος της εξουσίας θέλει συνεχείς κινήσεις επιβεβαίωσης, διαφήμισης και δυσφήμισης των άλλων. Ειδάλλως, θα υπάρξουν πολλοί άλλοι που θα έκαναν τα πάντα για να καθίσουν στον αγκάθινο θρόνο, του οποίου η μαγεία είναι ότι βλέπεις τα αγκάθια του μόνο αφού κάτσεις πάνω. Άρα ο ηγέτης, προσπαθώντας να βρει χρόνο και ενέργεια για να εκπληρώσει τα όνειρά του, ουσιαστικά περνά τον καιρό του προσπαθώντας να γαντζωθεί πάνω στον θρόνο. Με τρόπους ηθικούς; Ανήθικους; Αδιάφορο.
Κι από δω παν κι άλλοι. Άλλοι ηγέτες πέθαναν ένδοξα, άλλοι στην ψάθα, κάποιοι έγιναν πρόσωπα της ιστορίας, άλλοι δεν τα κατάφεραν να ξεχωρίσουν τόσο (ακόμα κι εδώ υπάρχει αυτό το στοιχείο!). Το ζήτημα είναι ότι κάποιος ξεκινά από ένα όνειρο, συνεχίζει με μια ιδέα, δουλεύει με μία μέθοδο, καταλήγει να βρίσκεται σ' έναν αγκάθινο θρόνο και κυνηγά χίμαιρες. Αν καταφέρει ν' αποκτήσει αγαθά ικανά να υπερκεράσουν την προσπάθεια και τον χρόνο του κυνηγιού της εξουσίας, τότε είναι διεφθαρμένος αλλά όχι ηττημένος. Αν δεν τα καταφέρει, τότε παραήταν ηθικός για τη θέση. Βέβαια οι ηθικοί άνθρωποι σπάνια φτάνουν μέχρι εκεί...
Τέλος, ας επιστρέψουμε στον Καουρισμάκι. Ο άνθρωπος ανέφερε τη λέξη "ηλίθιοι" για τους ηγέτες, προφανώς όχι επειδή πιστεύει πως εκείνοι είναι περιορισμένης ευθύνης. Ηλίθιοι επειδή είναι υλιστές, ανήθικοι, άνθρωποι του συμφέροντος, άνθρωποι που θα κάνουν τα πάντα για μια θέση στον ήλιο κτλ. Οι πνευματικοί άνθρωποι σπάνια γίνονται κυβερνήτες, ηγέτες. Είτε η εξουσία απ' την αρχή δεν τους κάνει λόγω ανηθικότητας είτε έχουν εξετάσει την παραπάνω δύσβατη πορεία και δεν μπαίνουν στον κόπο είτε δεν έχουν το κουράγιο, τα μέσα και τον χρόνο ν' ασχοληθούν. Ο Καουρισμάκι πιθανότατα ενοχλείται από αυτόν τον θεσμό, εθισμό, πάθος (πείτε το όπως θέλετε), μιας και είναι κάτι που γενικώς οι πνευματικοί άνθρωποι περιφρονούν και επειδή σπανίως εκπροσωπείται από οραματιστές, από πραγματικούς ανθρώπους (προσθέτω εγώ).
Υ.Γ.: Ωραίος ο Καουρισμάκι. Με δυο κουβέντες του μου προκάλεσε σκέψεις για ένα ολόκληρο άρθρο. Φαντάσου με τις ταινίες του τι μπορεί να προκαλέσει. Είναι ωραίο που υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι.
Όσο κι αν εκτιμά κανείς έναν άνθρωπο, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει όταν ακούει μιαν άποψή του είναι να αποστασιοποιηθεί συναισθηματικά. Να δει την άποψη λογικά, να καταλάβει σε βάθος το νόημα και μετά να αποφασίσει. Σ' αυτό το άρθρο θα ακολουθήσω τη διαδρομή του ανθρώπου προς την εξουσία, προκειμένου να εξετάσω τι σημαίνει και αν όντως είναι ανόητη.
