Η αυτοδικία, δηλαδή η δράση κάποιου ενάντια σε μια εγκληματική πράξη ως αυτόνομη μονάδα στη θέση του νόμου, είναι ένα διαχρονικό φαινόμενο. Ο κάθε άνθρωπος έχει αίσθημα δικαιοσύνης μέσα του, το οποίο λειτουργεί διαφορετικά στον καθένα, ανάλογα με τον τρόπο που μεγάλωσε και τις εμπειρίες του. Γι' αυτό έχουν σημειωθεί αμέτρητες φορές πράξεις αυτοδικίας σε πολλές κοινωνίες με διαφορετικά κίνητρα κάθε φορά.
Πρώτον, τα ιδεολογικά, πολιτικά και θρησκευτικά πιστεύω ορίζουν τη συμπεριφορά των περισσότερων ανθρώπων. Απέναντι στο ίδιο έγκλημα ή στην ίδια παράνομη πράξη αλλιώς θα συμπεριφερθεί ο καθένας: άλλος θα δώσει ελαφρυντικά στον θύτη, άλλος θα τον αποκαλέσει "τέρας", κάποιος θα παρέμβει για να φέρει συμβιβαστική λύση, άλλος θα θολώσει και θα επέμβει για να πλήξει και να τραυματίσει. Αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό: μιας και ο καθένας μας έχει άλλη άποψη για το σωστό και το δίκαιο, άλλη για το πότε η άμυνα είναι δικαιολογημένη, για το πότε ένας άνθρωπος αξίζει να τιμωρηθεί, να πονέσει ή ακόμα και να χάσει τη ζωή του. Όπως και στη θεωρία, δηλαδή στο μυαλό του καθενός, έτσι και στην πράξη, ως μάρτυρας σε μια ανάλογη περίσταση, ο καθένας θα δράσει αλλιώς.
Γι' αυτό η αυτοδικία είναι μια χαοτική κατάσταση. Μπορεί να καταλήξει σε μια παρεξήγηση ή έναν απλό τραυματισμό μέχρι άγριους ξυλοδαρμούς, βασανισμούς, στυγερές δολοφονίες και βεντέτες ή γενικώς δολοφονίες άλλων αθώων, που μόνο κατά τη γνώμη του αυτόκλητου δικαστή σχετίζονται με το έγκλημα. Το ζήτημα είναι: η αυτοδικία πρέπει να ενθαρρύνεται ή να αποθαρρύνεται από τον νόμο;
Σε κοινωνίες όπου η αυτοδικία ενθαρρύνεται, οι νταήδες έχουν την τιμητική τους. Συνήθως είναι κοινωνίες που δείχνουν ένα αυστηρό, συντηρητικό προφίλ και ο ανθρωπισμός δεν έχει θέση. Το δίκαιο είναι στα χέρια του δυνατού και η ηθική είναι ένα ποτ-πουρί νόμιμης οπλοκατοχής, πουριτανισμού, φαλλοκρατίας και επίδειξης δύναμης. Πολλά εγκλήματα λύνονται με τις γροθιές, τα μαχαίρια ή τα όπλα και η δουλειά της αστυνομίας είναι τυπική και συνήθως μεροληπτική. Μια Άγρια Δύση, ας πούμε.
Είναι πολύ δύσκολο για μια κοινωνία να απεμπολήσει πλήρως την αυτοδικία. Μπορεί να το κάνει στα λόγια, όμως η περιπτωσεολογία είναι αχανής και δεν μπορεί πάντα να απαντά με ένα ναι ή με ένα όχι. Ο νόμος, επίσης, δεν μπορεί να αλλάζει ανά περίπτωση. Έχουν οριστεί κάποιες γραμμές ανάμεσα στη νόμιμη και δικαιολογημένη (αυτο)άμυνα και στην παράνομη και αδικαιολόγητη. Μπορεί πολλές φορές να συγκρούονται οι θελήσεις του κράτους και του πολίτη, όμως ο τελευταίος οφείλει να σκεφτεί σε τι είδους κοινωνία θα ζούσαμε αν ο νόμος ήταν με το μέρος του αυτόκλητου δικαστή.
Το επιχείρημα κατά της αυτοδικίας είναι το ίδιο με αυτό κατά των λαϊκών δικαστηρίων: όλα γίνονται εν βρασμώ ψυχής, με τους όρους του δυνατότερου και μέχρι το σημείο που ικανοποιείται εκείνος. Δεν υπάρχει λογική: όλα είναι ρευστά, όλα είναι αποδεκτά. Ποιος θέλει μια τέτοια κοινωνία; Αυτός που θα βιαστεί να απαντήσει ναι, πιστεύοντας πως ο νόμος αντί να τον προστατεύει θίγει τα συμφέροντά του, ας σκεφτεί πρώτα πως όσοι μισεί και τον μισούν θα έχουν εξίσου το δικαίωμα και το ελεύθερο να βιαιοπραγήσουν ενάντια στον ίδιο με σαθρές αιτιολογίες κι ο νόμος μπορεί να τους αθωώσει.
Για να γίνουν λιγότερες οι περιπτώσεις αυτοδικίας, η πεπατημένη και πιο συνήθης μέθοδος είναι η περισσότερη αστυνόμευση, κυρίως στο αστικό περιβάλλον. Ο θύτης φοβάται όταν βλέπει το χέρι του νόμου να φτάνει μακριά και το θύμα νιώθει προστατευμένο και ασφαλές, με αποτέλεσμα να απαευθύνεται στην αστυνομία αντί να προβαίνει σε αυτοδικία. Υπάρχει κι εδώ πρόβλημα: και οι αστυνομικοί άνθρωποι είναι κι έχουν υπάρξει άπειρες περιπτώσεις βάναυσης και αδικαιολόγητης αστυνομικής βίας, από όργανα δηλαδή που δρουν ομαδικά, οπλοφορούν κι έχουν γνώση του νόμου και πολύ καλύτερη εκπαίδευση απ' τον οποιονδήποτε πολίτη.
Συνεπώς, ας φανταστούμε την αντίδραση του οποιουδήποτε πολίτη σε ανάλογες περιπτώσεις, όταν ούτε τα εκπαιδευμένα όργανα δε δρουν με καθαρό μυαλό. Επειδή συχνά-πυκνά γίνονται τέτοια εγκλήματα, η κοινή γνώμη βγαίνει και λέει δημόσια το μακρύ της και το κοντό της. Βλέπω ένα τρομακτικά μεγάλο μέρος του πληθυσμού να απολαμβάνει τον θάνατο και τους βασανισμούς, να παρακαλάει για νόμιμη οπλοκατοχή και για περισσότερη αυτοδικία, να ζητά αίμα. Αναρωτιέμαι: σε τι είδους κοινωνία να επιθυμούσαν να ζούνε όλοι αυτοί; Σίγουρα υπάρχουν εγκληματικά στοιχεία σε κάθε κοινωνία, όσο συντηρητική ή προοδευτική κι αν είναι, όμως υπάρχει μια διαφορά: όσο αυξάνεται η αυτοδικία και η ηθική της δικαίωση, τόσο πιο πολύ ο καθημερινός πολίτης γίνεται ο ίδιος το εγκληματικό στοιχείο.
Πρώτον, τα ιδεολογικά, πολιτικά και θρησκευτικά πιστεύω ορίζουν τη συμπεριφορά των περισσότερων ανθρώπων. Απέναντι στο ίδιο έγκλημα ή στην ίδια παράνομη πράξη αλλιώς θα συμπεριφερθεί ο καθένας: άλλος θα δώσει ελαφρυντικά στον θύτη, άλλος θα τον αποκαλέσει "τέρας", κάποιος θα παρέμβει για να φέρει συμβιβαστική λύση, άλλος θα θολώσει και θα επέμβει για να πλήξει και να τραυματίσει. Αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό: μιας και ο καθένας μας έχει άλλη άποψη για το σωστό και το δίκαιο, άλλη για το πότε η άμυνα είναι δικαιολογημένη, για το πότε ένας άνθρωπος αξίζει να τιμωρηθεί, να πονέσει ή ακόμα και να χάσει τη ζωή του. Όπως και στη θεωρία, δηλαδή στο μυαλό του καθενός, έτσι και στην πράξη, ως μάρτυρας σε μια ανάλογη περίσταση, ο καθένας θα δράσει αλλιώς.
Γι' αυτό η αυτοδικία είναι μια χαοτική κατάσταση. Μπορεί να καταλήξει σε μια παρεξήγηση ή έναν απλό τραυματισμό μέχρι άγριους ξυλοδαρμούς, βασανισμούς, στυγερές δολοφονίες και βεντέτες ή γενικώς δολοφονίες άλλων αθώων, που μόνο κατά τη γνώμη του αυτόκλητου δικαστή σχετίζονται με το έγκλημα. Το ζήτημα είναι: η αυτοδικία πρέπει να ενθαρρύνεται ή να αποθαρρύνεται από τον νόμο;
Σε κοινωνίες όπου η αυτοδικία ενθαρρύνεται, οι νταήδες έχουν την τιμητική τους. Συνήθως είναι κοινωνίες που δείχνουν ένα αυστηρό, συντηρητικό προφίλ και ο ανθρωπισμός δεν έχει θέση. Το δίκαιο είναι στα χέρια του δυνατού και η ηθική είναι ένα ποτ-πουρί νόμιμης οπλοκατοχής, πουριτανισμού, φαλλοκρατίας και επίδειξης δύναμης. Πολλά εγκλήματα λύνονται με τις γροθιές, τα μαχαίρια ή τα όπλα και η δουλειά της αστυνομίας είναι τυπική και συνήθως μεροληπτική. Μια Άγρια Δύση, ας πούμε.
Είναι πολύ δύσκολο για μια κοινωνία να απεμπολήσει πλήρως την αυτοδικία. Μπορεί να το κάνει στα λόγια, όμως η περιπτωσεολογία είναι αχανής και δεν μπορεί πάντα να απαντά με ένα ναι ή με ένα όχι. Ο νόμος, επίσης, δεν μπορεί να αλλάζει ανά περίπτωση. Έχουν οριστεί κάποιες γραμμές ανάμεσα στη νόμιμη και δικαιολογημένη (αυτο)άμυνα και στην παράνομη και αδικαιολόγητη. Μπορεί πολλές φορές να συγκρούονται οι θελήσεις του κράτους και του πολίτη, όμως ο τελευταίος οφείλει να σκεφτεί σε τι είδους κοινωνία θα ζούσαμε αν ο νόμος ήταν με το μέρος του αυτόκλητου δικαστή.
Το επιχείρημα κατά της αυτοδικίας είναι το ίδιο με αυτό κατά των λαϊκών δικαστηρίων: όλα γίνονται εν βρασμώ ψυχής, με τους όρους του δυνατότερου και μέχρι το σημείο που ικανοποιείται εκείνος. Δεν υπάρχει λογική: όλα είναι ρευστά, όλα είναι αποδεκτά. Ποιος θέλει μια τέτοια κοινωνία; Αυτός που θα βιαστεί να απαντήσει ναι, πιστεύοντας πως ο νόμος αντί να τον προστατεύει θίγει τα συμφέροντά του, ας σκεφτεί πρώτα πως όσοι μισεί και τον μισούν θα έχουν εξίσου το δικαίωμα και το ελεύθερο να βιαιοπραγήσουν ενάντια στον ίδιο με σαθρές αιτιολογίες κι ο νόμος μπορεί να τους αθωώσει.
Για να γίνουν λιγότερες οι περιπτώσεις αυτοδικίας, η πεπατημένη και πιο συνήθης μέθοδος είναι η περισσότερη αστυνόμευση, κυρίως στο αστικό περιβάλλον. Ο θύτης φοβάται όταν βλέπει το χέρι του νόμου να φτάνει μακριά και το θύμα νιώθει προστατευμένο και ασφαλές, με αποτέλεσμα να απαευθύνεται στην αστυνομία αντί να προβαίνει σε αυτοδικία. Υπάρχει κι εδώ πρόβλημα: και οι αστυνομικοί άνθρωποι είναι κι έχουν υπάρξει άπειρες περιπτώσεις βάναυσης και αδικαιολόγητης αστυνομικής βίας, από όργανα δηλαδή που δρουν ομαδικά, οπλοφορούν κι έχουν γνώση του νόμου και πολύ καλύτερη εκπαίδευση απ' τον οποιονδήποτε πολίτη.
Συνεπώς, ας φανταστούμε την αντίδραση του οποιουδήποτε πολίτη σε ανάλογες περιπτώσεις, όταν ούτε τα εκπαιδευμένα όργανα δε δρουν με καθαρό μυαλό. Επειδή συχνά-πυκνά γίνονται τέτοια εγκλήματα, η κοινή γνώμη βγαίνει και λέει δημόσια το μακρύ της και το κοντό της. Βλέπω ένα τρομακτικά μεγάλο μέρος του πληθυσμού να απολαμβάνει τον θάνατο και τους βασανισμούς, να παρακαλάει για νόμιμη οπλοκατοχή και για περισσότερη αυτοδικία, να ζητά αίμα. Αναρωτιέμαι: σε τι είδους κοινωνία να επιθυμούσαν να ζούνε όλοι αυτοί; Σίγουρα υπάρχουν εγκληματικά στοιχεία σε κάθε κοινωνία, όσο συντηρητική ή προοδευτική κι αν είναι, όμως υπάρχει μια διαφορά: όσο αυξάνεται η αυτοδικία και η ηθική της δικαίωση, τόσο πιο πολύ ο καθημερινός πολίτης γίνεται ο ίδιος το εγκληματικό στοιχείο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου