Μαλαματένια Λόγια

   Ένα εξαίσιο μουσικό κομμάτι σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου, γραμμένο την εποχή της χούντας. Κατά βάση αναφέρεται στην ιστορική πορεία της Ελλάδας. Έχει ακουστεί πως αναφέρεται συγκεκριμένα στο Εργατικό Κίνημα. Η ανάλυση γύρω απ' αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολη, λόγω του εξειδικευμένου λεξιλογίου και της αλληγορίας: το κείμενο ήταν αλληγορικό, κρύβοντας πολύ καλά από τη λογοκρισία το πραγματικό νόημα των στίχων.  Έχουν γίνει τουλάχιστον δύο παρεμβολές στο αρχικό κείμενο: "... κομπανία...", λέξη που αντικατέστησε τη λέξη "συμμορία", που παρέπεμπε στο τότε καθεστώς, όπως και "...μέρα κακή..." αντί "Παρασκευή", την ημέρα δηλαδή που έγινε το πραξικόπημα το '67. Κάθε ανάλυση, όπως κι αυτή που θα επιχειρήσω, έχει μεγάλη πιθανότητα να ξεφύγει από το νόημα ή να ξαστοχήσει σε κάποιες έννοιες.
   Η πρώτη στροφή πιθανώς να αναφέρεται στην ανάγνωση του έργου του Σεφέρη, το "αλφαβητάρι με τα μαλαματένια λόγια", όταν ο ποιητής το συνάντησε (ο τόπος και ο χρόνος που το βρήκε είναι διανθισμένα με ποιητικά στοιχεία). Όπως αναφέρεται παρακάτω, τα "μαλαματένια λόγια" είναι μια χρυσή επιτομή σοφίας, κάτι σαν κληροδότημα της προηγούμενης γενιάς και των εμπειριών της στην επόμενη. Υπονοείται πως αυτό το τραγούδι και τα ιστορικά του στοιχεία θα περάσουν στην επόμενη γενιά, η οποία θα μάθει από το ποίημα τις αλήθειες εκείνης της γενιάς. Το ποίημα δηλαδή κυνηγά την υστεροφημία, τη διαχρονικότητα και φιλοδοξεί να διδάξει. Η πρώτη στροφή κλείνει με την "αρπαγή" του ποιητή από τις κλωστές του χρόνου: εδώ μπορούμε να φανταστούμε το χρόνο να πηγαίνει τον ποιητή στις απαρχές της Ελλάδας, όπου θα μάθει και θα συγκρίνει το τότε με το τώρα. Η "στερνή πύλη" μπορεί να υπονοεί το θάνατο (μάλλον τον μεταφορικό θάνατο) του ποιητή, που περνά σε μια άλλη διάσταση, άχρονη. Από εκεί, βλέπει και μιλάει για τα λάθη του παρελθόντος. Τα πρώτα μαλαματένια λόγια, αυτά που διαβάζει και μαθαίνει ο ίδιος είναι του Σεφέρη ή του Ομήρου ή και τα δύο, καθώς κάθε γενιά έχει το δικό της δημιούργημα.
   Η δεύτερη στροφή διαδραματίζεται στην αρχαιότερη εποχή για την οποία έχουμε γραπτά στοιχεία στα ελληνικά, την Ηρωική Εποχή (11ος αιώνας). Ο ποιητής, αφορμώμενος από τον Τρωικό Πόλεμο, περιγράφει περιστατικά από τη ζωή της Ωραίας Ελένης και τα αποτελέσματα των αποφάσεών της. Τα "αηδόνια που σε χτικιάσανε στην Τροία" ίσως αναφέρονται στα 9 πουλιά που αποτέλεσαν οιωνό για την προφητεία του μάντη Κάλχα στην Αυλίδα πως η Τροία θα παρθεί σε 10 χρόνια: σε ένα δέντρο υπήρχε μια φωλιά με μία μάνα και 8 νεοσσούς. Ένα φίδι σκαρφάλωσε στο δέντρο και έφαγε τα 9 πουλιά, καθώς γινόταν η θυσία πριν την εκστρατεία. Μετά το φίδι πέτρωσε. Ο μάντης Κάλχας έδωσε την ερμηνεία πως 9 χρόνια θα καταπονηθούν οι Έλληνες στην Τροία πριν την πάρουν. Στη συνέχεια περιπαίζεται η Ελένη, η οποία θεωρείται υπεύθυνη που χάθηκαν αμέτρητοι άνθρωποι εκείνης της γενιάς κι από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές. Προτιμότερο θα ήταν να δούλευε στον αργαλειό (δουλειά υποτιμημένη τότε, που άρμοζε σε δούλες) παρά να είναι το σημείο όρκου των Ελλήνων βασιλιάδων (αυτός ο όρκος ανάγκαζε τους βασιλιάδες να εκδικηθούν την αρπαγή της από τον Πάρη). Το όνομα Μαρία δηλώνει το κοινό, μαζί με το επίθετο ράφτρα. "Ράφτρα μες στην Κοκκινιά": ο στίχος αναφέρεται στο μπλόκο της Κοκκινιάς, της Πέμπτη 17 Αυγούστου 1944. Στην Κοκκινιά εκείνη τη μέρα σφαγιάστηκαν άδικα άντρες, γυναικόπαιδα και ΕΛΑΣίτες από τους Γερμανούς και από δοσίλογους Έλληνες, ένα από τα χτυπητά περιστατικά της κατοχής. Το "άστρο του φονιά" μάλλον είναι η Αφροδίτη (Αποσπερίτης), γενικά επειδή ο Έρωτας πάντοτε φέρνει μίση και θανάτους και συγκεκριμένα επειδή ο Έρωτας έσπρωξε τον Πάρη να αρπάξει την Ελένη.
   Οι 2 επόμενες στροφές αναφέρονται στην κατάσταση των 2 πλευρών μετά τον πόλεμο. Οι σημαδεμένοι που γύρισαν είναι οι Έλληνες βασιλιάδες, με το βάρος 10 χρόνων στην πλάτη τους. Ο Αίας αυτοκτόνησε, ο Αγαμέμνων βρήκε το θάνατο στο σπίτι του κι ο Οδυσσέας έκανε άλλα 10 χρόνια να νοστήσει. "Στο μεσοστράτι... στα μισά", στίχοι για τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του. Οι 4 άνεμοι ήταν υπηρέτες/παιδιά του Αιόλου, που αφέθηκαν ελεύθεροι από απερισκεψία των συντρόφων στη μέση του ταξιδιού, έφεραν καταιγίδες και απομάκρυναν τους Ιθακήσιους από τον προορισμό τους. "Η φλόγα που δεν τρέμει" είναι κάτι ανεξήγητο για μένα. Μπορεί να εννοείται η σταθερότητα του Οδυσσέα, η ακλόνητη δύναμη που ερχόταν απ' τη θέλησή του για νόστο ή ο ηρωισμός του. Ίσως πάλι να έχει αρνητική έννοια, καθώς στο ταξίδι του βρήκε πολλά υπερφυσικά και τρομακτικά τέρατα. Το "μαράζι δίχως αφορμή", ίσως είναι η απελπισία και ο θρήνος για τον χαμό των συντρόφων, οι οποίοι χάθηκαν για ένα τίποτα, μια μάταιη αιτία (την Ελένη, η οποία οικειοθελώς πήγε στην Τροία).
   "Σαν τους άλλους": οι άλλοι είναι όσοι χάθηκαν στην Τροία τα προηγούμενα χρόνια. Οι σύντροφοι βρήκαν, σε διάφορους σταθμούς του ταξιδιού, τραγικό θάνατο. Το "γάβγισμα" είναι αμφίσημο. Υπονοείται ο ατιμωτικός θάνατος, σαν σκυλί κι όχι με αξιοπρέπεια ανθρώπου. Ίσως υπάρχει μνεία για την μεταμόρφωση σε γουρούνια στο νησί της Κίρκης, κατά κάποιον τρόπο. Το γάβγισμα στα σκαλιά μας θυμίζει τη συνάντηση του νοστήσαντα Οδυσσέα με τον Άργο, το γέρο σκύλο του που πέθανε αφού αναγνώρισε με ένα γάβγισμα τον παλιό αφέντη του. "Το παλιό μαρτύριο" είναι ο δεκαετής πόλεμος και η ανάφλεξη της Τροίας. Αυτό που έμεινε είναι το σκυλί που διψά τη νύχτα (δηλαδή η Εκάβη, η σύζυγος του Πριάμου και βασίλισσα της Τροίας, η οποία μεταμορφώθηκε σε σκυλί μετά τον χαμό όλων των παιδιών της - με τελευταίο τον Πολύδωρο). Η Εκάβη, με τη μορφή σκυλιού, τριγύριζε τα βράδια αλυχτώντας θρηνητικά για την πόλη της και τα παιδιά της μέχρι που πέτρωσε. Οι "γυναίκες στη γωνιά μ' ασετιλίνη" είναι πιθανότατα οι φυγάδες Τρωαδίτισσες που θρηνούσαν στα παράλια το χαμό της Τροίας. Η ασετιλίνη είναι εύφλεκτη ουσία που χρησιμοποιείται για άναμμα και αναζωπύρωση της φλόγας, εννοεί προφανώς την πυρκαγιά στην πόλη.
   Σ' αυτό το σημείο τελειώνει η αναδρομή στο παλιό παρελθόν. Ο αιώνας εκείνος ο αρχαίος δίδαξε στις γενιές του παρόντος το τι φέρνει ο πόλεμος: και για το νικητή και για τον ηττημένο. Οι συνέπειες βαριές για όλους, ο πόνος αβάστακτος κι αφόρητος. Υπάρχει η ελπίδα πως οι άνθρωποι θα μάθουν απ' τα λάθη τους και δε θα αναζητήσουν τη διαμάχη ξανά...
   Κι όμως. Στην 5η στροφή, το κομβικό σημείο του ποιήματος, που επαναφέρει στον αιώνα μας την ιστορία, ο ποιητής βρίσκεται απορημένος μπροστά στην πικρή αλήθεια: οι άνθρωποι ξεχάσαν τα δεινά του παρελθόντος. Κάνουν τα ίδια λάθη και ζητούν πόλεμο και βία για να λύσουν τις διαφορές τους. Εισαγόμαστε στην περίοδο της Κατοχής του '40, όπου στην Καισαριανή (και το Σκοπευτήριο) κατέβαζαν με καμιόνια τα εκτελεστικά αποσπάσματα και ανθρώπους εκτελεστέους. Η απορία και η έκπληξη του ποιητή εκφράζονται με ερωτήσεις: πώς έγινε στον αιώνα που εκείνος ζει να επιστρέψουμε στα παλιά λάθη, η Ιστορία να επαναληφθεί με τέτοιον τραγικό τρόπο; Η πάροδος των χρόνων φέρνει λήθη και ξεχάστηκε ο ποιητής Όμηρος και οι επικές ιστορίες του, που δείχνουν καθαρά το αιματοκύλισμα του πολέμου!
   Η 6η στροφή, μια από τις πιο αμφίσημες, αναζητά έναν ηγέτη, έναν σοφό, έναν υπερασπιστή. "Ποιος λύνει το κουβάρι του κόσμου;" Η πρώτη ερμηνεία είναι πως σε περιόδους πολέμου και φρίκης όλοι μας, μες στην απελπισία μας για όσα συμβαίνουν, αναρωτιόμαστε τι και ποιος είναι υπαίτιος, ποιος κρύβεται πίσω απ' όλα; "Ποιος είναι καπετάνιος στα βουνά;" Εδώ έρχεται η δεύτερη ερμηνεία, όπου το "ποιος" αναφέρεται στον άνθρωπο που θα ηγηθεί της Αντίστασης, αυτού που ως αντάρτης θα μείνει αλύγιστος στον κατακτητή. Οι επόμενοι στίχοι μπορεί να αναφέρονται (επιστρέφοντας στην πρώτη ερμηνεία) στο υπερφυσικό Ον που ελέγχει τη Μοίρα, τα γεγονότα και επωμίζεται όλες τις συμφορές των πολέμων. Είναι αυτός που δίνει αγάπη και χάρη, αυτός που ελέγχει το θάνατο και "σεργιανά", κάνει περίπατο δηλαδή, στον Κάτω Κόσμο ως αφέντης του. Το τελευταίο "ποιος" επιστρέφει στη δεύτερη ερμηνεία, όπου αναζητείται ο σοφός που θα γράψει το ακέραιο κληροδότημα για την επόμενη γενιά, τα "μαλαματένια λόγια του 20ού αιώνα". Ο ποιητής κρυφά φιλοδοξεί να είναι ο ίδιος (και το ποίημά του) ο εκλεκτός που θα περάσει μαλαματένια (χρυσά δηλαδή) λόγια στο μέλλον. Ζητά να εξισωθεί με τον Όμηρο, τα έπη του οποίου γράφτηκαν με χρυσά γράμματα (μαλαματένια!!) από τον Πεισίστρατο, τον τύραννο της Αθήνας.
   Η 7η στροφή περνάει στην επταετία της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Το πρώτο πρόσωπο είναι ίσως ο ίδιος ο ποιητής, που δέχτηκε λογοκρισία για τους στίχους του από τους χουντικούς. Μπορεί κάποιος σύγχρονός του αγωνιστής, του οποίου την ελευθερία στέρησε η χούντα. Ίσως να προσωποποιείται η ίδια η Ελλάδα και να παραπονιέται για τα παθήματά της. Η ελευθερία των Ελλήνων, ως λόγος, έκφραση και υπόσταση παραβιάστηκαν την επταετία εκείνη. Στη στροφή αυτή περιγράφεται η σύλληψη κι ο εγκλεισμός, το βίαιο και δεσποτικό πρόσωπο του καθεστώτος. Υπάρχει η επίμαχη φράση "ξημερώνοντας Παρασκευή" που αντικαταστάθηκε από το "ξημερώνοντας μέρα κακή". Η Παρασκευή σαν ημέρα συμβολίζει πιθανότατα την Παρασκευή 21 Απριλίου 1967, που έπεσε η δημοκρατία. Άλλες εκδοχές θέλουν να εννοείται η μέρα που χτυπήθηκε το πολυτεχνείο το '73, όπου η έφοδος όμως έγινε ξημερώματα Σαββάτου, ή να εννοείται η ημέρα που δολοφονήθηκε ο Γρηγόρης Λαμπράκης. Τα "υπόγεια ζάρια" μεταφορικά είναι οι κρυφές συνωμοσίες που έγιναν σε βάρος της Ελλάδας από τους "Μεγάλους" που ορίζουν τις Μοίρες των κρατών. Υπάρχει βέβαια κι ο θρύλος πως παίχτηκαν στα ζάρια οι αιώνες σκλαβιάς της Ελλάδας και ορίστηκαν 4 αιώνες, οι αιώνες της τουρκοκρατίας. Αυτή η εκδοχή υποστηρίζεται κι από τη σημαδιακή ημέρα Παρασκευή (ξημερώματα Παρασκευής θεωρείται πως έγινε η Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453).
   Η 8η και τελευταία στροφή έχει τη μορφή απολογίας και μετάνοιας για τα λάθη. Εδώ συνοψίζεται το νόημα του ποιήματος. Ο άνθρωπος που πολλά ζήτησε και, εξαιτίας της ατέλειάς του (δεν ήμουν μάγκας και νταής!), πέρασε δικαστήρια από τις θείες δυνάμεις και τη Μοίρα. Πιο συγκεκριμένα, τα "μεγάλα κυνήγια" μπορούν να αναφέρονται στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας, στην επεκτατική πολιτική των Ελλήνων στη Μικρά Ασία που οδήγησε στη Μικρασιατική καταστροφή. Ίσως ίσως να αναφέρεται και στην Αντίσταση κατά την περίοδο της Κατοχής, του Εμφυλίου και της χούντας, όπου έγιναν απερισκεψίες. Ίσως και στην έμφυτη αλαζονεία των Ελλήνων, που ζητάμε περισσότερα από όσα μας ωφελούν... Τα δικαστήρια είναι η τιμωρία για την αλαζονεία και την απερισκεψία, σε κάθε περίπτωση. Η ταυτότητα του β' προσώπου (τα δικά σου...) ποικίλλει ανάλογα με την περίπτωση. Ίσως  εννοείται αυτός ο κάποιος της 6ης στροφής, που έχει τέτοια απροσμέτρητη εξουσία στα πράγματα. Ο στίχος "και σαν κακούργο να με τιμωρείς" μας θυμίζει τον Παμφύλιο τον Αριδαίο του ποιήματος "Επί Ασπαλάθων" του Σεφέρη, τον τύραννο δηλαδή που πληρώνει με μαρτύρια στον Άδη τα αμαρτήματα που έκανε εν ζωή...
   Το ποίημα κλείνει με την αυτοϋπεράσπιση. Τα λάθη φέρνουν σιγουριά για την τιμωρία και τα μαρτύρια. Παρόλα αυτά ο ποιητής δηλώνει αθώος. Αυτό φαίνεται από το "σαν": μοιάζουν οι πράξεις του με πράξεις κακούργου αλλά ο τιμωρούμενος δεν είναι κακούργος. Απλά υπέπεσε στην ανθρώπινη αδυναμία. Η διαφορά του "σαν" με το "ως" είναι πως το "ως" αναφέρεται σε πραγματική ιδιότητα ενώ το "σαν" σε μη πραγματική. Άρα, να με τιμωρείς σαν κακούργο χωρίς να είμαι κακούργος!

Υ.Γ. Η ερμηνεία του ποιήματος είναι σκοτεινή, η δυσκολότερη που έχω αντιμετωπίσει ως τώρα. Δεν περιμένω πως η ερμηνεία μου είναι τέλεια, σίγουρα πολλά κρύβονται μέσα στους στίχους. Αυτά τα νοήματα που δεν αλιεύτηκαν κρύβονται μέσα στις σκοτεινές λόχμες άγνωστων νερών και περιμένουν νέους ψαράδες, ίσως πιο επιτήδειους, που θα τα βγάλουν στην επιφάνεια.

Λεφτά: Μια Μονάδα Μέτρησης

   Λεφτά: ένα διαχρονικό φαινόμενο. Δεν αναφέρομαι στα "χρήματα" (χρήμα < χρήομαι-χρώμαι=μεταχειρίζομαι), που είναι καθετί απαραίτητο και χρειαζούμενο. Αναφέρομαι καθαρά στα λεφτά, στα "φράγκα". Από τότε που μπήκαν στο οικονομικό σύστημα και η ανταλλακτική αξία των αγαθών άρχισε να προσδιορίζεται από αυτά, έγινε μια καμπή στην οικονομία. Έγινε το αγαθό που κανέναν δεν ωφελεί αλλά όλοι το έχουν ανάγκη!
   Αυτό όμως από μόνο του δεν κάνει τα λεφτά μονάδα μέτρησης. Εξάλλου τα λεφτά δεν είναι κάτι σταθερό: είναι μια ανθρώπινη σύμβαση, που χαρακτηρίζει τα προϊόντα κατά περίσταση, όχι αντιπροσωπευτικά. Μονάδα μέτρησης όμως γίνεται κάθε μέρα. Μια μονάδα μέτρησης πανίσχυρη, που εισχωρεί στις συνειδήσεις μας. Μετράει το τι "έχει αξία". Ο μέσος άνθρωπος κάνει αυτήν τη σκέψη για κάθε τι γύρω του, χωρίς να το αντιλαμβάνεται! Κρίνει τα προϊόντα, τους ανθρώπους γύρω του, τις υπηρεσίες τους, τη φιλία, τον έρωτα, τα πάντα γύρω απ' το χρήμα! Πόσα δίνω, πόσα θες;
   Για του λόγου το αληθές θα φέρω κάποια παραδείγματα. Ένα παιχνίδι που κοστίζει 300 δολάρια εκτιμάται περισσότερο από ένα που κοστίζει 10 (σύμφωνα με το μυαλό του γονέα, αφού αυτός το αγοράζει). Το παιχνίδι δηλαδή κρίνεται καλύτερο εξαιτίας του ποσού που καταβάλλεις για να το πάρεις, όχι από τη χρηστική του αξία!
   Ένας φίλος/σύντροφος, που κερνάει συνεχώς, εξαγοράζει εύκολα τη φιλία ή τη σχέση του με τα λεφτά του: ίσως να μην έχει να δείξει τίποτα περισσότερο απ' αυτό αλλά η γενναιοδωρία του δεν περνά απαρατήρητη! Όσο για τη γενναιοδωρία κάποιου άλλου στα συναισθήματα, που είναι ουσιαστικά ανώτερη... ας πούμε πως περνάει σε δεύτερη μοίρα. Είναι το δεδομένο, το αμελητέο. Για άλλη μια φορά τα λεφτά μετράνε με αυστηρότητα τις ανθρώπινες σχέσεις.
   Βλέπω ανθρώπους γύρω μου να κρίνουν τους άλλους με βάση το αμάξι που έχουν, τα ρούχα που φοράνε, τα αξεσουάρ τους. Ένα κινητό τηλέφωνο θεωρείται "πολύ καλύτερο" αν κοστίζει 800 ευρώ και είναι το νέο μοντέλο, παρά αν κοστίζει 70. Κι ας το χρησιμοποιεί κάποιος με ίδιο ακριβώς τρόπο, χωρίς τις καινούριες και τόσο πολύτιμες εφαρμογές. Μα τι λογική είναι αυτή; Αυτός που ξοδεύει πιο αλόγιστα τα λεφτά του είναι και ο αξιοζήλευτος, ο ανώτερος;
   Ένα σαμπουάν ή ένα εντομοκτόνο θα κριθεί καλύτερο από έναν τυχαίο καταναλωτή ανάλογα με το πόσο ακριβό είναι. Ο καταναλωτής πιθανότατα έχει μηδενικές γνώσεις χημείας και βιολογίας: παρόλα αυτά έχει άποψη στο ποιο προϊόν είναι καλύτερο. Ένα βιβλίο ή εφημερίδα θα κριθούν καλύτερα από έναν αναγνώστη αν είναι ακριβά, έστω κι αν η εμπειρία του στην ανάγνωση περιλαμβάνει μόνο γραμματόσημα. Ε, για να είναι ακριβό, όλο και κάτι καλύτερο θα έχει => αυτός είναι ο τρόπος σκέψης.
   Ένα ακόμα σύνδρομο (στις γυναίκες σε μεγαλύτερο ίσως ποσοστό) είναι ο ρουχισμός. Σχολιάζονται τα ρούχα των περαστικών με μεγάλη λεπτομέρεια: "Δες την τι ακριβά ρούχα φοράει. Σίγουρα ξεζούμισε τον πατέρα της η τεμπέλα για να πάει για ψώνια". Ναι, ίσως να είναι έτσι. Αλλά και όσες σχολίασαν αυτό πρόσεξαν: τα ακριβά ρούχα. Όχι τον ίδιο τον άνθρωπο. Έχουν ήδη πέσει στην παγίδα να κρίνουν από τα λεφτά ένα προϊόν και τον αγοραστή του. Και, δίχως αμφιβολία, αν είχαν την ευκαιρία θα κυκλοφορούσαν με το ίδιο ακριβά ρούχα. Γιατί; Επειδή είναι μάρκας. Θα έδιναν λεφτά για να αποδείξουν παντού πως έχουν λεφτά. Φαύλος κύκλος;
   Για σκεφτείτε το. Τι είναι, σε τελική ανάλυση, τα λεφτά; Ένα μέσον. Ένα μέσον που ανοίγει χίλιες πόρτες. Και, χάρη σ' αυτό και μόνο αυτό, αποκτούν αξία. Μαγεύουν τον άνθρωπο και ψιθυρίζουν γλυκά λογάκια στην απληστία που κρύβεται μέσα σε όλους μας. Ως μονάδα μέτρησης... Ναι, έχει καταφέρει πολύ καλά να μετρήσει όλο τον κόσμο και τα περιεχόμενά του. Να τον ζυγίσει μ' αυτόν το νοσηρό τρόπο. Να βάλει στα πάντα ένα κόστος. Συνειδητοποιήστε όμως (έστω και για μια στιγμή) τι πραγματικά είναι τα λεφτά με την χρηστική τους αξία. Γιατί αυτό το ευτελές αντικείμενο να κερδίσει τον καθένα μας; Γιατί να μας υπαγορεύει τον τρόπο που σκεφτόμαστε;  

Αντιμέτωπος με την Ειρωνεία

   Στην αέναη διαμάχη του διαλόγου, στην ατέρμονη προσπάθεια να πείσουμε, διαφωνήσουμε, μειώσουμε έναν συνομιλητή μας που αντιπαθούμε ή είμαστε αντίθετοι, η ειρωνεία είναι η νούμερο 1 μέθοδος. Είναι μια τακτική που πολλοί χρησιμοποιούν, άλλοι μόνο όταν φορτίζονται συναισθηματικά, ενώ κάποιοι πάντοτε, ακόμα και με το καλημέρα. Πίστεψέ με, είναι άσχημος αντίπαλος η ειρωνεία. Πώς όμως αντιμετωπίζεται ένας ειρωνικός συνομιλητής; Υπάρχει αντίδοτο και τρόπος να νικηθεί;
   Η απάντηση είναι ναι. Όπως και κάθε άλλη μέθοδος στο λόγο, έτσι και η ειρωνεία έχει τα αδύνατά της σημεία. Για να τα εντοπίσουμε όμως, πρέπει πρώτα να ψυχολογήσουμε τον χρήστη της, τον είρωνα. Υπάρχουν λοιπόν αρκετοί τύποι ανθρώπων που ειρωνεύονται:
-1) ο κουτοπόνηρος: ξέρει πως είναι κατώτερος σε έναν διάλογο και με την ειρωνεία προσπαθεί να ταράξει τον απέναντι, να τον αναγκάσει να χάσει την αυτοπεποίθησή του. Επίσης, νιώθει σημαντικός έτσι, καλύπτει την έλλειψη οξυδέρκειας και ρητορικής δεινότητας με την ειρωνεία.
-2) ο άνθρωπος "ενσάρκωση-της-ειρωνείας": γι' αυτόν η ειρωνεία είναι η δεύτερη φύση. Θα το κάνει καθημερινά στο διάλογο, πολλές φορές ακόμα κι όταν συμφωνεί. Είναι ο ειδήμονας του είδους, οπότε κάθε λόγος του στάζει δηλητήριο: είναι δύσκολο να τον αγνοήσεις. Ο ίδιος ίσως να μη συνειδητοποιεί (λόγω εκτεταμένης χρήσης) το πόσο ενοχλητικός γίνεται. Μετά από ένα σημείο δε χρησιμοποιεί την ειρωνεία σαν όπλο, είναι πια η αναμενόμενη αντίδρασή του, η καθημερινότητά του.
-3) ο ρήτορας: η πιο επικίνδυνη μορφή είρωνα. Είναι πανέξυπνος, άψογος χρήστης του λόγου κι έτοιμος να χτυπήσει όπου πρέπει, όποτε πρέπει. Ξέρει να υποσκάψει τον συνομιλητή του. Ξέρει να χτυπήσει σε μια ευαίσθητη χορδή και να καταρρακώσει την ψυχολογία και τα νεύρα σου. Δεν το κάνει ποτέ καταλάθος. Προσέχει τη δόση ειρωνείας που θα βάλει (σαν μια επώδυνη ένεση!) και έχει συναίσθηση του πόσο δυνατό όπλο είναι. Συνήθως τέτοιοι άνθρωποι είναι περιφρονητικοί και σνομπ.
-4) ο προσωπικός εχθρός: είναι κάποιος που σε γνωρίζει, ξέρει να πατάει κάλους και έχει πολύ συχνά την ευκαιρία να το κάνει. Δεν ειρωνεύεται γενικά, ειρωνεύεται εσένα συγκεκριμένα και το κάνει με πολύ μεγάλη επιτυχία. Μπορεί να μην είναι ο καλύτερος του είδους, αλλά σε χτυπάει εκεί που πονάς.
-5) ο καλοπροαίρετος: Προσοχή: δεν είναι κάθε ειρωνεία κακή και εχθρική. Υπάρχει κι ο καλοπροαίρετος είρων, αυτός που ειρωνεύεται δηλαδή για να χαλαρώσει την ατμόσφαιρα, να κάνει πιο οικεία μια βαρύγδουπη δήλωσή σου ή να "χτυπήσει" κάποιον ξιπασμένο συνομιλητή. Αντιλαμβάνεται την ειρωνεία του σαν πείραγμα, όχι σαν όπλο για να κάνει ζημιά.
   Θεωρώντας πως αυτοί είναι οι βασικοί τύποι είρωνα, μπορεί να γίνει κάποιος διαχωρισμός στα άτομα που σ' ενοχλούν στην καθημερινότητά σου. Ξέροντας σε ποιον τύπο ανήκει, ξέρεις (πάνω-κάτω) το λόγο που σε ειρωνεύεται, καθώς και τις δυνατότητές του. Έχεις ψυχολογήσει, σε ένα μικρό βαθμό, το άτομο αυτό. Πού χρησιμεύει αυτό όμως;
   Η βασική ιδέα είναι να ξέρεις τι αντιμετωπίζεις. Να μάθεις να κρατάς την ψυχραιμία σου και να χαλιναγωγείς τα νεύρα σου. Έτσι έχεις το πάνω χέρι. Για να το πετύχεις, είναι ζωτικό να έχεις μια καλή εικόνα του "εχθρού". Οι περισσότεροι άνθρωποι παρομοιάζουν την ειρωνεία με μια άμεση επίθεση εναντίον τους και ταράζονται ή ενοχλούνται. Μεγάλη σημασία έχει να καταλάβεις πως κάθε επίθεση έχει και την ανάλογη άμυνα.
   Ο πρώτος και πιο σταθερός τρόπος, που ο καθένας μπορεί με την εξάσκηση να χρησιμοποιήσει, είναι η απάθεια και το χαμόγελο. Όταν ο άλλος σου επιτίθεται χαμογέλασέ του! Μη δείξεις πως σε ενόχλησε, κι ας το κατάφερε! Χρησιμοποίησε θετικά τις χειρονομίες σου, απλώσου, πάρε χώρο. Δείξτου πόσο κατώτερη των προσδοκιών ήταν η επίθεσή του! Δεν το καταλαβαίνεις αμέσως, αλλά η άμυνα αυτή είναι αποτελεσματική: αυτό, διότι ο είρωνας περιμένει πολλά από την επίθεσή του: είναι ο άσος του, το καλύτερό του χαρτί! Όταν τον αφοπλίζεις, του δημιουργείς αμέσως σύγχυση, αμφιβολία για τις ικανότητές του, αίσθηση αδυναμίας και αίσθημα ντροπής. Φοβάται πως "αστόχησε" και πως πληγώθηκε η περηφάνια του σε όλους.
   Δεύτερος τρόπος, που προϋποθέτει καλή χρήση του λόγου, είναι η ευγένεια-που-στάζει-δηλητήριο. Τον "εγκωμιάζεις", ουσιαστικά όμως εννοείς τα αντίθετα. Χρειάζεται τουλάχιστον μέτρια γνώση ψυχολογίας αλλά είναι αρκετά εύκολος τρόπος αν τον συνηθίσεις. Εκεί που ο άλλος ρίχνει μια συγκαλυμμένη ή απροκάλυπτη ειρωνεία, του απαντάς κυριολεκτικά, με τόνο απαθή (ή καλύτερα εγκάρδιο τόνο, αν είναι δυνατόν) ρίχνοντάς τον από το βάθρο του. Υπάρχουν δύο δυνατά θετικά αποτελέσματα: 1) θα δει την απάντησή σου σαν ένδειξη φιλίας. Αυτόματα ντρέπεται για την επίθεσή του εναντίον σου (είναι γνωστό πως η ευγένεια σκλαβώνει!) και αποφασίζει να αλλάξει πορεία. 2) ένας πιο ζόρικος συνομιλητής δεν πείθεται εύκολα. Βλέπει την επιτηδειότητα πίσω από τα μελιστάλακτα λόγια σου και το αντιμετωπίζει σαν πρόκληση. Έχει καταλάβει πως έχει να κάνει με έναν έξυπνο άνθρωπο, όχι με ένα εύκολο θύμα. Σε κάθε περίπτωση, νικάτε ήδη με σκορ 1-0.
   Τρίτος τρόπος, που προϋποθέτει καλό δείκτη ευφυίας και εγρήγορσης: η αντι-ειρωνεία. Όχι μόνο δε σε πείραξε η επίθεση αλλά αντεπιτέθηκες. Χτύπησες τη στιγμή που ο άλλος δεν το περίμενε! Αυτόματα θα δαγκωθεί και θα πάρει αμυντική στάση. Ξέρει με ποιον έχει να κάνει. Η μέθοδος αυτή όμως θέλει καλή γνώση του απέναντι ατόμου και των αδύνατων σημείων του: λειτουργεί εξειδικευμένα, όχι γενικά. Παίζεις στο δικό του γήπεδο, βρίσκεσαι εκτός έδρας. Να το θυμάσαι. Γι' αυτό να λειτουργείς έτσι όταν έχεις πραγματικά κάτι να πεις, μιας και κινδυνεύεις να κάνεις μια τρύπα στο νερό.

Παραδείγματα ανά περίπτωση:
1) -Εσύ: (λες κάτι που επιδέχεται ειρωνεία)
    -Είρων: Έχεις ταλέντο στις μπαρούφες, έτσι;
    -Εσύ: Πού και πού λέω καμία.../ Ε, συμβαίνει.../Οκ, την είπα πάλι. (με απάθεια ή ελαφρύ χαμόγελο, δείχνεις πως δε σε πείραξε, η επίθεσή του αστόχησε)

2) -Εσύ: (παρουσιάζεσαι με αμφιλεγόμενη ενδυμασία)
    -Είρων: Στις ομορφιές σου είσαι! (ξέρεις, και όλοι οι άλλοι γύρω σας ξέρουν, πως ειρωνεύεται άσχημα και σε θεωρεί ασχημότερο/η από τον Φρανκεστάιν)
    -Εσύ: Ευχαριστώ Γιάννη! Έχεις γούστο τελικά! (ταυτόχρονα του χαρίζεις ένα πλατύ χαμόγελο κοιτώντας τον στα μάτια και κάθεσαι με άνετες κινήσεις)

3) -Είρων: Άκουσα τι έκανες χτες στο ραντεβού με τη Μαρία. Μα καλά, δεν ντρέπεσαι να υπάρχεις ακόμα στον πλανήτη;
    -Εσύ: Αφού το έμαθες εσύ, η Τατιάνα νούμερο 2, είμαι πολύ μικρός για να απαντήσω... (κι όμως απάντησες, τρίζοντάς της τα δόντια και βάζοντάς της τον τίτλο "ανυπόφορη κουτσομπόλα". Well done!)

   Τελικά, η αναμενόμενη αντίδραση είναι να ταραχτείς, να νιώσεις άσχημα και να κοκκινίσεις, κοιτώντας το πάτωμα. Μην το κάνεις! Ανταπόδωσε θαρρετά το βλέμμα και χαμογέλα. Είπαμε, ήδη νικάς 1-0!

Από Μικροί στα Βάσανα

   Θέλω να γράψω κάποιες αλήθειες για ορισμένα παιδιά, τα οποία ζουν ανάμεσά μας. Για τα άτυχα παιδιά που η μοίρα τους χάρισε πόνο από την τρυφερότερη ηλικία. Είναι πολύ σκληρό και δύσκολα υποφερτό (ακόμα κι από μεγάλους ανθρώπους) το να χάνεις τους γονείς σου. Το ίδιο ισχύει και για έναν χωρισμό ή και για την κακοποίηση παιδιών. Να το σκεφτείς και να συμπονέσεις είναι πράγμα αυτονόητο για πολλούς, οι οποίοι όμως βιώνουν τη θλίψη για δευτερόλεπτα, προτού το ξεχάσουν και συνεχίσουν τη ζωή τους. Αντίθετα, για εκείνα τα παιδιά το χτύπημα αυτό της μοίρας είναι κάτι που βιώνουν καθημερινά και θα το βιώνουν για το υπόλοιπο της ζωής τους. Ακούγεται σκληρό; Ναι, επειδή είναι.
   Ζουν ανάμεσά μας. Χαμογελάνε και περνάνε όμορφα, συνήθως κρύβοντας από τους υπόλοιπους τα ερείπια του εσωτερικού τους κόσμου. Δε θέλουν να μιλάνε γι' αυτό, χωρίς να σημαίνει όμως ότι ξεχνάνε. Για εμάς που είχαμε την τύχη να ζήσουμε σε μια σταθερή, λίγο-πολύ ισορροπημένη οικογένεια, η ζεστασιά και η ασφάλεια είναι κάτι δεδομένο. Σκεφτείτε όμως τι ζόρι τραβάνε τα παιδιά που δεν έχουν κάποιον να τους στηρίζει και να καθησυχάσει τους φόβους τους. Βέβαια, αν είχαν τους γονείς τους ίσως να καλομάθαιναν, να γινόντουσαν μικροί παραχαϊδεμένοι πρίγκιπες και πριγκίπισσες. Αν μη τι άλλο, η εμπειρία τους σε τραχιές καταστάσεις τα κάνει να ωριμάζουν πιο γρήγορα. Κάτι είναι κι αυτό.
   Το θετικό είναι πως η ζωή έχει τον τρόπο να παίρνει πάντοτε τα μέτρα της. Να κρατά τις ισορροπίες. Η ψυχοσύνθεση δηλαδή τέτοιων ατόμων μπορεί να τα οδηγήσει στο να πασχίζουν για μια οικογένεια. Να δουν πολύ σοβαρά το ρόλο τους ως γονείς και να χαρίσουν στα δικά τους παιδιά όσα τα ίδια στερήθηκαν. Να δουν μέσα από τα παιδιά τους τον ίδιο τους τον εαυτό.
   Ξεπερασμένη θεωρία είναι πως "οι γονείς αγαπάνε τα παιδιά τους". Ναι, ισχύει. Αλλά όχι πάντοτε. Η αγάπη των γονέων δεν έχει να κάνει μόνο με ένα πιάτο φαΐ, ένα κρεβάτι και λεφτά. Έχει να κάνει με το ενδιαφέρον για την προσωπικότητα του παιδιού, την εκπαίδευση και την κοινωνικοποίησή του. Ένας γονέας χωρίς πολλές ευαισθησίες συχνά αρκείται στα υλικά αγαθά. Το κάτι παραπάνω θα το δωρήσει στην επόμενη γενιά αυτός που στερήθηκε στην παιδική του ηλικία. Ας το σκέφτονται αυτό οι γονείς που θεωρούν τα παιδιά "κούραση" ή "ευθύνη", που τα ξεγελάνε με δωράκια για να έχουν το κεφάλι τους ήσυχο. Διότι για μια τραυματισμένη ψυχή, η ευκαιρία να δώσει όσα δεν πήρε είναι το μεγαλύτερο δώρο!
 

Και Πάλι Παιδί

   Ποιος από μας δε θα ήθελε να νιώσει έστω και για λίγο παιδί; Ποιος δεν επιδιώκει να το νιώσει με διάφορους τρόπους; Και ποιος ξεχνά τις λεπτομέρειες της παιδικής του ηλικίας;
   Φαίνονται όλα τόσο σημαντικά στα μικρά μας χρόνια... Κάθε λεπτομέρεια, κάθε πρόσωπο ή κατάσταση αποτυπώνεται. Μα σταδιακά, καθώς μεγαλώνουμε, βάζουμε φράγματα, κλείνουμε σιγά σιγά την ψυχή μας και "σκληραίνουμε". Και φτάνει μια στιγμή (ή πολλές) που απέχουμε τόσο από εκείνες τις στιγμές... Μας φαίνεται λες και κάποιος άλλος τις ζούσε, όχι εμείς!
   Αυτό το καταλαβαίνουν καλύτερα οι άνθρωποι που κρατούν ημερολόγιο. Διαβάζοντας παλιές τους σκέψεις καταλαβαίνουν τη διαφορά και την εξέλιξη του χαρακτήρα: από απλός και παιδικός, όπου όλα φαίνονται περίεργα και αξιομνημόνευτα, σε ενήλικο και κατασταλαγμένο, που έχει βάλει τη ζωή σε καλούπια.
   Η αλήθεια είναι πως όταν σκεφτόμαστε τα μικράτα μας, δεν ανασύρουμε όλες τις λεπτομέρειες, παρά μόνο τις πολύ καλές ή πολύ κακές στιγμές. Ποτέ δε θα αναβιώσουν αυτούσιες εκείνες οι στιγμές: μόνο κάποια θραύσματα που έχουν καρφωθεί στο μυαλό μας και αρνούνται πεισματικά να φύγουν...
   Μια από τις εντονότερες αναμνήσεις από το παρελθόν είναι οι παιδικοί μας έρωτες, τα πρώτα μας σκιρτήματα. Τότε που, αθώα κι απονήρευτα, ονειρευόμασταν καταστάσεις απαλλαγμένες από σαρκικό πόθο, από σχέσεις συμφερόντων και από πονηριά. Κι όποιος τα έχει ξεχάσει, έχοντας ωριμάσει πριν της ώρας του ή επειδή ήπιε καταλάθος το νερό της λησμονιάς, ας περιμένει: θα έρθει η στιγμή που το παρελθόν θα του χτυπήσει την πόρτα απρόσκλητο.
   Ένα τέτοιο ταξίδι προς τα πίσω κάνει κι ο Γιάννης Κότσιρας στο τραγούδι του "Και πάλι παιδί". Ανασύρει κάποιες δυνατές εικόνες από τα παλιά, από τότε που ήταν ασυγκίνητος απ' τον χρόνο (εξάλλου ποιο παιδί έχει αίσθηση πως ο καιρός περνά;). Και καθώς τα χρόνια πέρασαν, ο ίδιος "μάλωσε με τη ζωή του", μπήκε δηλαδή στον ατέρμονο κύκλο και τις σκοτούρες της ενήλικης ζωής, η οποία απαγορεύει ρητά να ονειρευόμαστε...
    Κι όμως, πώς τα φέρνει η Μοίρα; Θέλει να παίζει μαζί μας και να γελάει από κάποια κρυφή και σκοτεινή γωνιά! Κομμάτια μιας παλιάς ζωής, ξεχασμένης και κρυμμένης κάτω από σκόνη και λήθη, εμφανίζονται μπροστά μας. Μας προκαλούν με την παρουσία τους και μας γοητεύουν με την ξεγνοιασιά τους. Αυτό συμβαίνει επειδή είναι δικά μας κομμάτια, σημάδια που ποτέ δεν έφυγαν από μέσα μας και πάντοτε τα κουβαλούμε, χωρίς να νιώθουμε το βάρος τους. Και τότε φεύγουμε από τον τωρινό εαυτό μας. Κάνουμε ένα ταξίδι στο χρόνο και ζούμε μέσα σε εκείνο το σύννεφο που κάποτε διώξαμε τόσο απερίσκεπτα.
   Όσο για το ίδιο το τραγούδι, δεν έχω να πω πολλά. Θα το αφήσω να μιλήσει από μόνο του, καθώς είναι αριστούργημα, το ομορφότερο παιδί της Μούσας:

http://www.youtube.com/watch?v=F1M0wunYM-s

Αύγουστος

   Αύγουστος... Ο μεταβατικός μήνας. Εκείνος που μοιράζεται την θέρμη και την κάψα του Ιούλη μαζί με την ηρεμία και τη μελαγχολία του Σεπτέμβρη. Ο μήνας που σκέφτεσαι τις στιγμές του καλοκαιριού που σου κουνάνε το μαντήλι καθώς φεύγουν χαμογελώντας. Σκέφτεσαι όμως κι εκείνες που έρχονται: σοβαρές και αγέλαστες. Είναι εκείνες που μας βαραίνουν και μας κάνουν να νιώθουμε τον χρόνο που περνά. Μετά το ξέγνοιαστο καλοκαίρι, το καλοκαίρι που νιώθουμε νέοι, με τον χρόνο να έχει παγώσει στα 22 μας, έχουμε ξεχάσει πώς μοιάζει το κρύο και τι αίσθηση αφήνει στην καυτή μας επιδερμίδα...
   Ο Αύγουστος αγαπάει να εμφανίζεται χαμογελαστός. Προσπαθεί να μας παραπλανήσει, έτσι ώστε να νομίζουμε πως το καλοκαίρι θα ζει για πάντα. Όμως στην πορεία τα δείχνει τα κουσούρια του. Θα ρίξει και τη βροχή του, θα βγάλει και τον αέρα του. Και ένα τέτοιο αυγουστιάτικο απόγεμα κοιτώ από το παράθυρο και νιώθω τον χρόνο να περνά στο δρόμο, μπροστά από την αυλή μου: είναι μια παρέα περίεργη, ετερόκλητη. Παιδάκια που παίζουν και χαμογελούν τρέχοντας γύρω γύρω, κοπελίτσες που κοιτούν τον ουρανό και χάνονται στα όνειρά τους, γυναίκες και άντρες μεσήλικες, που οι ευθύνες τους  έχουν κάτσει στην πλάτη αγέρωχα και τους παιδεύουν. Είναι και γέροι και γριές στην παρέα, που δεν μπορούν πια να κοιτούν τα γύρω τους·  μόνο το κάθε βήμα γι' αυτούς ένας άθλος, η κάθε ανάσα που παίρνουν ζωή. Είναι το αίσθημα που οι νέοι δεν σκέφτονται, καθώς βλέπουν τη ζωή σαν δεδομένη...
   Κι ο χρόνος, η παρέα αυτή που πέρασε μπροστά μου, χάθηκε στο σταυροδρόμι... Έτρεξα στο δρόμο να τους δω που φεύγουν, σαν σκιές στο σούρουπο. Το αεράκι του Αυγούστου με χτυπούσε απαλά σαν χάδι. Τίποτα δεν ακουγόταν πια: η εικόνα ήταν μια ζωγραφιά, αθάνατη και ζωντανή. Κι αφού ο χρόνος πέρασε γύρισα στο δωμάτιό μου, στο δωμάτιο που κοιμάσαι πάντοτε στο ταβάνι, αφού οι σκέψεις σε κάνουν να πετάς. Κι εγώ να πετάξω θέλω: και το πετυχαίνω κάτι τέτοια αυγουστιάτικα απογεύματα που ο αέρας λυσσομανά και ο ήλιος τόσο πολύ διστάζει να βγει να με χαιρετήσει...  

Φρόνιμα Κούκλα Μου

 
   Η πιο περίεργη, και κατά κάποιον τρόπο παρανοϊκή, ερμηνεία τραγουδιού που έχω ακούσει. Με  ήρεμο τρόπο ο αγαπητός Βασίλης περιγράφει τις τρομακτικά περιπλεγμένες σκέψεις που βρίσκονται στα μύχια της ψυχής μας και συνήθως μας χτυπάνε την πόρτα τα βράδια. Εικόνες απ' το παρελθόν, στιγμές φόβου, ντροπής, ίσως και χαράς: και ανάλογα με την περίπτωση, κάποιο γεγονός που μας σημάδεψε και μας στοιχειώνει...
   Σβήνω τα χνάρια μου, δε θα με βρείτε, ότι κι αν είπα θα το πάρω και θα φύγω... Η εμμονή στο γεγονός που στοιχειώνει είναι το έναυσμα για την κατάθεση ψυχής. Ο άνθρωπος θέλει να πιστέψει πως το Λάθος στο παρελθόν είναι κάτι που όλοι ξεπέρασαν και μόνο αυτός βασανίζεται απ' αυτό. Και μάλλον κάνει ό,τι μπορεί για να πείσει τον εαυτό του πως το παρελθόν έχει μείνει πίσω. Ό,τι κι αν έκανα δεν εξηγείται... Όχι πως δεν μπορώ να το εξηγήσω, αλλά απρόσωπα δεν εξηγείται... ίσως από άλλους, ίσως και να μην μπω καν στην διαδικασία να το εξηγήσω, ώστε να το αφήσω πίσω μου και να αποποιηθώ την ευθύνη. Κι απ' την αλήθεια μου τη νύχτα ξετυλίγω... Αρχίζει η νύχτα, το μονοπάτι με τις ώρες που μοιάζουν αιώνες και τις σκέψεις που γυρνάνε ανελέητα στο μυαλό. Το πρώτο στάδιο αφού, δημόσια τουλάχιστον, αποποιήθηκα το λάθος μου είναι παραδεχτώ στον εαυτό μου όσα έγιναν. Να βάλω την αλήθεια μπροστά μου και να βυθιστώ μέσα της.
   Σβήνω τα φώτα μου, να δω πώς άρχισα... Τα "φώτα" είναι οι εμπειρίες που αποκομίζουμε από τη ζωή, αυτά που μας κάνουν ό,τι είμαστε και μας δίνουν γνώση αλλά μας στερούν την αθωότητα και την άγνοια. Για μια αντικειμενική ενδοσκόπηση όμως χρειάζεται να βρούμε την αλήθεια που κρύβεται σ' αυτή την παιδικότητα. Τα πιο καλά παιδιά πιστεύουν παραμύθια... Το πρώτο στοιχείο αυτής της αθωότητας είναι η δεκτικότητα. Τα καλά παιδιά δεν κρίνουν, αντίθετα δέχονται και αποδέχονται. Τα παραμύθια μας συντρόφεψαν σαν ήμασταν μικροί: παραμύθια της γιαγιάς; Ή αλήθειες που τις μάθαμε σαν παραμύθια επειδή δεν ήταν για τα ευαίσθητα αυτιά μας; Γυρνάω στα πρώτα μου, εκείνα που άφησα... Το ταξίδι στο παρελθόν φέρνει αναμνήσεις. Τα σημάδια της αθωότητας τα ξεπερνάμε καθώς μεγαλώνουμε αλλά όταν τα κοιτάξεις ξαφνικά κατάματα βλέπεις έναν παλιό αλλά καινούριο κόσμο μπροστά σου. Σίγουρα ο καθένας συγκλονίζεται για το πώς ξεχάστηκαν αυτές οι (κάποτε τόσο σημαντικές) σκέψεις. Βλέπω ένα όνειρο που κόβει σαν αλήθεια... Τι είναι το όνειρο; Και ποιο είναι το όριό του σε σχέση με την αλήθεια; Το όνειρο (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό) είναι ο κόσμος όπως τον επεξεργάστηκε το μυαλό και η συνείδησή μας. Είναι μέρος της αλήθειας, μιας αλήθειας όπως εμείς την αντιληφθήκαμε. Ή, αλλιώς, η σκέψη ως παιδικό παραμύθι του παραπάνω στίχου.
   Φρόνιμα κούκλα μου, λέω στην ψυχή μου... Η ψυχή είναι σαν άλογο, έτοιμο να αφηνιάσει με την οσμή του κινδύνου και να χάσει τον έλεγχο. Έτσι χρειάζεται την αυτοσυγκράτηση στην δύσκολη πορεία της. Κι όχι μόνο αυτό αλλά και το "κούκλα μου" λειτουργεί ως ενθαρρυντικό για να συνεχιστεί το βραδινό παραλήρημα με ευνοϊκές συνθήκες. Όλα θα γίνουν όπως τα 'χουμε σχεδιάσει... Αυτοσαρκασμός. Φυσικά και το σχέδιο έρχεται ερήμην, αφού αν ήταν δυνατόν το παρελθόν θα έμενε κλειδωμένο για πάντα. Εννοείται μάλλον ότι το σχέδιο υπάρχει για να αντιμετωπίσει την ακούσια μα βίαιη κατάσταση μέσα στην ψυχή. Στο φως θα γίνεσαι ξανά δική μου και στο σκοτάδι θα σε χάνω μες στα δάση... Η ψυχή αλλιώς αντιδρά την ημέρα, αλλιώς τη νύχτα. Την ημέρα όλα είναι πιο εύκολα: το φως φέρνει την αντικειμενική, αναφορική σκοπιά των πραγμάτων στην επιφάνεια και η συναναστροφή με τον κόσμο, την ρουτίνα και τα τετριμμένα διευκολύνει την ψυχή να ξεχάσει τις έγνοιες της. Τη νύχτα πάλι, το σκοτάδι και η απομόνωση φέρνουν σκέψεις τρελές, απόκοσμες. Οι συνειρμοί παίρνουν ζωή στο όνειρο και οι σκέψεις βασανίζουν εν ώρα αϋπνίας. Η φοβερή τώρα εικονοπλασία του στίχου παρομοιάζει (όπως το φαντάζομαι τουλάχιστον εγώ) την ψυχή με κάτι έμψυχο και ατίθασο, πουλί ή άλογο ίσως, το οποίο είναι ήρεμο και άφοβο στο φως της ημέρας, υπό τον έλεγχο του μυαλού. Τη νύχτα όμως έρχεται ο φόβος, το πάθος, η νοσταλγία, η ανάμνηση, η σύμφυρση των οποίων οδηγεί την ψυχή σε ένα νοερό ταξίδι, σαν να έχει φύγει από τον έλεγχο και να περιπλανιέται μέσα σε σκοτεινά δάση. Η ειρωνεία είναι πως η κατάσταση παρουσιάζεται σαν συμφωνία, επειδή ο άνθρωπος ξέρει πως τα βράδια πάντα θα χάνει τον έλεγχο: έτσι η βραδινή περιπλάνηση φαίνεται να είναι κάτι προσφιλές.
   Τους φόβους ξέμαθα, σε κύκλους κλείνομαι... Σιγά σιγά ο άνθρωπος μεγαλώνει και ωριμάζει. Οι παιδικοί φόβοι φεύγουν και αντικαθίστανται από σταθερότητα και σιγουριά. Όταν όμως έρχεται η ώρα της ανάμνησης αυτοί οι φόβοι γίνονται μια πραγματικότητα και πάλι, ένας φαύλος κύκλος κατά τη διάρκεια της νύχτας: όλα είναι πιο έντονα και ζωντανά. Δεμένο πάνω μου το ψέμα της ζωής μου... Εκείνες τις ώρες που το παρελθόν (ψέμα όπως παρουσιάζεται σε άλλους, κάτι κρυμμένο ή ψεύτικα δοσμένο, αλλά αλήθεια για τον εαυτό μας) οργιάζει, το ψέμα "δένεται", δηλαδή αγκιστρώνεται πάνω στο μυαλό και δεν το αφήνει σε ησυχία και στην γαλήνη του ύπνου. Στα φώτα έμαθα σκιά να γίνομαι... Η ενοχή λοιπόν, η Ερινύα, είναι αυτή που έχει τον έλεγχο της ψυχής πια, κι ο άνθρωπος που νιώθει τύψεις φοβάται το φως (δηλαδή την αλήθεια). Ξένο καράβι μιας θάλασσας δικής μου... Εικονοπλασία και πάλι: το ακυβέρνητο καράβι είναι πάλι η ίδια η ψυχή, που πλέει στις σκέψεις, που παρομοιάζονται με θάλασσα. Δικές μου οι σκέψεις αλλά το μέσο που έχω για να την εξερευνήσω αυτή την θάλασσα δεν μπορώ να το ελέγξω...
   Όμως το ψέμα μου τα βράδια λύνεται, παίρνει ζωή απ' τη ζωή, γίνεται αλήθεια... Η περιγραφή της όλης κατάστασης. Αυτό το αντικείμενο σκέψης αλλού λέγεται ψέμα, αλλού παρελθόν, αλλού όνειρο, αλλού παραμύθι, πάντως ζωντανεύει με την έλευση του σκοταδιού. Πώς; Αφορμώμενο από τα γεγονότα που περιτριγυρίζουν την σκέψη. Γίνεται πιο αληθινό όσο η ώρα περνάει και δυναμώνει παίρνοντας μια στέρεη υπόσταση στο συνειδητό πλέον. Τι κι αν το αίμα μου κρασί δε γίνεται... Ασυνήθιστη περιγραφή, η οποία επιδέχεται πολλών ερμηνειών. Το αίμα ίσως συμβολίζει την αλήθεια των γεγονότων, αυτά που συνέβησαν πραγματικά και άφησαν σημάδι. Δεν γίνεται κρασί, μιας και η αλήθεια δεν είναι ψέμα, όσο κι αν προσπαθήσουμε να πείσουμε τον εαυτό μας για το αντίθετο. Ο στίχος δείχνει να έχει μέσα του μια νότα παραίτησης. ...σκοτώνουν τα όνειρα όταν γίνονται συνήθεια... Αν λάβουμε τα όνειρα με την κυριολεκτική έννοια, τότε η συνήθεια φαίνεται να δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο πάλι. Κάτι που κλωθογυρίζει την σκέψη καλό είναι να μη γίνεται συχνά, για να έχει περιθώρια ο νους να ξεσκάσει, να αποφύγει την στενοχώρια. Η επανάληψη κάνει το όνειρο-σκέψη εμμονή, άρα βασανίζει και προκαλεί σταδιακά τον "θάνατο".
   Ποιος μπορεί να πει πως κατάλαβε ένα ποίημα εξ ολοκλήρου; Ποιος μπορεί να ακολουθήσει σκέψεις ή στίχους αλάνθαστα; Κι εγώ, όπως τόσοι άλλοι, άκουσα και ταξίδεψα. Κι αν έδωσα μια ερμηνεία, αυτή ίσως να μην είναι η σωστή, μπορεί ούτε καν στο ελάχιστο. Αλλά αυτή είναι η μαγεία των στίχων: να κινούν κάτι, κάτι που είναι διαφορετικό στον καθένα μας και το αντιλαμβανόμαστε με εντελώς προσωπικό τρόπο...

Όλα Υπό Έλεγχο

   Τι είναι ο έλεγχος; Πώς ελέγχω αν έχω τον έλεγχο; Πώς χάνω τον έλεγχο; Και γιατί τόσοι άνθρωποι "το έχουν χάσει" ενώ κάποιοι το παλεύουν ακόμα;
   Ο έλεγχος πρώτα απ' όλα είναι μια σχετική έννοια. Πρόκειται για το αν και κατά πόσο ξέρουμε και κρατάμε στα χέρια μας μια κατάσταση και τους παράγοντες γύρω από αυτήν. Και ο τρόπος που τον διατηρούμε είναι συνεχής επαγρύπνηση. Κάποιος μπορεί να νομίζει πως ελέγχει την σύντροφό του επειδή απλά της ζητάει πάντα λογαριασμό πού θα πηγαίνει. Κράτη νομίζουν πως έχουν τον έλεγχο του λαού τους επειδή έχουν το όπλο των ΜΜΕ. Αλλά τα νομίσματα είναι για την τράπεζα, όπως λέει και το γνωμικό...
   Για να αποκτήσουμε λοιπόν ισορροπία στη ζωή μας πρέπει να γίνουμε πρώτα ο ελεγκτικός μηχανισμός του εαυτού μας. Να δούμε πώς φερόμαστε, πώς φαινόμαστε, τι μας ωφελεί και τι μας βλάπτει. Και δυστυχώς δεν είμαστε όλοι έτσι. Όλοι θαυμάζουμε έναν άνθρωπο που έχει τακτοποιημένη τη ζωή του και τα πάντα γύρω από αυτόν είναι αρμονικά. Αυτό συμβαίνει και επειδή αντικειμενικά είναι προτέρημα αλλά και επειδή οι περισσότεροι έχουμε την ανασφάλεια πως εμείς δεν τα καταφέραμε τόσο καλά. Χρειάζεται μέτρο και κρίση, η οποία χρειάζεται (τουλάχιστον τη βασική) καλλιέργεια, η οποία χρειάζεται κι έναν δυναμικό χαρακτήρα. Γι' αυτό δεν έχουν αρμονία οι πάντες στη ζωή τους. Ο έλεγχος της ίδιας μας της ζωής όμως είναι προϊόν που πηγάζει από μέσα μας και πρέπει μόνο ως τέτοιο να το εκλαμβάνουμε. Όποιος περιμένει από άλλους να τακτοποιήσουν τη ζωή του είναι τυχοδιώκτης ή απελπισμένος (ή και τα δύο).
   Ας δούμε τώρα τη ζωή σαν μια σκακιέρα. Η θέση είναι στημένη, σε κάποιους η θέση είναι πιο ευνοϊκή, σε άλλους δυσμενέστερη. Αυτή η διαφορά υπάρχει είτε από λάθη μας είτε από τυχαίους παράγοντες. Και πάλι όλοι μας, απ' τη στιγμή που ζούμε σε μια κοινωνία και αλληλεπιδρούμε, θα βρεθούμε σε περίεργες θέσεις. Το ζήτημα είναι ποιος μπορεί να μελετήσει τη θέση του, να εξετάσει τις αδυναμίες, τα άχρηστα πιόνια, τους κινδύνους που ενυπάρχουν, είτε κρυμμένους είτε φανερούς, και, αφού φτιάξει αρκετά πιθανά σενάρια να διαλέξει το καλύτερο! Η υποτίμηση της θέσης σε συνδυασμό με θολωμένη κρίση είναι το χειρότερο ενώ η εξυπνάδα το καλύτερο. Κανείς πάντως δεν εγγυάται την επιτυχία και κανείς δεν έχει απόλυτη γνώμη πάνω στο προσωπικό επίπεδο: αυτό των επιλογών μας. Κι αν στο σκάκι ηλεκτρονικά προγράμματα δίνουν αντικειμενικά τις βέλτιστες λύσεις, στον έξω κόσμο η κρίση είναι αυτή που πρέπει να βοηθάει. Ο έλεγχος του εαυτού μας είναι μια λεπτή κλωστή που πρέπει να διατηρείται ανέπαφη. Αλλιώς πολλά είναι τα βάραθρα γύρω μας, που μας περιμένουν με ανυπομονησία να τσακιστούμε μέσα τους.
   Ποιος πάλι έχει τα πάντα υπό έλεγχο; Αν ρωτήσουμε προσωπικά τον καθένα, κανείς δεν το έχει καταφέρει. Ποτέ σε απόλυτο βαθμό. Σε σχέση με έναν φτωχό θα πούμε μάλλον ότι ο πλούσιος τα έχει καταφέρει καλύτερα. Αλλά μέχρι εκεί. Το να έχεις τη ζωή σου υπό έλεγχο εξαρτάται από τον χαρακτήρα σου και την οπτική γωνία απ' όπου βλέπεις τα πράγματα. Κάποιος θεωρεί ότι έχει τον έλεγχο ενώ έχει ελάχιστη βενζίνη, ελάχιστα χρήματα και τηλέφωνο χωρίς μπαταρία και μένει σε σπίτι φίλου. Για άλλον όλα βαίνουν καλά αρκεί να έχει ένα κινητό στο χέρι, τα κλειδιά αυτοκινήτου και σπιτιού στην τσέπη και λεφτά στο πορτοφόλι. Για άλλους ίσως ακόμα και εκατομμύρια στην τράπεζα, στρωμένη δουλειά και πολλοί θαυμαστές δεν είναι κάτι αρκετό, αντίθετα τους προξενούν ανασφάλεια και άγχος αντί για σιγουριά. Πόσο σχετικό πράγμα είναι ο έλεγχος τελικά;
   Όσον αφορά αυτούς που θεωρούμε τέλειους, τα ινδάλματα, εκεί υπάρχει περισσότερη υποκειμενικότητα. Εμείς τους βλέπουμε άψογους ενώ αυτοί ξέρουν πως δεν είναι, και έχουν σοβαρό λόγο να το πιστεύουν. Μπορεί να έχουν κατά τη γνώμη μας "τα πάντα" υπό έλεγχο, όσα δηλαδή για εμάς έχουν αξία, αλλά να μην ελέγχουν άλλα, τα οποία εμείς δεν προσέχουμε. Είναι τυχαίο που οι περισσότερες ταινίες εντυπωσιασμού παρουσιάζουν τους πρωταγωνιστές σε συγκεκριμένες μόνο φάσεις της ζωής τους και αποφεύγουν να τους ψυχογραφούν; Εκεί αυτός που φαίνεται τέλειος είναι τέλειος. Στο κοινό υποσυνείδητα περνά αυτή η αίσθηση επειδή παρουσιάζονται μόνο οι επιτυχίες του. Όσο θυμάμαι τέτοια σκηνικά παρουσιάζεται μπροστά μου η εικόνα του παλιού πιστολά σε ταινίες Άγριας Δύσης, αυτού για τον οποίο ένα πιστόλι στο χέρι είναι το μόνο χρειαζούμενο. Με την δεξιότητα  και την αυτοπεποίθησή του όλα τα υπόλοιπα βρίσκονται: κατάλυμα, γυναίκες, άλογο, χρήματα, εξουσία: κοινώς, τα πάντα γύρω από τον τρόπο ζωής του. Τον βλέπεις στην έρημο μόνο με τα απαραίτητα, στην απεραντοσύνη του τίποτα με τον ορίζοντα άδειο, να περπατάει με σιγουριά και αναρωτιέσαι εσύ τι θα έκανες στην περίπτωσή του! Αυτός λοιπόν έχει τα πάντα υπό έλεγχο; Μάλλον οι φήμες που δημιούργησαν τέτοιες μορφές δημιούργησαν κι αυτή την ψευδαίσθηση. Το ίδιο ισχύει και σε άλλες πάμπολλες περιπτώσεις.
   Στην τελική ποτέ δεν θα υπάρχει έλεγχος σε όλα και νομίζω πως είναι καλύτερα έτσι. Το να έχουμε τη δυνατότητα να πάρουμε στα χέρια μας την τύχη μας, να παλεύουμε πάντα για το καλύτερο, η συνεχής ροή και βελτίωση μας δίνουν τον απαραίτητο δυναμισμό. Αν μπορούσαμε να έχουμε τα πάντα και για πάντα ο χαρακτήρας μας μόνο προς το χειρότερο θα πήγαινε. Ίσως αυτό το άπιαστο έχει λόγο που είναι άπιαστο και πρέπει να παραμείνει χαμένο σε ζοφερές χαράδρες στο άγνωστο, όπως το λεγόμενο "Άγιο Δισκοπότηρο" που δίνει την αιώνια ευτυχία...

Εσύ Είσαι Η Φωνή

   

John Farnham και You are the voice. Το παλιό αυτό κομμάτι (του 1986) αποδεικνύεται ένα ποπ αριστούργημα που μιλάει στις καρδιές και στις συνειδήσεις. Είναι διαχρονικό και ελπιδοφόρο. Δίνει πίστη στην δύναμη του ατόμου και στην συλλογική προσπάθεια. Στους χαλεπούς καιρούς (που πάντοτε υπάρχουν κοντά μας ή σε κάποια μακρινή γωνιά της γης) τέτοια αισιοδοξία όπως αυτή που περνάει ο καλλιτέχνης είναι σπάνιος θησαυρός και πρέπει να χειροκροτούμε και να μαθαίνουμε για τέτοιες προσπάθειες. Ας μην μιλήσω για την μουσική, μπορεί ο καθένας να την εκτιμήσει ανάλογα με τα μουσικά του γούστα. Είναι ένα τραγούδι, την μουσική του οποίου πήρε ο Λαυρέντης Μαχαιρίτσας και, με  στίχους της Λίνας Δημοπούλου, ερμηνεύει το Ρίξε κόκκινο στη νύχτα (1993).
   Έχουμε την δύναμη να γυρίσουμε τις σελίδες και να γράψουμε ό,τι θέλουμε... Οπότε ας πάψουμε να μιζεριάζουμε στην αποτελμάτωση της μηδενικής προσπάθειας. Είμαστε όλοι κάποιου παιδιά, γιοι και κόρες... Πόσο ανώριμο να βάζουμε το "εγώ" πάνω από το σύνολο, το συμφέρον πάνω από την ευτυχία όλων; Εξάλλου όλοι έχουμε την ίδια καταγωγή κι (σχεδόν) όλοι γεννηθήκαμε με ίσους όρους. Για πόσο ακόμα μπορούμε να κοιτάζουμε ο ένας τον άλλον μέσα από την σκανδάλη του όπλου; Φτάνει η βία... Από τις απαρχές της ανθρωπότητας η μία βιαιότητα έπεται της προηγούμενης. Και οι περισσότερες αναίτιες, υποκινούμενες από τα συμφέροντα κάποιων που έχουν δύναμη, είτε μιλάμε για τον μάγο της φυλής της βροχής είτε για τον ιερέα με το μισαλλόδοξο κήρυγμα είτε για τον βιομήχανο πολέμου που χαίρεται με τα πτώματα και τα αιματοκυλίσματα. Κάποτε πρέπει να συνειδητοποιήσει ο άνθρωπος ΤΙ σημαίνει εξέλιξη και πώς να σταματήσει το μίσος.
    ΕΣΥ είσαι η φωνή! Προσπάθα να το καταλάβεις! Εσύ, εσύ γενικά, όποιος ακούει και σκέφτεται, όποιος έχει κρίση και συνείδηση, όποιος μπορεί να κοιτάξει πέρα από τη μύτη του, όποιος θα σκεφτεί τον δίπλα του. Όλοι έχουμε δύναμη και όσο ενωνόμαστε νικάμε την απρόσωπη μαζοποίηση, τη βία και το ατέρμονο μίσος του κόσμου. Κάνε θόρυβο και γίνε ξεκάθαρος! Κρύμμενοι είμαστε λίγοι και αδύναμοι. Η ομαδική βούληση, η κοινή προσπάθεια κάνει το άτομο ισχυρό. Δεν πρόκειται να μείνουμε στην σιωπή, δεν πρόκειται να ζούμε με το φόβο! Ο φόβος καλλιεργείται από τους λίγους και ισχυρούς αυτού του κόσμου, από τους πονηρούς που εφαρμόζουν το διαίρει και βασίλευε. Η σιωπή είναι αδυναμία, προϊόν τους, αφού φωνάζουν οι ίδιοι από κάθε κατεύθυνση κάθε είδους λόγια για να μας αποθαρρύνουν. Κανείς δε φοβήθηκε τον φιλόσοφο του καναπέ, πολλοί αυτόν που φώναξε βγαίνοντας στους δρόμους.
   Αυτή τη φορά ξέρουμε πως μπορούμε να σταθούμε όλοι ενωμένοι... Η ιστορία υπάρχει για να διδάσκει, για να κάνουμε το παρόν σωστό βλέποντας τα λάθη του παρελθόντος. Έχουμε τη δύναμη να γίνουμε ισχυροί. Πίστεψέ με, μπορούμε να κάνουμε τα πράγματα καλύτερα... Με λίγα λόγια το μήνυμα ακούγεται και επαναλαμβάνεται με κάθε δυνατό τρόπο: ο εγωισμός φέρνει το συμφέρον, το συμφέρον την αδιαφορία για όλους τους υπόλοιπους, αυτή τον διχασμό, ο διχασμός τον ατομισμό και την αδυναμία και αυτή, τέλος, την άθλια κατάσταση του κόσμου σήμερα.... μία είναι η συμβουλή: κοίτα γύρω σου και βοήθα όπου μπορείς! Η απάντηση υπάρχει στην ισχύ όλων, η ελπίδα πρέπει να μείνει ζωντανή!

Ιστορίες των Μοναχικών Λουλουδιών (Λυκάονας)

   Η ιστορία του Λυκάονα, του ανθρώπου που έγινε λύκος. Μια ιστορία χαμένη στο θρύλο: τόσο απλή, όμως με τόσα κρυφά νοήματα και τόσες διαφορετικές πτυχές. Κι από αυτήν μπορούμε να κάνουμε υποθέσεις για διάφορα δρώμενα στην μυθική εποχή της αρχαίας Ελλάδας...
   Ο Λυκάων της Αρκαδίας ήταν γιος του Πελασγού και της Μελίβοιας (ή της νύμφης Κυλλήνης) και υπήρξε ο πρώτος (μυθικός) βασιλιάς της Αρκαδίας. Ο Λυκάων με διάφορες γυναίκες απέκτησε 50 γιους. Ειδικότερα, ήταν πατέρας του Οινώτρου και της Καλλιστώς, της πανέμορφης κοπέλας που ερωτεύτηκε ο Δίας και πλησίασε σαν αρκούδα. Η απλούστερη εκδοχή τον παρουσιάζει ως έναν ευσεβή βασιλιά που βασίλευε  στην Αρκαδία με έδρα την Λυκόσουρα. Οι γιοι του εξαπλώθηκαν κι έγιναν ιδρυτές πόλεων. Κι έτσι ήταν αγαπητός και προς τον Δία, τον βασιλιά των θεών, ο οποίος τον επισκέφτηκε. Ο Λυκάων από τον ενθουσιασμό και την ευσέβειά του δεν περιορίστηκε στο να κάνει μεγαλοπρεπή προσφορά ζώων αλλά θυσίασε ένα παιδί στο βωμό πάνω στο Λυκαίο όρος. Ο Δίας, παρ' ελπίδα του βασιλιά, εξοργίστηκε με την βίαιη πράξη του και έδειξε την οργή του με φοβερά σημάδια στους ουρανούς. Ο Λυκάων φοβήθηκε και έτρεξε να κρυφτεί. Τίποτα όμως δεν στάθηκε ικανό να τον κρύψει από τον Δία κι ένας κεραυνός τον τράνταξε συθέμελα και τον μεταμόρφωσε σε λύκο. Από τότε περιπλανιόταν στο Λύκαιο όρος και τα βράδια με πανσέληνο ούρλιαζε για το χαμένο βασίλειο και την πόλη του...
   Κάποιες παραλλαγές του μύθου θέλουν τον Λυκάονα να θυσίασε έναν γιο του για να δείξει ευσέβεια ενώ άλλες αναφέρουν πως η μεταμόρφωση σε λύκο ήταν μια μορφή τελετής που συνέβαινε στα βάθη της Αρκαδίας, την θυσία προς τον Λυκαίο Δία, όπου αν ο λύκος δεν έτρωγε ανθρώπινο κρέας για δέκα χρόνια ξαναγινόταν άνθρωπος. Σε κάθε περίπτωση οι λεπτομέρειες για την ιστορία αυτή είναι σκοτεινές κι αμφιλεγόμενες.
   Υπάρχει έπειτα ιστορική παράδοση πιο προχωρημένη: Κατά τον Weizsäcker, ο Λυκάων αντιστοιχεί σε προελληνικό θεό στον οποίο προσφέρονταν ανθρωποθυσίες και ο οποίος έφερε προελληνικό όνομα παρόμοιο με του λύκου, από όπου και η ιστορία της μεταμορφώσεώς του σε λύκο. Η λατρεία του αντικαταστάθηκε από εκείνη του ελληνικού Διός και στη συνέχεια ο Λυκάων ήταν κάτι σαν κακό πνεύμα που είχε προσβάλει τη νέα θεότητα σερβίροντάς της ανθρώπινο κρέας. Ο Robertson Smith θεωρεί τις θυσίες προς τον Λύκαιο Δία στην Αρκαδία καννιβαλικές εορτές μιας φυλής που είχε τον λύκο ως τοτέμ της. Ο Usener κ.ά. ταυτίζουν τον Λυκάονα με τον Λύκαιο Δία ως θεό του φωτός, που σφάζει τον γιο του Νύκτιμο (το σκοτάδι της νύχτας) ή που τον διαδέχεται ο γιος του, μία μεταφορά για την αιώνια διαδοχή ημέρας και νύκτας.
   Σε κάθε περίπτωση φανερώνονται μέσω του Λυκάονα μελανά σημεία για την λατρεία στην αρχαία Ελλάδα. Η ανθρωποθυσία δεν είναι ευρέως διαδεδομένη στην μυθολογία μας αλλά αναφέρεται επίσης στους μύθους του Ταντάλου, του Θυέστη και του Τηρέα και της Φιλομήλας με διάφορους κρυμμένους τρόπους στην καθεμία. Είναι δυνατόν τέτοια "παραμύθια" να δημιουργήθηκαν σε ένα περιβάλλον όπου η ανθρωποθυσία ήταν κάτι άγνωστο; Πιστεύω πως όχι. Κάθε μύθος κρύβει από πίσω του ψήγματα αλήθειας και μπορούμε να διδαχθούμε κάτι. Βέβαια ο Τάνταλος ήταν βασιλιάς της Φρυγίας, ο Θυέστης (κι ο αδερφός του Ατρέας) κι ο Λυκάονας στην Πελοπόννησο κι ο Τηρέας στην Θράκη, μέρη όχι και τόσο πολιτισμένα στην μυθική εποχή.
   Έπειτα ο θρύλος των λυκανθρώπων ταιριάζει πολύ καλά στον μύθο του Λυκάονα. Ένας άνθρωπος, αφού έχει διαπράξει βαρβαρότητα και έχει χύσει ανθρώπινο αίμα, μεταμορφώνεται σε λύκο. Αν η μεταφυσική αυτή εικόνα ήταν αληθινή τότε σίγουρα οι σύγχρονοί του θα απέδωσαν την μεταμόρφωση στον Δία. Κι τιμωρία θα είχε έρθει ως παραδειγματισμός για μια πράξη ανόσια και απαράμιλλη σε βαρβαρότητα! Η αρχαία Ελλάδα λοιπόν στα προελληνικά και μυθικά χρόνια ίσως να μην ήταν η χώρα του πολιτισμού, το ιδεώδες που όλοι τώρα πιστεύουμε ξέροντας την κλασική της ιστορία...

Δέντρο Και Δάσος

   Είναι πασίγνωστη η έκφραση "βλέπεις το δέντρο και χάνεις το δάσος". Αν και είναι σχετικά αυτονόητη η εξήγηση ας την αναλύσουμε: ο αφελής άνθρωπος δεν κοιτάει μπροστά. Δυστυχώς (ή ευτυχώς για κάποιους άλλους) έχει έλλειψη οξυδέρκειας ώστε βλέπει μόνο το πολύ απλό, το λιγότερο σημαντικό και το μικρότερο, ποσοτικά ή ποιοτικά. Το δέντρο συμβολίζει κάτι υποδεέστερο σε σχέση με το σημαντικό δάσος: έτσι ακριβώς ένα ζήτημα έχει τις σημαντικές και τις ασήμαντες ή δευτερεύουσες πτυχές του. Η κοινή λογική αποτρέπει αυτά τα λάθη, υπαγορεύει πως βλέπουμε πρώτα το σημαντικό και μετά τις λεπτομέρειες.. Είναι όμως τρομακτικά μεγάλα τα ποσοστά του παγκόσμιου πληθυσμού που έχουν τέτοιες τάσεις!
   Όπως και να 'χει πάντως άνθρωποι είμαστε, έχουμε τις εμμονές μας, τα προβλήματά μας, τη δική μας οπτική γωνία και προτιμήσεις. Κι εκεί που μπαίνει ο υποκειμενικός παράγοντας, το "δάσος" και το "δέντρο" αλλάζουν μορφή, κάποιες φορές αντιστρέφονται κιόλας. Δηλαδή αν για μένα το να βγω απεριποίητος είναι το ασήμαντο αλλά με πρωταρχική διάθεση να πάω για καφέ και τάβλι, το αντίστροφο φαντάζομαι συμβαίνει για τις περισσότερες κοπέλες που θα βάλουν την περιποίηση σε πρώτη μοίρα. Καλώς ή κακώς το "δάσος" αλλάζει δραματικά στις συνήθειες των δύο φύλων. Κι αυτό είναι ένα μόνο από πολλά, σοφά, βαρετά και χιλιοακουσμένα παραδείγματα...
   Το συμπέρασμά μου λοιπόν είναι πως η φράση αυτή δεν αναφέρεται μόνο σε άτομα με IQ γλυκοπατάτας. Εξάλλου ανάλογα με τον χαρακτήρα και τις έξεις του καθενός άλλα πράγματα τα βρίσκουμε εύκολα και ασήμαντα, ενώ υπάρχουν άνθρωποι που τα βρίσκουν σημαντικά και ευφυέστατα. Δεν μπορούμε πάντοτε να κρίνουμε απόλυτα τον παράγοντα της ευφυίας. Επιπλέον, η φράση αναφέρεται και στο θέμα ευφυίας και δυνατοτήτων αλλά όχι μόνο. Παίζουν φυσικά ρόλο και οι προτιμήσεις και οι προτεραιότητες. Κι αν μ' αυτά τα ολίγα τελείωσα με την περιγραφή, στο δεύτερο μέρος έχω να προτείνω μια κάπως πρωτότυπη προσέγγιση. Το να δούμε εσκεμμένα το κάθε "δέντρο" περιφρονώντας το "δάσος" κι όσους ασχολούνται μαζί του!
   Ναι λοιπόν, μπορώ να χαρακτηρίσω και όσους όχι μόνο βλέπουν και τα δύο αλλά λανθασμένα παρακάμπτουν το "δέντρο". Είναι άτομα που υπάρχουν σε κάθε κοινωνία, συνήθως πιο έξυπνοι και εύστροφοι από το υπόλοιπο του συνόλου, που έχουν πιο βαθείς και φιλόδοξους στόχους και προχωρούν μπροστά σε θέματα επιστήμης, καριέρας και, κυρίως, χρημάτων. Συνέπεια όλων αυτών είναι να είναι άτομα θαυμαστά από την υπόλοιπη κοινωνία και περήφανα για το ταλέντο και τη ζωή τους (και πολύ καλά κάνουν).
   Ας βάλω σε σκέψη όμως εσάς, όπως μπήκα κι εγώ εδώ και καιρό με αυτό το θέμα στην πράξη. Αυτά τα άτομα είναι απλά καλύτερα και ξεπερνάνε εμάς τους υπόλοιπους σε κάθε έκφανση της ζωής τους; Μιας και εμείς οι υπόλοιποι περιστασιακά το χάνουμε το "δάσος", είναι αναπόφευκτο, ενώ τέτοια άτομα το έχουν σταμπάρει και κάνουν τα πάντα γι' αυτό. Η απάντησή μου είναι η εξής: μέσα στον θυελλώδη κυκεώνα της ευστροφίας και της φιλοδοξίας τους κοιτούν το "δάσος" σαν Ένα. Εγώ (ή ο οποιοσδήποτε), κι ας μην είμαι τόσο χαρισματικός, έχω την παρατηρητικότητα να δω το "δάσος" σαν ένα σύνολο "δέντρων". Ίσως να μην έχω πετύχει τα θεάρεστα επιτεύγματα των κορυφαίων φυσιογνωμιών αλλά κρατώ και φυλάσσω το κάθε "δέντρο" ατόφιο στην καθημερινότητά μου. Μια καλή παρέα, ένα ωραίο τραπέζι με καλό φαγητό και αμπελοφιλοσοφία, ένα ηλιόλουστο πρωινό με αραλίκι (που κάποτε συνεχίζει έτσι μέχρι το επόμενο πρωινό), η αίσθηση της οικογένειας, ηθικές αξίες που δεν μπαίνω το ίδιο συχνά στο δίλημμα να τις παραβώ...κι από δω παν κι άλλα. Μπορώ να πω πως έχω "φυτέψει ένα δάσος" μόνος μου αντί να βρίσκομαι στην αέναη αναζήτηση ξένων "δασών" με σαγηνευτικά μυστικά και παραπλανητικά υποσχόμενη ευτυχία.
   Είμαι σίγουρος πως μόλις περιέγραψα την παραπάνω κατηγορία ανθρώπων ο καθένας σκέφτηκε ζωντανά παραδείγματα, ανθρώπους της Ιστορίας, της επικαιρότητας ή του δικού του περιβάλλοντος που ανήκουν σ' αυτήν. Και τώρα αναλογιστείτε: είχαν και έχουν όλοι αυτοί τα πάντα, όλα τα "δέντρα" που προανέφερα; Μήπως το δάσος τους είναι μια ψευδαίσθηση; Αυτό το νιώθουν καλύτερα οι ίδιοι. Αλλά ας κάνει ο καθένας που αυτοαποκαλείται σοφός την επιλογή του με τόσους δρόμους που ανοίγονται, ας βλέπει το "δάσος" μπροστά του χωρίς να προσπερνά αλόγιστα το κάθε "δέντρο", γιατί δυστυχώς χωρίς δέντρα δάσος δεν γίνεται. 

Φτώχεια

   Επίκαιρο θα έλεγαν κάποιοι το θέμα της φτώχειας. Εγώ πάλι θα το έλεγα διαχρονικό, επειδή όσοι έκαναν τον κόπο να διαβάσουν λίγη ιστορία θα καταλάβαιναν ότι σχεδόν κάθε περίοδός της είχε το ίδιο πρόβλημα: οξύμωρο αλλά οι άνθρωποι με τόσες χιλιάδες χρόνια προόδου, πολιτισμού και ανάπτυξης δεν κατάφεραν να κάνουν βιώσιμη τη ζωή για ένα μεγάλο πάντα ποσοστό του συνόλου. Αυτό που πιστεύω όμως είναι πως η φτώχεια είναι όχι μόνο κάτι σχετικό αλλά και εξαιρετικά υποκειμενικό!
   Πρώτα απ' όλα ας κάνω τον διαχωρισμό: η απόλυτη φτώχεια χαρακτηρίζεται από απορία να καλύψει κάποιος έστω και τις βασικές του ανάγκες και φυσικά δεν μπορεί να ζήσει μια φυσιολογική ζωή. Από κει και πέρα τα βιβλία μας αναφέρονται στην σχετική φτώχεια, η οποία ισοδυναμεί με δυνατότητα να καλύψει κανείς τις βασικές του ανάγκες αλλά όχι κάποιες παραπάνω πολυτέλειες. Μ' αυτόν τον ορισμό πολλοί μπορούν να καταταχθούν σ' αυτήν την κατηγορία και το κάνουν ηθελημένα. Κι από κει προέρχονται μετά η μιζέρια, ο θρήνος και το παράπονο, ου της βασιλείας ουκ έσται τέλος...
   Εγώ θα ήθελα να δώσω μια άλλη πτυχή σ' αυτή την ιστορία: για να δηλώνεις φτωχός πρέπει να το νιώθεις πρώτα. Κι αυτό είναι ένα πολύ άσχημο συναίσθημα. Αλλά φτάνει μόνο η οικονομική ευχέρεια ή δυσχέρεια για να μας κάνει φτωχούς; Πιστεύω ότι χρειάζονται πολλά περισσότερα απ' αυτό. Για παράδειγμα, όλοι προφανώς έχουμε ακούσει ιστορίες για φτωχούς κι ευτυχισμένους ανθρώπους, οι οποίοι εκτιμούσαν όσα είχαν και, αντί να αναλώνονται στην ψυχοφθόρα αναζήτηση, ένιωθαν εσωτερική ηρεμία, ένα σκηνικό σαν αυτό του ζευγαριού Φιλήμων και Βαυκίδα. Παράλληλα έχουμε ακούσει για πλούσιους που ποτέ δεν εκτίμησαν όσα είχαν, κυρίως αυτοί που τα πήραν έτοιμα, και δεν ένιωσαν πλούσιοι. Αυτό στη συνέχεια έβαλε την απληστία μέσα τους και ένιωθαν άδειοι εσωτερικά. Εξάλλου δεν είναι αυτοί οι μεγαλύτεροι πελάτες των ναρκωτικών ουσιών; Αν δώσεις στον "φτωχό" αυτή την εναλλακτική, στον άνθρωπο που έχει δουλέψει για ένα σπίτι και κάποιες άλλες μικρές αλλά αρκετές ανέσεις θα γελάσει και θα την βρει άχρηστη. Και τώρα ξανασκεφτείτε ποιος στ' αλήθεια είναι ο φτωχός!
   Η εσωτερική φτώχεια λοιπόν προϋπάρχει της εξωτερικής. Ένας άνθρωπος που έχει εμπειρία χρόνων, ο σοφός, αν φυσικά δεν βρίσκεται κάτω από το όριο της απόλυτης φτώχειας έχει αποκτήσει με την εμπειρία του πλούτο αμύθητο. Και είναι χαρακτηριστικό τέτοιου ανθρώπου πως δεν θα αναζητήσει τα υπέρογκα υλικά αγαθά επειδή ξέρει τι σου χτυπάει την πόρτα μαζί με αυτά, και μαζί μ' αυτό ξέρει να αποτιμήσει και να ξεχωρίσει την υλική φτώχεια σε σχέση με την πνευματική. Μετά από όλα αυτά βέβαια δεν θα ενστερνιστώ το: μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι, το βρίσκω ή ειρωνικό ή μίζερο ή και τα δύο. Όσον αφορά το θέμα της φτώχειας μου αρέσει ένα άλλο γνωμικό: κάποιοι άνθρωποι είναι τόσο φτωχοί, ώστε το μόνο που έχουν είναι λεφτά!

Όνειρα

   Μην παρεξηγήσετε τον τίτλο, δεν θέλω να το παίξω ονειροκρίτης. Δεν ξέρω πότε θα βρείτε χρήματα στο δρόμο ούτε αν η σχέση σας θα κρατήσει. Μια απλή σκέψη θα παραθέσω για το πώς βλέπω το ζήτημα των ονείρων, μιας και έχω δει και έχω ακόμα να δω τόσα και τόσα...
   Τα όνειρα πρώτα απ' όλα είναι κάτι προσωπικό. Το να δω πχ έναν ελέφαντα μπλε σε ένα χιονισμένο τοπίο σημαίνει κάτι εντελώς διαφορετικό από ό,τι σημαίνει σε οποιονδήποτε άλλον. Κι αυτό λόγω αντίληψης, εμπειριών, φοβίας κτλ. Είναι αφέλεια να λέμε, για παράδειγμα, πως το καπέλο σημαίνει λεφτά ενώ το αντικείμενο για τον καθένα μας σημαίνει κάτι άλλο και το φανταζόμαστε αλλιώς. Εξάλλου υπάρχει τόση λεπτομέρεια σ' εκείνη την διάσταση που δύσκολα θυμόμαστε πολλά: οι εξηγήσεις που δίνουμε αναφέρονται στο 1% των οπτικών και ακουστικών ερεθισμάτων που λάβαμε. Οπότε ποιος είναι σίγουρος για το τι ακριβώς είδε και πώς να το περιγράψει σωστά;
   Τα όνειρα επίσης είναι ένας καλός τρόπος να γνωρίσουμε τον εαυτό μας και τους άλλους. Αυτό επειδή τα όνειρα είναι η ελεύθερη έκφραση του υποσυνείδητού μας και όλες οι σκέψεις μας παρουσιάζονται αφιλτράριστες. Εγώ ας πούμε έβλεπα για μήνες τρομακτικά όνειρα και μετά από σκέψη κατάφερα να αντιμετωπίσω όχι αυτά αλλά το ζήτημα στη ζωή μου που μου προκαλούσε ανησυχία, κι αμέσως σταμάτησαν. Πέρα όμως απ' την αυτογνωσία μπορώ να γνωρίσω κι άλλους: όταν παρατηρήσω για καιρό κάποιον που βλέπει όνειρα καταλαβαίνω κάποια πράγματα για την φύση του, αν είναι νευρικός, αγχωμένος, αν φοβάται ή χαίρεται, αν είναι ήρεμος χαρακτήρας κι άλλα παρόμοια.
   Και, ω ναι! Τα όνειρα δεν μας τα φέρνουν ούτε ο Μορφέας ούτε ο Δίας ούτε κάποιος άλλος δαίμονας. Είναι, θα επαναλάβω, κάτι εντελώς προσωπικό: ένα μείγμα πρόσφατων (συνήθως αλλά όχι απαραίτητα) εμπειριών μας σε συνδυασμό με συνθήκες που υπήρχαν πριν κοιμηθούμε. Ξέρω πως οι ιδανικές σνυθήκες για σωστό ύπνο είναι ένα ελαφρύ στομάχι, μέτρια θερμοκρασία, χαλάρωση μυών και γενικώς του σώματος (καλό είναι να τεντωνόμαστε πριν κοιμηθούμε και να παίρνουμε άνετη στάση). Κακό ύπνο λοιπόν μπορούν να φέρουν μια βαρυστομαχιά, πολύ ζέστη ή πολύ κρύο, σφιγμένη στάση σώματος παρά η κακή κίνηση των πλανητών και προμηνύματα δυστυχίας. Οπότε ας μην βιαζόμαστε να βγάλουμε συμπεράσματα για τα προφητικά όνειρα και τις ανατριχιαστικές περιγραφές!
   Όποιος τώρα θέλει να δώσει χαρακτήρα προφητικό-μεταφυσικό στα όνειρά του, με γεια του με χαρά του! Απλά η κοινή λογική λέει όχι: ας ζούμε τα όνειρά μας, ας τα σκεφτόμαστε, ας τα περιγράφουμε σε φίλους και ψυχολόγους αλλά μέχρι εκεί. Όλα τα παραπέρα, κι ας με πει συντηρητικό όποιος θέλει, είναι φαντασιοπληξίες. Αλλά κι αυτές πάλι καλό είναι να υπάρχουν, για να δίνουν έναν άλλο, πιο αλλοπρόσαλλο τόνο στην ονειρική διάσταση...

Τα Κατσίκια Ελεύθερα Βοσκούν

   Λένε πως η ζωή είναι γεμάτη από επιλογές. Αν όμως καταλάβεις πως ο κόσμος δεν δημιουργήθηκε μαζί σου αλλά προϋπήρχε και λειτουργούσε με ένα σύστημα που έχει τον έλεγχο και η νοοτροπία του κυριαρχεί στις κοινωνίες, τότε υπάρχουν ίσως δύο επιλογές: να ακολουθήσεις το σύστημα ή να αντιδράς. Πρώτα απ' όλα όμως, τι είναι το σύστημα;
   Το σύστημα δεν είναι τίποτα παρά ένα προϊόν της ανθρώπινης κοινωνίας, ένα συλλογικό δημιούργημα (συν + ίστημι) για το "ευ ζην" και χάριν της οργανωμένης κίνησης. Μπορεί να πάρει διάφορες μορφές: η πολιτική είναι ένα σύστημα από μόνη της (συνεκδοχικά και οι κυριαρχούντες πολιτικοί "είναι το σύστημα"). Η θρησκεία είναι επίσης σύστημα, μια οργανωμένη μορφή πίστης. Αλλά πέρα από αυτά, το σύστημα το βρίσκουμε σε καθετί γύρω μας, ακόμα κι εκεί που δεν το φανταζόμαστε. Ως σύστημα μπορούμε να εκλάβουμε την οικογένεια και τους κανόνες της, το οδικό δίκτυο, το σχολείο, την παρέα (που κι αυτή έχει την ιεραρχία της) και τόσα άλλα. Από εκεί ξεκινούν όλα.
   Οι άνθρωποι έπειτα είναι διαφορετικοί ο καθένας, στον χαρακτήρα, στην νοοτροπία, στην ιδεολογία, στην ηθική. Και είναι μοιραίο να διαφέρουν και στην αποδοχή του ομαδικού αυτού οικοδομήματος κι ας είναι δικό μας, ανθρώπινο δημιούργημα... Κάποιοι, οι περισσότεροι θα έλεγα, αντιλαμβάνονται την δύναμη του συστήματος και την ακολουθούν χωρίς δεύτερη σκέψη. Συνήθως κι οι ίδιοι δεν ταυτίζονται με αυτό αλλά το ένστικτο του να ακολουθείς τη μάζα ήταν, είναι και θα είναι πανίσχυρο. Υπάρχουν αυτοί που σκέφτονται εντατικά, ψάχνουν το θέμα από ιδεολογικής και κάθε άλλης άποψης και στο τέλος ακολουθούν το σύστημα, έχοντες φιλοσοφήσει περί αυτού όμως. Και υπάρχουν τέλος κι αυτοί που, καχύποπτοι και περιφρονούντες την δύναμη της μάζας, αντιτίθενται στο σύστημα για κάθε λογής λόγους.
   Αυτός ο τύπος στάσης είναι και ο πιο ενδιαφέρων, διότι τους φέροντές του τους βλέπεις παντού και είναι οι πρώτοι που θα προσέξεις. Στην πολιτική κάποιοι θεωρούν πως "πάνε ενάντια στο σύστημα" με το να στηρίζουν τους αδύναμους φορείς εξουσίας αντί των δυνατοτέρων και κάποιοι, πηγαίνοντας πιο μακριά, βλέπουν και αυτούς ως σύστημα και βρίσκουν ως λύση την αποχή ή και την αναρχία. Μια αστεία, επίσης, σκηνή είναι όταν βλέπουμε οδηγούς που παρανομούν να νομίζουν πως πάνε αντίθετα στο σύστημα αλλά και πεζούς που αδιάφορα μπαίνουν στο οδόστρωμα και παρεμποδίζουν, αγνοώντας όλους τους οδικούς κανόνες. Και πόσα άλλα παραδείγματα: κατά του συστήματος της (δικής τους τουλάχιστον) οικογένειας πόσοι δεν έφυγαν από το σπίτι τους, πόσοι δεν παράτησαν το σχολείο, πόσοι δεν αυτοεξορίστηκαν από την ίδια την κοινωνία! Αλλά και σε πιο ευρεία κλίμακα, κατά του "συστήματος των τυπικών αυτοκινήτων" τα μοντέλα αλλάζουν ριζικά σε καθημερινή βάση ή για να καμφθεί το "σύστημα προς την σωστή αισθητική στα μαλλιά" βλέπουμε κάθε μέρα μπροστά μας κάτι καινούριο, πιο τρελό στην όψη από το προηγούμενο!
   Αυτό το φαινόμενο γενικότερα δεν έχει μείνει απαρατήρητο ανά τους αιώνες. Και, εδώ και πολλούς αιώνες, η χριστιανική εκκλησία μας χάρισε μια από τις πιο επιτυχημένες αλληγορίες στην ιστορία: αυτήν του καλοκάγαθου αρνιού που ακολουθεί το κοπάδι από έλλειψη νοημοσύνης (άσχετο αν αυτό παραλείπεται από κάποιους φίλτατους θιασώτες της εκκλησίας) και του κατσικιού που, ατίθασο και δύστροπο, απειθαρχεί και βγαίνει από την γραμμή του (έγινε εξάλλου και σύμβολο κάθε Κακού το καημένο). Υπάρχουν λοιπόν ενός είδους πρόβατα αλλά πολλών ειδών κατσίκια: τα κατσίκια που παρεκτρέπονται από ανωριμότητα, αλαζονεία, τάση για ανάδειξη, αλλά και αυτά που το κάνουν από αγνή ανωτερότητα, ξέροντας πως διαφέρουν κατά πολύ και, γυρνώντας το κεφάλι τους πίσω, βλέπουν το υπόλοιπο κοπάδι σαν μια κάτασπρη μάζα από τρίχες. Μόνο αυτά τα τελευταία έχουν την χαρά να βοσκούν σε απάτητο έδαφος, έχοντας την εμπειρία του να είναι αγριοκάτσικα για λίγο, μακριά από το αδαές κοπάδι! 

Δράση κι Αντίδραση

   "Δεν μετανιώνω για όσα έχω κάνει αλλά για όσα δεν τόλμησα ποτέ". Μεγάλο νόημα κρύβει η φράση... Πολύ γενική, χιλιοειπωμένη, με πολλές παραλλαγές και εξεφρασμένη σε διαφορετικές περιστάσεις, όμως φανερώνει ένα μυστικό της ανθρώπινης ψυχής τόσο μα τόσο αληθινό: το πώς αντιμετωπίζουμε μια κατάσταση σημαντική για τον εαυτό μας και πώς αντιδρούμε μετά με την πράξη (ή απραξία) μας.
   Έτσι όπως το σκέφτομαι, μπορώ να κατηγοριοποιήσω τους ανθρώπους σε δύο τουλάχιστον κατηγορίες, ανάλογα με το πώς αντιμετωπίζουν κάτι που περίμεναν καιρό: σε αυτούς που τις περισσότερες φορές διεκδικούν, ρισκάρουν και κυνηγούν μια ευκαιρία και σ' αυτούς που συνήθως δειλιάζουν, το σκέφτονται και την αφήνουν ανεκμετάλλευτη. Μπορώ να πω με σχετική ευστοχία πως αυτοί της πρώτης κατηγορίας μετανιώνουν για πολύ λιγότερα σημεία στο παρελθόν τους! Γιατί αυτό;    Πρώτον, οι άνθρωποι κάνουμε λάθη, αυτό είναι κανόνας. Όλοι μας το ξέρουμε και στην πλειονότητά μας δεχόμαστε ότι κάποτε θα παραστρατίσουμε. Και, δεδομένου ότι λάθη γίνονται, είτε το βλέπουμε σαν πιθανότητα είτε σαν κακή σκέψη είτε σαν κακή εκτέλεση, το να πραγματοποιούμε τα "θέλω" μας ακόμα και μέσα σε μια σωρεία αποτυχιών είναι δεκτό. Σχεδόν πάντα ο δρόμος προς την κορυφή (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό) χρειάζεται και κατρακύλα. Επομένως, οι "πετυχημένοι" είναι ή αυτοί που έχουν τύχη και είναι αρκετά καλοί παράλληλα στο να κυνηγούν ευκαιρίες ή αυτοί που έχασαν, πόνεσαν κι έμαθαν να δρουν ορθότερα (οι δεύτεροι είναι οι πραγματικά ώριμοι).
   Δεύτερον, επειδή όταν ένα όνειρο είναι πάντα και σταθερά άπιαστο δεν απαιτούμε από τον εαυτό μας να το κατακτήσει και δεν μας πειράζει η έλλειψή του. Όσα όμως θέλουμε και είχαμε (ή έχουμε) την ευκαιρία να κατακτήσουμε και δεν το κάναμε είναι αυτά που μας καίνε! Πάντα υπάρχει το μετέπειτα ερώτημα: αν όμως είχε γίνει αλλιώς...; Γι' αυτό όποιος προσπάθησε και έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του για να πετύχει είτε θα πετύχει είτε θα αποτύχει ικανοποιημένος από την προσπάθεια και μόνο. Σίγουρα προσπαθώντας πολλά λάθη θα γίνουν... Αλλά όποιος δεν προσπάθησε ποτέ, ποτέ δεν κατάφερε κάτι σωστό!
     Σαν συμπέρασμα μπορώ να πω ότι υπάρχουν οι άνθρωποι που "έχουν συνηθίσει" στην επιτυχία, και είναι κυρίως όσοι δρουν, και στον αντίποδα άνθρωποι που συνήθισαν στις αποτυχίες και τις αφήνουν να έρχονται χωρίς να τις βλέπουν εχθρικά. Κι αποτυχία κυρίως λέω την δειλία, την δειλία να διεκδικήσει κανείς αυτό που μπορεί να έχει, είτε αυτό είναι μια καλή δουλειά είτε ένας σύντροφος είτε μια δυνατή φιλία είτε μια σωστή και δίκαιη κυβέρνηση είτε οτιδήποτε άλλο.
   Η κάθε δράση μας λοιπόν έχει και μια αντίδραση: το αντίκτυπο που έρχεται μαζί με το αποτέλεσμα στην πράξη μας, οι επόμενες σκέψεις μας κτλ. Βέβαια μετράει πάντα ο χαρακτήρας στον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τις παλιές πράξεις μας. Αλλά κοινός τόπος είναι ένας: όπου μπορείς να δράσεις δράσε, γιατί μετανιώνουμε όχι για τα στραβοπατήματά μας αλλά για όσα δεν προσπαθήσαμε ποτέ!
     

Ευαγγελισμός

   Τι πιο επίκαιρο για να γράψω απόψε παρά ο Ευαγγελισμός; Συγκεκριμένα το φαινόμενο της "αμώμου σύλληψης"; Το αναφέρω σαν κάτι μεμονωμένο αν και δεν είναι: είναι αποτέλεσμα μιας βαθιάς αμάθειας και έλλειψης νοημοσύνης μάλλον, αλλά δεν θα το θίξω παραπάνω για να μην θίξω μαζί και πολύ κόσμο. Ας αρχίσω την αποκαθήλωση λοιπόν...
   Ποιο είναι το πιο θαυμαστό σημείο του φαινομένου του Ευαγγελισμού; Το ότι μια γυναίκα έμεινε έγκυος από θεό ή το ότι θεϊκό σπέρμα δόθηκε σε θνητό παιδί που μοιράστηκε την θέωση μαζί με την ανθρώπινη φύση; Μάλλον τίποτε από αυτά, διότι δεν είναι καν πρωτότυπα αλλά έχουν ακουστεί από παλαιότερες θρησκείες. Το βασικό ζήτημα είναι η εγκυμοσύνη μετά παρθενίας, ζήτημα στο οποίο δόθηκε τόση διάσταση που έχασε την αξία του. Πώς όμως έμεινε έγκυος μια γυναίκα μόνο με κρίνο; Θαύμα!!!, θα μου απαντήσουν οι πιστοί. Και για άλλη μια φορά θα μου αποδείξουν το πόσο άμαθοι είναι...
   Κατά την ταπεινή (και καθαρά προσωπική μου γνώμη, παρεξηγήσεις δεν θέλω) όχι απλά είναι παρεξήγηση η άμωμος σύλληψη αλλά είναι και θέμα χωρίς νόημα. Ναι, η Αγία Γραφή έχει πολλά αμφίγνωμα αλλά εδώ ένας πιο διορατικός αναγνώστης θα δει πιο βαθιά: η άμωμος σύλληψη θαρρώ πως δεν έχει αξία (κι ούτε νόημα) με την πρακτική σημασία της παρθενίας, όσο με την πνευματική. Δηλαδή το να μείνει μια γυναίκα έγκυος δεν έχει κάτι μεμπτό ούτε ανήθικο. Αξία έχει όμως η πνευματική παρθενία (που την αντιλαμβάνομαι ως αθωότητα και αγνότητα στον χαρακτήρα), που κάνει την Παναγία άξια να κυοφορήσει θεϊκό σπέρμα. Ειδικότερα σε μια εποχή τόσο μισογυνική ώστε γνωρίζουμε για ανελευθερία των γυναικών, δακτυλοδεικτούμενο ένα μεγάλο ποσοστό αυτών, λιθοβολισμούς κι άλλα τόσα. Κοινώς, μια κατάσταση όπως σε κάποια σημερινά υποανάπτυκτα κράτη της Ανατολής. Και διερωτώμαι, πόσο μεγάλη αξία έχει η πνευματική αγνότητα σε μια τέτοια εποχή;
   Ζήτημα πίστης θα μου πείτε! Ό,τι θες πες, φίλε αρθρογράφε, αλλά αποδείξεις δεν έχεις... Γιατί όπου μπαίνει η πίστη η λογική δε χωρεί. Ναι, είναι αλήθεια, κι αν ήταν απλά ένα μεμονωμένο γεγονός θα συμφωνούσα. Αυτή η αμφιβολία όμως δεν μου ήρθε τυχαία στο μυαλό: γενικά περιφρονώ την επιφανειακή προσέγγιση τέτοιων θεμάτων, όπου οι πιο αδιάλλακτοι είναι συγχρόνως και οι πιο αδαείς. Κι όπως είπα προηγουμένως, είναι μια σειρά ζητημάτων όπου κάποιοι δήθεν πιστοί βλέπουν το δέντρο και χάνουν το δάσος. Διότι η παράδοση και τα διδάγματά της είναι παρεξηγημένες έννοιες: διαστρεβλώνονται ανά τις γενιές και φτάνουμε μετά από αιώνες στην κατάσταση άλλα λέει η θειά μ' κι άλλα ακούν τα αφτιά μ'...
     Μεγάλη σκοτούρα αυτή η πανάρχαια πεποίθηση λοιπόν, κι ίσως το να την ανασκαλεύω τόσο είναι εξίσου ανούσιο με το να την πιστεύω άκριτα. Παράτολμο θα έλεγε ίσως κανείς... Αλλά όπως διάβασα κάπου τις προάλλες: κανένα ζήτημα δεν είναι τόσο ιερό που να μην μπορούν να λεχθούν πράγματα γύρω του!
   

Υπέρ Φύσεως

   Πόσοι από εσάς αναρωτιέστε τι αξία έχει ο άνθρωπος χωρίς αυτά που τον περιβάλλουν; Και αναφέρομαι σε όσα έχουν δοθεί από τη φύση. Τη φύση ως το ανώτερο αγαθό, κάτι που αρχέγονοι πολιτισμοί ανακάλυψαν ενώ εμείς το αγνοούμε. Μολονότι οι αρχαίοι λαοί την λάτρευαν ως μητέρα των πάντων, οι νεότεροι (και πιο εξελιγμένοι) της έχουμε γυρίσει την πλάτη. Κι αν στην ύπαιθρο το κακό μετριάζεται, η καθημερινότητα στην πόλη με βρίσκει καθημερινά απέναντι στην σπατάλη των φυσικών πόρων, στην αγνωμοσύνη προς τα έμψυχα και άψυχα που συνυπάρχουν γύρω μας και κυρίως στην κολοσσιαία αφέλειά μας που νομίζουμε πως αυτό θα μείνει απλήρωτο.
   Αναφέρθηκα προηγουμένως σε αρχαίους πολιτισμούς. Μου έρχονται λοιπόν στο μυαλό παραδοσιακές λατρείες τοτέμ στην Αμερική. Τελετές όπου ο άνθρωπος από τον θαυμασμό του θυσίαζε στον κεραυνό, στη βροχή, στον ήλιο. Όλα αυτά σε εμάς τους "πολιτισμένους" φαίνονται πρωτόγονα και χωρίς νόημα. Παρόλα αυτά, εκείνοι οι άνθρωποι στερούνταν των εξαιρετικών γνώσεων που κατέχουμε αλλά σέβονταν οτιδήποτε υπήρχε γύρω τους. Δέχονταν με ευγνωμοσύνη τα δώρα της φύσης και φοβόντουσαν την οργή της: το θήραμα που κυνηγούσαν ήταν ένα δώρο κι ευχαριστούσαν την φύση γι' αυτό. Αντίθετα, εμείς ως επί το πλείστον δεν έχουμε μέσα μας το ίδιο αίσθημα σεβασμού και ευγνωμοσύνης. Και πώς θα μπορούσαμε άλλωστε; Πώς, σε μια εποχή που τα πάντα βρίσκονται έτοιμα και συσκευασμένα στα ράφια του απέναντι καταστήματος;
    Αυτή την αχαριστία και την αδιαφορία την βιώνω και μέσα από τον παράλληλο προς την τεχνολογική εξέλιξη κόσμο, την θρησκεία. Αναγκαία ή μη, η ανάγκη για επιβίωση έγινε λιγότερο πιεστική κάποια στιγμή και οι άνθρωποι στράφηκαν προς τις κοινωνίες αντί για τη φύση. Κι αυτό καθρεφτίζεται στις ανθρωποκεντρικές σύγχρονες θρησκείες, όπου ο άνθρωπος είναι το μέλημα και το βασικό στοιχείο. Δεν θα κρίνω αν είναι σωστό ή όχι. Αλλά ας σκεφτούμε πόσες αρχαίες θρησκείες προσωποποιούσαν και τιμούσαν την φύση και τη γονιμότητα: οι Έλληνες με την Γαία, την Ρέα και τη Δήμητρα, οι Αιγύπτιοι με την Ίσιδα (που έφερνε τις ελπιδοφόρες πλημμύρες του Νείλου) και την Άθωρ, οι Βαβυλώνιοι με τη θεά Μαξ, προστάτιδα των γεννήσεων, και γενικότερα οι Μεσοποτάμιοι λαοί με την Ιστάρ, θεά του έρωτα και της γονιμότητας, αλλά και ποικίλες άλλες θεότητες. Κάτι θα ήξεραν οι άνθρωποι τότε...
   Το όλο θέμα βέβαια μου θύμισε μια "κακιά συνήθεια" των ανθρώπων στην αρχαία ελληνική θρησκεία. Αυτήν του να ξεχνούν (οι βασιλείς κυρίως) να θυσιάζουν στην θεά Άρτεμη, όπως ο Οινέας και ο Άδμητος. Γιατί να υπάρχει αυτή η παράδοση και γιατί συγκεκριμένα με την θεά Άρτεμη; Ας το δούμε μεταφορικά. Τι συμβολίζει η Άρτεμη; Τη δύναμη, την ανεξαρτησία αλλά και τη μανία της φύσης (δεν είναι τυχαίο πως είναι θεά-τιμωρός). Επίσης, την παρθενία (αυτό το αντιλαμβάνομαι πιο πολύ ως αθωότητα και σεβασμό κι όχι τόσο με την πρακτική σημασία!). Η παράλειψη θυσιών προς αυτήν λοιπόν ίσως συμβολίζει και την έλλειψη σεβασμού και αθωότητας και την απόκτηση αλαζονείας. Έπειτα την αγνωμοσύνη προς τον περιβάλλοντα κόσμο, την άγνοια των καλομαθημένων βασιλιάδων για το πόσο ζωτική είναι η δύναμη της φύσης στην ευημερία τους. Συμπέρασμα; Δεν θεωρώ τυχαίο πως η θεά του κυνηγιού και των δασών είναι αυτή που τιμωρεί και δεν αφήνει ποτέ τα λάθη απλήρωτα.
   Όλοι εμείς οι "πολιτισμένοι" είμαστε αγνώμονες βασιλιάδες κατά κάποιον τρόπο. Έχουμε δηλαδή το προνόμιο, όπως εκείνοι κάποτε είχαν αγαθά κάθε είδους σωριασμένα μπροστά τους, να έχουμε δίπλα μας σχεδόν τα πάντα. Η έλλειψη του αισθήματος επιβίωσης και της ανάγκης για τροφή έχουν κάνει την πλειονότητα του πληθυσμού αχάριστη, να θεωρεί τα φυσικά αγαθά δεδομένα. Ελπίζω όμως πως υπάρχουν κάποιοι ακόμα που αναρωτιούνται ποια είναι η αξία του ανθρώπου χωρίς αυτά που τον περιβάλλουν. Άνθρωποι που όταν παίρνουν το γάλα και το κρέας έτοιμο και συσκευασμένο συνειδητοποιούν την αξία του.

Χαρακτήρες Και Φιλίες

   Ο χαρακτήρας, ως έννοια και ως εκπλήρωση, είναι κάτι ιδιαίτερα πολύπλοκο. Δεν ήταν ποτέ εύκολο να περιγραφεί ένας χαρακτήρας μεμονωμένα. Οπότε όταν οι άνθρωποι θέλουν να περιγράψουν έναν χαρακτήρα, κομματιαστά το κάνουην, απ' τη δική τους οπτική γωνία, κρίνοντας το τι είναι αναγκαίο και τι όχι.
   Θα ήταν πιστεύω ευκολότερα τα πράγματα αν ο χαρακτήρας μας ήταν σταθερός. Αν δεν άλλαζε: τόσο με τα χρόνια όσο και από λεπτό σε λεπτό. Αν μπορούσαμε να πούμε πως ο τάδε είναι πάντα έτσι, έχει τα α,β,γ χαρακτηριστικά και τις χ,ψ,ω αντιδράσεις. Αλλά η πολυπλευρικότητα έγκειται και σε αυτό, ότι πράγματα ασήμαντα για μένα σημαίνουν πολλά για σένα ή ότι κάτι που σε πειράζει τώρα σε κάνει να γελάς την επόμενη στιγμή. Είναι κάτι ανεξήγητο και δύσκολο, προτίμα να το ζήσεις παρά να το καταλάβεις. Η αλήθεια είναι πως εμείς κι ο χαρακτήρας μας είμαστε σαν ένα μωρό: άλλη φορά θέλει φαΐ, άλλη ύπνο, άλλοτε χάδια κι άλλοτε μάλωμα. Και θαρρώ πως λίγοι τα έχουν βρει με τον εαυτό τους κι έχουν κοιτάξει στον καθρέφτη την πραγματικότητα γύρω από το άτομό τους. Δηλαδή, το να λέω για τον εαυτό μου πως ό,τι κάνω είναι φυσικό κι επόμενο δεν λύνει τίποτα.
   Αντί όμως να αρχίσω να αναλύω με παραδείγματα είδη χαρακτήρα, θα θεωρήσω δεδομένο πως ο καθένας έχει στο μυαλό του τον εαυτό του και μερικούς φίλους και θα ξεκινήσω την περιγραφή μου από εκεί. Κρίνετε λοιπόν τον χαρακτήρα σας μέσα από τους φίλους σας κι από την σχέση που έχετε μαζί τους. "Δείξε μου τον φίλο σου και θα σου πω ποιος είσαι", μεγάλη αλήθεια. Υπάρχουν παραδείγματος χάρη μοναχικά άτομα που, ενώ έχουν ίσως ελάχιστους φίλους, δεν θα ανοιχτούν επειδή μόνο με τον εαυτό τους τα πάνε καλά, κι υπάρχουν άτομα με χιλιάδες επαφές και καθόλου πραγματικούς φίλους που νιώθουν το ίδιο: δυο εκ διαμέτρου αντίθετοι χαρακτήρες που έχουν ένα τόσο βασικό κοινό.
   Είναι στιγμές που έχεις ανάγκη κάποιον φίλο κι αυτό κρατάει για καιρό, αλλά μετά από μήνες έχει πάψει να σε γεμίζει. Δεν είναι τυχαίο, αλλά μάλλον έχει κορεστεί ο χαρακτήρας από αυτό το άτομο. Πήρε όσα είχε να πάρει και δεν χρειάζεται άλλο (πραγματικά ευτυχισμένες φιλίες θεωρώ αυτές που ποτέ αυτό δεν θα συμβεί). Συνήθως τέτοιες φιλίες είναι του τύπου "περνάμε καλά, πηγαίνουμε για καφέ και βγαίνουμε μαζί". Κι όταν βρούμε καλύτερα αποχαιρετάμε. Ενώ σε κάποιες άλλες, από μια παρεξήγηση δυο φίλοι χάνονται και, ακόμα κι αν ποτέ δεν το παραδεχτούν, έχουν απόλυτη σχεδόν ανάγκη ο ένας τον άλλον. Βάζοντας τέτοια μικρά παραδείγματα καταλαβαίνω το πόσο μεγάλο ρόλο παίζει ο χαρακτήρας στις φιλίες μας κι αντίστροφα, το πώς αυτές τον καθρεφτίζουν. Κάποιος βλέπει τους φίλους του σαν κτήμα του, άλλος σαν ίσους του, κάποιος σαν διευκόλυνση κι ανακούφιση κι άλλος σαν δυνάστες. Απ' όλα έχει ο μπαξές.
   Υπάρχουν βέβαια άνθρωποι που δεν το αναρωτήθηκαν ποτέ αλλά η φιλία επηρεάζει άμεσα τον τρόπο σκέψης και λειτουργίας μας. Και δεν εννοώ απλά να ακούμε ό,τι μας λένε και να το υιοθετούμε: κυρίως όμως το πώς τους αντιμετωπίζουμε και τι σκεφτόμαστε γι' αυτούς όταν τους βλέπουμε απέναντί μας, αυτούς και τις απόψεις τους μπορεί να μας δώσει στοιχεία, χνάρια για να ιχνηλατήσουμε το πραγματικό "εγώ" μας...
    Είμαι, παραδείγματος χάρη, άτομο που, ενώ τα πάω καλά με τον εαυτό μου και μπορώ να χαρώ την μοναξιά μου, πάντα είχα ανάγκη άτομα γύρω μου, να τα υπολογίσω, να με διδάξουν, να γελάσω, να νιώσω δυνατός, να βρω αδυναμίες. Και πιστεύω πως η πολυπλευρικότητα του χαρακτήρα φαίνεται κι από πόση ανάγκη έχεις από διαφορετικές παρέες με διαφορετικά ενδιαφέροντα (που δεν καταφέρνουν ποτέ να ενωθούν γιατί αντιπροσωπεύουν διαφορετικό στοιχείο του δικού μου χαρακτήρα): πάντα έψαχνα διαφορετικούς φίλους και πολλές παρέες. Άλλες φορές ένιωσα πως έδωσα πολλά σε ένα συγκεκριμένο άτομο, κάποιες ότι χάθηκα κι ο ίδιος μέσα στα τόσα που απαίτησαν. Κι ακόμα δεν έχω καταλάβει τι είναι σωστό και τι λάθος ή αν αξίζει να ασχοληθώ με τις έννοιες αυτές. Ίσως και να είναι η χίμαιρά μου αυτή: δεν βαριέμαι με τίποτα και θέλω να κρατάω τα πάντα. Είμαι άπληστος με τις φιλίες μου κι αυτό δείχνει απληστία και του χαρακτήρα. Μια απληστία καλή; Κακή; Αυτό θα δείξει...
   

Ιστορίες των Μοναχικών Λουλουδιών (Βελλεροφών)

   Με μεγάλη μου χαρά θα κάνω αυτό που καιρό σχεδίαζα και την σκέψη μου τριβέλιζε: να ασχοληθώ με τον μακράν αγαπημένο μου μυθολογικό ήρωα, τον Βελλεροφόντη. Και δεν είναι μόνο η ιστορία του αυτή καθεαυτή που μου αρέσει αλλά και το επιμύθιο αυτής, ρεαλιστικό και καθημερινό. Η ίδια του η ζωή στα μάτια μου φαίνεται σαν το ταξίδι κάθε ανθρώπου που γνωρίζει επιτυχίες, γκρεμοτσακίσματα και μια τον ανεβάζει η αρετή του, την επόμενη καταβαραθρώνεται από εξωτερικούς παράγοντες ή από την ίδια του την αλαζονεία. Ας μπω στο θέμα όμως.

   Ο Βελλεροφόντης καταγόταν από τον βασιλικό οίκο της Κορίνθου και φημιζόταν πως στις φλέβες του έρεε το θεϊκό αίμα του Ποσειδώνα (εξάλλου ποιος κοινός θνητός γινόταν ήρωας τότε; Ακόμα κι αυτό μέσον θέλει). Γιος του Γλαύκου κι εγγονός του πανούργου Σίσυφου, μητέρα του η Ευρυνόμη, κόρη του βασιλιά των Μεγάρων Νίσου. Η παιδική του ηλικία σημαδεύτηκε από μια τραγωδία: σκότωσε, καταλάθος απ΄ ό,τι λέγεται, έναν παιδικό του φίλο, τον Βέλλερο (εξού και το όνομα) ή κατ' άλλους τον τύραννο της Κορίνθου. Φυσικά εκδιώχτηκε και βρήκε καταφύγιο στον βασιλιά της Τίρυνθας Προίτο, ο οποίος τον εξάγνισε από το αμάρτημά του και τον κράτησε μαζί του στο παλάτι. Μα φυσικά όταν όλα παίρνουν τον δρόμο τους κάτι σύντομα στραβώνει...

   Το κακό συναπάντημα για τον ήρωα είχε το πρόσωπο της Σθενέβοιας, γυναίκας του Προίτου, η οποία ένιωσε σφοδρό έρωτα γι' αυτόν και τον πίεσε να της δοθεί. Εκείνος δεν δέχτηκε και (γνωστό από τότε το κόλπο) εκείνη είπε ψέμματα στον άντρα της ότι ο Βελλεροφόντης επιχείρησε να την βιάσει. Οργισμένος ο Προίτος τον έστειλε στην μακρινή Λυκία στον πεθερό του Ιοβάτη δήθεν ως αγγελιοφόρο επιστολής, με σύσταση να δολοφονηθεί ο κάτοχος του γράμματος. Ο Ιοβάτης, από δειλία ή πιθανότερο από μια αρχαία παράδοση που του απαγόρευε να σκοτώσει φιλοξενούμενο που φάγανε μαζί στο ίδιο τραπέζι, αποφάσισε να εκτελέσει έμμεσα την διαταγή του Προίτου. Τον έστειλε λοιπόν να αντιμετωπίσει την Χίμαιρα, ένα υβριδικό θηρίο με κεφάλι λέοντα, σώμα αίγας και ουρά φιδιού, το οποίο αφάνιζε τα πάντα στο πέρασμά του....

   Εδώ θα κάνω μια παρένθεση και θα παρεμβάλλω μια ιδιαίτερη συνάντηση του ήρωα. Στα εφηβικά του χρόνια οι περιπλανήσεις του τον έφεραν στην λίμνη Πειρήνη, όπου βρήκε μπροστά του τον Πήγασο, ιερό φτερωτό άλογο γεννημένο από το αίμα της Μέδουσας στα πέρατα του κόσμου στις πηγές του Ωκεανού. Φημολογείται πως ήταν ο πρώτος και μοναδικός θνητός που το εξημέρωσε, μάλλον με την βοήθεια της Αθηνάς ή του Ποσειδώνα και το έκανε τον πολύτιμό του σύντροφο. 

   Με τον φτερωτό Πήγασο στο πλευρό του λοιπόν σκότωσε με ένα δολοφονικό χτύπημα την Χίμαιρα. Ο Ιοβάτης τότε του ανέθεσε να αντιμετωπίσει τους Σολύμους, πολεμοχαρή λαό εχθρικά διακείμενο προς τον λαό του. Ο ήρωας τους κατατρόπωσε. Σαν τελευταία αποστολή έπειτα του ανατέθηκε να επιτεθεί στις αιμοσταγείς Αμαζόνες και το έκανε κι αυτό με επιτυχία. Ο απελπισμένος πλην εκστασιαμένος βασιλιάς ανέθεσε τότε στους πιο διαλεχτούς ανθρώπους του να του στήσουν ενέδρα στην επιστροφή αλλά τους ισοπέδωσε έναν προς έναν. Τελικά ο Ιοβάτης παραδέχτηκε την ήττα του και του έδειξε το γράμμα του Προίτου. Του έδωσε για σύζυγο την κόρη του Φιλονόη, η οποία του χάρισε 2 γιους, τον Ίσανδρο και τον Ιππόλοχο και μια κόρη, την Λαοδάμεια. Επίσης τον όρισε διάδοχό του στο θρόνο. Κι εκεί που όλα όδευαν ονειρικά καλά για τον ήρωά μας το κακό δεν άργησε να έρθει...

   Φαίνεται πως οι θεοί ζήλεψαν την ευτυχία του και του πήραν μέσω αρρώστιας την γυναίκα και τα παιδιά του. Αυτός, τρελαμένος από τον πόνο μα και περήφανος για τις δυνάμεις του, ανέβηκε στον Πήγασο και, εκτοξεύοντας ύβρεις και κατάρες προς τους Ολύμπιους θεούς, επιτέθηκε στον Όλυμπο. Ο Δίας, εξοργισμένος με την αλαζονεία του, του έριξε κεραυνό και του πήρε τον Πήγασο. Ο Βελλεροφόντης τυφλώθηκε και έπεσε στα αχανή πεδία της Σιωπής όπου περιπλανιόταν για χρόνια χωρίς σωτηρία (για το τόλμημα και το τέλος του βέβαια υπάρχουν ποικίλες εκδοχές αλλά ανέφερα αυτήν που προσωπικά προτιμώ).

   Τι μας διδάσκει αυτή η ιστορία λοιπόν; Κυριολεκτικά αναφέρεται σε έναν ημίθεο (;) από βασιλική γενιά που, έχοντας ζήσει σκληρές καταστάσεις, πολέμησε για την επιβίωσή του, απέδειξε την αξία του σε όσους σκόπευαν να τον βλάψουν αλλά τελικά έκανε την υπέρβαση του ορίου των θνητών προκαλώντας τους θεούς. Μεταφορικά όμως μπορούμε να δούμε, όπως έγραψα πριν, μια αναλογία ανάμεσα σ' αυτόν και στην ζωή μας, με όλες τις χαρές, τις συμφορές και τους πειρασμούς της...

   Το παιδικό του ατόπημα είναι μεν βαρύτερο από αυτά των άλλων παιδιών αλλά σηματοδοτεί αυτά τα επιπόλαια λάθη που πληρώνουμε με τον χρόνο. Ο εξαγνισμός προφανώς την στιγμιαία λύτρωση από αυτά. Στο πέρας της εφηβικής ηλικίας, όταν ανοίγουν οι πόρτες της ενηλικίωσης, η Σθενέβοια προσωποποιεί τον πειρασμό, απαγορευμένο και απροσμέτρητα λαχταριστό ταυτόχρονα. Πιστεύω πως η αποστολή του στον Ιοβάτη είναι τα κρίματα που δίκαια ή άδικα (προερχόμενα από την κακία του κόσμου) πληρώνουμε. Κι ο Βελλεροφόντης απέδειξε πως ήταν ικανός να αντιμετωπίσει τις αντιξοότητες που βρέθηκαν μπροστά του, παράδειγμα προς μίμηση για όσους είναι έτοιμοι να παραιτηθούν με την πρώτη δυσκολία...

   Ο Πήγασος ύστερα είναι ίσως ο σημαντικότερος συμβολισμός της ιστορίας. Μπορεί να υποδηλώνει την δύναμη του ανθρώπου, την εσωτερική του ενέργεια, την ελπίδα, την αισιοδοξία, τα μυστικά χαρίσματα ή και όλα μαζί: τις αρετές αυτές που "δίνουν φτερά" στον άνθρωπο. Με τη βοήθειά τους ξεπέρασε τα εμπόδια και τους εχθρούς που αντάμωσε στο βαθύσκιωτο και ομιχλώδες μονοπάτι της ζωής του, προσωποποιημένα από τον Ιοβάτη, τους Σολύμους, τις Αμαζόνες, τους επίδοξους δολοφόνους του και την Χίμαιρα (έναν επίσης έντονο συμβολισμό, αυτόν του πολυπρόσωπου και αέναα μεταμορφούμενου κινδύνου).

   Και για να κλείσω την θεωρία μου περί συμβολισμού καταλήγω στο τέλος του ήρωα. Είτε αυτό προέρχεται από αγνή ματαιοδοξία και αλαζονεία είτε από επιθυμία για εκδίκηση εξαιτίας της απώλειας των αγαπημένων του προσώπων, ένα γίνεται φανερό: υπερτίμησε τις δυνάμεις του και έκανε αυτό που απαγορεύεται σε όλους τους θνητούς... Επιχείρησε να ξεπεράσει τα επιτρεπτά όρια και να αποκτήσει τη θέωση άμεσα επιτιθέμενος στον Όλυμπο. Χρειάζεται να περιγράψω κάτι ανάλογο με την ζωή μας; Ο καθένας πιστεύω ήδη έχει βρει τις περιπτώσεις στον εαυτό του που, καβαλώντας τον "Πήγασο", παραβίασε τα θεμιτά όρια. Και το επόμενο βήμα, η απώλεια του φτερωτού συντρόφου και ο κατακρημνισμός...

   Πόσες φορές δεν αναρωτήθηκα γιατί ο αγαπημένος μου ήρωας να έχει τέτοιο τέλος; Κι όμως είναι ταιριαστό μάλλον, αν θεωρήσουμε ότι έχει διδακτικό και παραινετικό χαρακτήρα ο μύθος... Ως συμπέρασμα λοιπόν θα πω: μη  φοβηθείτε ούτε τα φρικτά ουρλιαχτά της Χίμαιρας ούτε την βγαλμένη από την κόλαση ανάσα της. Εμπιστευτείτε τον Πήγασο και εσάς και σκοτώστε το θηρίο. Και μετά, εκεί που το άλογο χλιμιντρίζει και ψάχνει αδημονώντας την ελευθερία και τον καλπασμό σε απαγορευμένα καταπράσινα λιβάδια περάστε του χαλινάρι, αν θέλετε να τον έχετε πάντα δικό σας...

Κορεσμός

   Θέλω να αποτυπώσω τις παρακάτω σκέψεις επηρεασμένος από μια ταινία που είδα, η οποία ίσως να μην μου άρεσε αλλά μου παρέδωσε έναν χαρακτήρα-φορέα έμπνευσης. Έναν άνθρωπο που, για δικούς του λόγους, έπεσε σε κατάθλιψη αφορμώμενος από την ματαιότητα. Προσωπική μου άποψη είναι πως η ματαιότητά του προήλθε από τον κορεσμό. Αλλά θα πρέπει να γίνω πιο γενικός για να αφήσω σωστά το στίγμα μου.
   Τι είναι λοιπόν ο κορεσμός; Κυριολεκτικά το γέμισμα μέχρι το ανώτατο σημείο από κάτι. Να γεμίσω παραδείγματος χάρη ένα ποτήρι με νερό τόσο, που να μην χωράει σταγόνα παραπάνω. Στην ανθρώπινη ψυχή μάλλον συμβαίνει κάτι παρόμοιο. Ξεκινώντας από ένα σημείο που νιώθουμε άδειοι βάζουμε έναν στόχο: να μάθουμε τι θα μας "γεμίσει" και να το κάνουμε δικό μας! Αυτός ο στόχος μπορεί να είναι κάτι μικρό, κάτι αντικειμενικά μηδαμινό αλλά η εμμονή πολλές φορές το κάνει να σημαίνει τα πάντα. Και για πόσο κρατάει αυτό; Συχνότατα μέχρι να το αποκτήσουμε. Βάζουμε στόχους, τους πετυχαίνουμε (συνήθως καταλαβαίνουμε το αν άξιζαν ή όχι ΜΕΤΑ την απόκτησή τους) και κυνηγάμε τον επόμενο: κι έτσι δημιουργείται ένας κύκλος επιθυμιών και αναζήτησης... Πώς κρίνω όμως αυτό τον κύκλο;
   Θα έλεγα πως υπάρχουν πολλές οπτικές γωνίες. Πρώτον, είναι κάτι φυσικό: χωρίς επιθυμίες χάνουμε την ταυτότητά μας. Δεύτερον, αν γίνει εμμονή, τότε κυριαρχούμαστε από άβατους στόχους και κυνηγάμε χίμαιρες ή, αν είμαστε ικανοί, τους πετυχαίνουμε (έχω ξαναναφερθεί σ' αυτό παλιότερα). Το να πετυχαίνουμε τους στόχους μας βέβαια κρύβει μια παγίδα: διότι έχουμε άπαντες την ανάγκη να κυνηγάμε κάτι. Άτομα που απέκτησαν ό,τι επιθύμησαν πριν ωριμάσουν αρκετά ώστε να είναι έτοιμοι για την επιτυχία είναι οι μελλοντικοί καταθλιπτικοί. Εξάλλου πόσοι αναρωτιούνται το γιατί οι καλύτεροι πελάτες για τα ναρκωτικά είναι οι ζάμπλουτοι;
   Ο κορεσμός δηλαδή είναι η παγίδα εκείνων που ικανοποιούν πάντα όσα επιθυμούν. Το να πάρεις το ζητούμενο και να δεις πόσο μικρό σου φαίνεται εκ των υστέρων. Κι αυτό έχει οδηγήσει πολλούς στην ματαιότητα. Για παράδειγμα, για τον φτωχό που κυνηγάει τα προς το ζήν είναι άδικο να μαραζώνει ο πλούσιος από κατάθλιψη. Αυτό επειδή στα μάτια του ο πλούσιος είναι κι ευτυχισμένος, ο φέρων το δισάκι με όλα τα αγαθά του κόσμου. Αλλά ο ίδιος ζει με τα δικά του μέτρα και σταθμά και δεν έχει πάρει τη γεύση του κορεσμού...
   Όσο για μένα, μου προκαλεί αντιπάθεια ο κορεσμός, επειδή είναι ο μεγαλύτερος εχθρός της προσπάθειας: η σκοτεινή όψη της ανταμοιβής για την προσπάθεια, όπου αμφισβητείς την αξία των πράξεών σου. Γεννά την αχαριστία στη χειρότερη μορφή της και τα αποτελέσματα είναι ολέθρια.

Φιλελληνισμός

   Η Ιστορία επαναλαμβάνεται. Πόση αλήθεια μπορεί να κρύβει μέσα της αυτή η φράση; Ευτυχώς οι άνθρωποι, αν και συνήθως δίνουμε σημασία στα ασήμαντα, στο συγκεκριμένο ορθώς πράξαμε: ποτέ δεν παραλείφθηκε η διδασκαλία της ιστορίας σε κανέναν πολιτισμό, είτε αυτό γινόταν υπό την μορφή εξιστορήσεων για τα κατορθώματα των προγόνων είτε με ακριβή καταγραφή των προγενεστέρων γεγονότων. Δόθηκε τόση φροντίδα στην μελέτη του παρελθόντος ώστε ξέρουμε τι γινόταν με λεπτομέρεια και προβλέπουμε αυτά που έρχονται. Γιατί έχουμε αυτή την δυνατότητα; Μα επειδή η Ιστορία επαναλαμβάνεται. Ας αφήσω τον πρόλογο όμως για να ασχοληθώ με το κυρίως πιάτο.
   Η Ελλάδα, αν και μικρή στο χώρο, στο χρόνο έχει αφήσει ένα μεγαλειώδες σημάδι, πράγμα που κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει: γι' αυτό από αρχαιοτάτων χρόνων οι "βάρβαροι" θεωρούνταν σοφοί όταν μάθαιναν ελληνικά, η κλασική παιδεία μέχρι και σήμερα θεωρείται ανώτατη και τόσοι μεγάλοι στοχαστές αναφέρουν την Ελλάδα και τον πολιτισμό της. Υπήρξαν βέβαια και ανθελληνικές τάσεις (κι αυτές αρχαιότατες) μιας και όπου υπάρχει έντονη συμπάθεια φύεται παράλληλα και η αντιπάθεια...
  Ο Φιλελληνισμός δηλαδή είχε μορφή πολύ πριν την Επανάσταση του '21, αν και όχι με τέτοια κλιμάκωση, κι ο ανθελληνισμός επίσης εμφανιζόταν σποραδικά. Σαν κίνημα, τόσο στην λογοτεχνία όσο και στο φρόνημα, έκανε φυσικά την εμφάνισή του τον καιρό της απελευθέρωσης από τον τουρκικό ζυγό. Υπάρχουν γνωστά ονόματα με κορυφαίο μάλλον τον λόρδο Βύρωνα, άνθρωποι που χωρίς να έχουν να κερδίσουν δόθηκαν σ' έναν αγώνα με ψυχή για μια χώρα ξένη. Και ο λόγος που ο Φιλελληνισμός πήρε τέτοια διάσταση εκείνη την περίοδο είναι φυσικά επειδή η Ελλάδα τόλμησε να αντισταθεί και μπήκε στο στόχαστρο μεγάλων δυνάμεων: ένα κίνημα που απέκτησε τόσους οπαδούς μέσα σε λίγα χρόνια που δεν είχαν αποκτηθεί μέσα σε 368 χρόνια σκλαβιάς. Ποια η σύνδεση με το σήμερα όμως;
   Η Ιστορία επαναλαμβάνεται και για εμάς. Είναι τυφλός όποιος δεν βλέπει πως γίναμε και πάλι στόχος μεγάλων δυνάμεων που επιβουλεύονται τα αγαθά μας. Είναι το πετρέλαιο του Αιγαίου που τους απασχολεί, η γεωγραφική μας θέση ως σύνδεσμος τριών ηπείρων ή απλά έγινε συνήθεια να στοχεύεται η Ελλάδα; Δεν έχω να απαντήσω και ίσως δεν με αφορά η αιτία. Αλλά επειδή για ακόμα μια φορά γίναμε έρμαιο αρπακτικών τεραστίων διαστάσεων επόμενο είναι να ακούγονται τα μύρια όσα για τους Έλληνες: τα μέσα ενημέρωσης του εξωτερικού προσπαθούν να δώσουν την εικόνα των τεμπέληδων Ελλήνων που απαιτούν χωρίς να προσφέρουν, οι ανθελληνικές δυνάμεις έχουν δώσει εντολές για οικονομική και πολιτική καταβύθισή μας και όλα φθίνουν μέρα με τη μέρα. Όπως έχει δείξει και το παρελθόν όμως, παράλληλα με το μίσος γεννιέται και η συμπάθεια: ο Φιλελληνισμός φαίνεται να δείχνει ξανά τα σημάδια του: υπάρχουν ξένοι που βλέπουν πίσω από τα φαινόμενα και καταλαβαίνουν πως μετά την εξουδετέρωση της Ελλάδας έρχεται και η σειρά τους, όπως επίσης και αυτοί που βλέπουν το ίδιο το έθνος μας ως σύμβολο της ελευθερίας και θέλουν να αμυνθούν υπέρ του. Οι καθημερινές ειδήσεις που ακούγονται μεμονωμένα για ιδιώτες ή οργανώσεις που προσφέρουν στην Ελλάδα μπορούν να ενταχθούν σε ένα νέο κίνημα Φιλελληνισμού. Και τα κοιμισμένα φιλελληνικά αισθήματα που βρίσκονταν σε λήθαργο επί χρόνια φαίνεται πως αφυπνίστηκαν!
   Ελπίδα υπάρχει. Κι αν το βλέπουν οι άλλοι για μας ας το δούμε και οι ίδιοι. Και μάλλον θα πρέπει να ξυπνήσουμε κι εμείς αντί να δεχόμαστε την ήττα σαν κάτι μοιραίο και τετελεσμένο. Ας αναλογιστούμε πότε μας δόθηκε η ελευθερία απλόχερα και χωρίς μάχη: όταν συνειδητοποιήσουμε πως αυτό ποτέ δεν συνέβη, ίσως καταλάβουμε πως πλησιάζει η σειρά μας και πως οφείλουμε να κουνήσουμε το χέρι μας μαζί με την Αθηνά...