Ξεκινώντας, ας αναφέρω πως η εξουσία δεν είναι υλικό αγαθό. Μπορεί να φέρει σε όποιον την ασκεί πολλά υλικά αγαθά, όμως από μόνη της δεν είναι. Είναι θεσμός, πάθος, εθισμός, ανάγκη, πείτε το όπως θέλετε. Το μόνο σίγουρο είναι πως για να την αποκτήσει κανείς πρέπει να ξεχωρίσει. Σε μια κληρονομική βασιλεία χρειάζεται την τύχη (ή την ατυχία) να είναι κάποιος ο πρωτότοκος γιος. Σε μια δικτατορία ήδη υπάρχουσα χρειάζεται να είναι το δεξί χέρι του δικτάτορα, δηλαδή να έχει πείσει με την αξία του έναν άνθρωπο πως είναι ξεχωριστός. Σε μια δικτατορία εν τη γενέσει, χρειάζεται να πείσει ένα κομμάτι του στρατού να τον ακολουθήσει με τα όπλα σε πραξικόπημα. Ενώ τέλος σε μια δημοκρατία, πρέπει ως απλός πολίτης να ξεχωρίσει από όλους τους υπολοίπους, να δημιουργήσει μια πολιτική παράταξη, να ξεχωρίσει από τις υπόλοιπες και να ξεχωρίσει ανάμεσα στους ομοϊδεάτες του μέσα στην ίδια την παράταξη.
Φυσικά, το να ξεχωρίσει κανείς δεν είναι εύκολο. Κανείς δεν προσέχει το "καλό παιδί" ή τον "εργατικό νέο", ή τουλάχιστον κανείς δεν ασχολείται μετά την πρώτη εντύπωση. Όλοι τον μακαρίζουν, δηλώνουν τον θαυμασμό τους και τον ξεχνάνε. Για να ξεχωρίσει κάποιος πρέπει να πασχίζει φοβερά να κερδίσει την εκτίμηση ενός μεγάλου πληθυσμού, ο οποίος απαρτίζεται από ανθρώπους με μεγάλες διαφορές. Ο πρώτος θα κερδηθεί χάρη σε κάποια συγγένεια, σε κάποια φιλία ή σε κάποιον άλλον τυχαίο παράγοντα που τους έκανε γνωστούς. Ο δεύτερος (αυτοί είναι λίγοι) πραγματικά θα πιστεύει στις ιδέες του επίδοξου ηγέτη. Ο τρίτος (αυτοί είναι πολλοί) θέλει ανταλλάγματα. Ο τέταρτος θέλει και ανταλλάγματα και πλήγμα στο αντίπαλο δέος (εδώ υπάρχει η πρώτη σύγκρουση συμφερόντων και ανάγκη για διπλωματία). Φυσικά θέλει πολύ χρόνο, πολλά χρήματα και τον κατάλληλο αριθμό ανθρώπων να τρέχουν για τον επίδοξο ηγέτη. Συμπέρασμα; Όχι, σίγουρα δεν είναι εύκολο πράγμα να κυνηγά κανείς την εξουσία.
Αν είναι δύσκολο να πάρει κανείς την εξουσία, είναι σίγουρα δυσκολότερο να την κρατήσει. Σε μια δημοκρατία, ειδικά σε δύσκολες εποχές που υπάρχουν πολλές διχόνοιες και διχασμοί, χρειάζεται περισσότερη διπλωματία. Να κρατά ο ηγέτης τις ισορροπίες, να δέχεται τις εντολές όσων κρύβονται στα παρασκήνια, να δέχεται τις κατάρες των πολιτικών του αντιπάλων, να δέχεται απειλές κατά της ζωής του, γενικώς να δέχεται πολλά. Όποιος φαντάζεται τον ηγέτη χαλαρό κι ευτυχισμένο είναι βαθιά γελασμένος. Η θέση του ηγέτη είναι πολύ λεπτή και αγχωτική αλλά αξίζει τον κόπο διότι εκείνος ήθελε κι ονειρευόταν την εξουσία.
Για να κρατηθεί η εξουσία, θα χρειαστεί να αδικηθούν πολλοί άνθρωποι. Όχι απαραίτητα επειδή τους αξίζει, όμως επειδή είναι πιο ικανοί, πιο ευέλικτοι, πιο ισχυροί ή απλά αντίθετοι από τον ηγέτη. Ο αγκάθινος θρόνος της εξουσίας θέλει συνεχείς κινήσεις επιβεβαίωσης, διαφήμισης και δυσφήμισης των άλλων. Ειδάλλως, θα υπάρξουν πολλοί άλλοι που θα έκαναν τα πάντα για να καθίσουν στον αγκάθινο θρόνο, του οποίου η μαγεία είναι ότι βλέπεις τα αγκάθια του μόνο αφού κάτσεις πάνω. Άρα ο ηγέτης, προσπαθώντας να βρει χρόνο και ενέργεια για να εκπληρώσει τα όνειρά του, ουσιαστικά περνά τον καιρό του προσπαθώντας να γαντζωθεί πάνω στον θρόνο. Με τρόπους ηθικούς; Ανήθικους; Αδιάφορο.
Κι από δω παν κι άλλοι. Άλλοι ηγέτες πέθαναν ένδοξα, άλλοι στην ψάθα, κάποιοι έγιναν πρόσωπα της ιστορίας, άλλοι δεν τα κατάφεραν να ξεχωρίσουν τόσο (ακόμα κι εδώ υπάρχει αυτό το στοιχείο!). Το ζήτημα είναι ότι κάποιος ξεκινά από ένα όνειρο, συνεχίζει με μια ιδέα, δουλεύει με μία μέθοδο, καταλήγει να βρίσκεται σ' έναν αγκάθινο θρόνο και κυνηγά χίμαιρες. Αν καταφέρει ν' αποκτήσει αγαθά ικανά να υπερκεράσουν την προσπάθεια και τον χρόνο του κυνηγιού της εξουσίας, τότε είναι διεφθαρμένος αλλά όχι ηττημένος. Αν δεν τα καταφέρει, τότε παραήταν ηθικός για τη θέση. Βέβαια οι ηθικοί άνθρωποι σπάνια φτάνουν μέχρι εκεί...
Τέλος, ας επιστρέψουμε στον Καουρισμάκι. Ο άνθρωπος ανέφερε τη λέξη "ηλίθιοι" για τους ηγέτες, προφανώς όχι επειδή πιστεύει πως εκείνοι είναι περιορισμένης ευθύνης. Ηλίθιοι επειδή είναι υλιστές, ανήθικοι, άνθρωποι του συμφέροντος, άνθρωποι που θα κάνουν τα πάντα για μια θέση στον ήλιο κτλ. Οι πνευματικοί άνθρωποι σπάνια γίνονται κυβερνήτες, ηγέτες. Είτε η εξουσία απ' την αρχή δεν τους κάνει λόγω ανηθικότητας είτε έχουν εξετάσει την παραπάνω δύσβατη πορεία και δεν μπαίνουν στον κόπο είτε δεν έχουν το κουράγιο, τα μέσα και τον χρόνο ν' ασχοληθούν. Ο Καουρισμάκι πιθανότατα ενοχλείται από αυτόν τον θεσμό, εθισμό, πάθος (πείτε το όπως θέλετε), μιας και είναι κάτι που γενικώς οι πνευματικοί άνθρωποι περιφρονούν και επειδή σπανίως εκπροσωπείται από οραματιστές, από πραγματικούς ανθρώπους (προσθέτω εγώ).
Υ.Γ.: Ωραίος ο Καουρισμάκι. Με δυο κουβέντες του μου προκάλεσε σκέψεις για ένα ολόκληρο άρθρο. Φαντάσου με τις ταινίες του τι μπορεί να προκαλέσει. Είναι ωραίο που υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου